Khi không phải sống trong mối nguy hiểm bị săn mồi và có ý định thu hút bạn tình tiềm năng, các con thằn lằn đực tạo ra "một lời mời gọi" hóa học mới.
Nhấn để phóng to ảnh
Một con thằn lằn Podacis erhardii ở vùng Aegea
Các nghiên cứu về sự tiến hóa trong tín hiệu của động vật thường tập trung vào các tín hiệu âm thanh và hình ảnh – giống như sự phức tạp trong tiếng hót của chim hoặc những tia ánh sáng màu sắc rực rỡ trên vảy cá. Còn các tín hiệu hóa học giữa các loài động vật thì con người nắm được ít hơn, và chúng cũng phức tạp hơn về mặt kỹ thuật để phân tích. Đa phần các nghiên cứu hiện có về những tín hiệu này tập trung vào pheromone ở các loài côn trùng, nhằm áp dụng trong các hoạt động nông nghiệp nhất định.
Thế nhưng các tín hiệu hóa học lại là phương thức liên lạc lâu đời và phổ biến nhất, chúng xuất hiện ở các loài vi khuẩn cho đến hải ly. Như vậy, đó là một cơ hội quý giá trong việc giải mã cách thức các loài động vật giao tiếp và nhận thức thế giới xung quanh.
Trong nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Sinh thái Động vật vào ngày 21 tháng Tư, Colin Donihue, một nghiên cứu sinh sau tiến sĩ về lĩnh vực sinh học tại khoa Khoa học và Nghệ thuật, Đại học Washington, St. Louis, và là trưởng nhóm tác giả, cho biết: Nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra rằng sự biến đổi quan trọng trong các tín hiệu hóa học phụ thuộc vào hoàn cảnh của loài: Ai đang muốn ăn thịt chúng, ai đang muốn giao phối với chúng và chúng đang cố gắng cạnh tranh với ai".
Cả thằn lằn và rắn đều thu thập các dấu hiệu hóa học từ môi trường xung quanh bằng cách thè lưỡi ra, sau đó xử lý những dấu hiệu đó bằng một cơ quan cảm giác phát triển tốt trong vòm miệng của chúng.
Những con thằn lằn gửi các thông điệp hóa học được mã trong các chất tiết trong các tuyến chuyên biệt nằm ở đùi trong của chúng. Những chất tiết này là một loại hợp chất có dạng sáp với thành phần là các chất béo có chứa các thông tin cụ thể về các cá thể thằn lằn đã tạo ra chúng.
Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học đã di chuyển các nhóm gồm 8 con thằn lằn đực và 12 con thằn lằn cái Aegea [Podarcis erhardii] lấy từ một quần thể duy nhất ở Naxos, Hy Lạp, đến năm hòn đảo nhỏ mà không có các động vật săn mồi ăn thịt. Nếu ở điều kiện bình thường, những con thằn lằn này sẽ phải chiến đấu với một số loài săn mồi bản địa và từ nơi khác đến – bao gồm các loài rắn, chim, mèo.
Nhấn để phóng to ảnh
Một trong những hòn đảo nhỏ trong nghiên cứuTrên các hòn đảo nhỏ không có kẻ săn mồi này, quần thể thằn lằn phát triển nhanh chóng và cạnh tranh khốc liệt.
Mỗi con thằn lằn được di dời đều mang một thẻ riêng để các nhà nghiên cứu có thể nhận ra khi quay lại kiểm tra chúng. Hơn 4 năm sau, các nhà khoa học đã xem xét lại quần thể, theo dõi số phận của những con thằn lằn được di dời và con cái của chúng.
Những gì họ tìm thấy thật đáng kinh ngạc: Trên các hòn đảo không có động vật săn mồi, những con thằn lằn này đã nhanh chóng và liên tục phát triển một hợp chất hóa học mới khác biệt với hợp chất hóa học của những con thằn lằn ở quần thể nguồn. Những sự thay đổi này được thể hiện rõ rệt chỉ sau bốn thế hệ.
Lần đầu tiên, các nhà nghiên cứu tin rằng họ đã đưa ra các bằng chứng chắc chắn rằng những con thằn lằn có thể khoác lên một mùi hương mới để phù hợp với hoàn cảnh sống của chúng.
Simon Baeckens - nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại trường đại học Antwerp, Bỉ và là đồng tác giả của nghiên cứu cho biết các tín hiệu để thu hút bạn tình thường dễ bị các loài săn mồi phát hiện . "Và do đó, các tín hiệu tình yêu là sự dung hòa giữa mục đích hấp dẫn và tránh bị kẻ thù phát hiện. Tuy nhiên, trên những hòn đảo nhỏ này không có sự câu thúc nào về việc phải phát triển các tín hiệu cao về việc trốn tránh và hấp dẫn.
Baeckens cho hay trên các hòn đảo thử nghiệm, nhóm nghiên cứu đã tìm thấy "sự phong phú tín hiệu" của các dịch tiết ở thằn lằn là cao nhất – có nghĩa là số lượng các hợp chất khác nhau có thể tìm thấy trong dịch tiết là cao nhất. Những nghiên cứu trước đây cho thấy những tín hiệu phức tạp hơn này có thể thể hiện chất lượng cao của con đực.
Các loài động vật đã mất hàng tỷ năm để phát triển một kho tàng giao tiếp hóa học phức tạp. Nhưng chúng ta mới chỉ phát minh ra công nghệ để xác định các loại hóa chất này từ cách đây một thế kỷ, và các thí nghiệm để hiểu được ý nghĩa của những hóa chất đó đối với động vật trong tự nhiên thì dường như mới bắt đầu.
Qua nghiên cứu, chúng ta đã biết được các dấu hiệu hóa học trên động vật có thể thay đổi nhanh chóng và linh hoạt để phù hợp với hoàn cảnh mới, nhưng đây mới chỉ là sự khởi đầu để hiểu được những điều mà loài thằn lằn đang “nói” với nhau.
Ngọc Anh/Dân trí
Theo Phys
Khi nói lái, đối lái... có những câu vừa thanh vừa tục nhưng qua đó thể hiện tính hài hước của người nói và sự tiếp nhận của người nghe là nó thanh hay tục để cuối cùng... vui là chính.
Một trong nhưng cuốn sách viết về nói lái hiếm hoi của hai nhà ngôn ngữ học Hồ Lê và Lê Trung Hoa
Nguyên tắc nói lái, đối lái
TrongThú chơi chữ [NXB Trẻ, 1990], hai nhà ngôn ngữ Lê Trung Hoa và Hồ Lê bàn về cách chơi chữ, nói lái: “Tiếng Việt có hai điều kiện rất thuận lợi cho việc nói lái. Một là ranh giới giữa các âm tiết [haytiếng] rất rõ ràng. Hai là hầu hết các phụ âm đều có thể kết hợp với bất kỳ vần nào có mang thanh điệu [còn gọi làthanh], và trong đa số trường hợp đã tạo nên những tiếng có nghĩa. Nhiều ngôn ngữ khác không có đủ hai điều kiện này nên không thể hoặc khó có thể có hiện tượng nói lái.
Mỗi âm tiết có ba bộ phận: âm [âm đầu], vần và thanh. Nói lái được thực hiện khi một hoặc hai trong ba bộ phận ấy của hai âm tiết hoán vị cho nhau.
Về nguyên tắc có6 kiểu nói lái.
Chẳng hạn với từ ngữ gốcthay đổi, ta có 6 từ ngữ lái, như sau:
Hoán vị âm:đay thổi
Hoán vị vần:thôi đảy
Hoán vị thanh:thảy đôi
Hoán vị âm và vần:đôi thảy
Hoán vị âm và thanh:đảy thôi
Hoán vị vần và thanh:thổi đay.
Trong một số trường hợp, các yếu tố chuyển đổi không được chặt chẽ, vì ở địa phương đó mới có sự lẫn lộn hai âm đầu, hai vần và hai thanh ấy:làm sương cho sáo – làm sao cho sướng, sáu mặt – sặc máu, đầu tiên – tiền đâu, đấu tranh – tránh đâu, hiện đai – hại điện, tiết kiệm – kiếm tiệc, cá thể - thế cả, lộng kiếng – liệng cống, mống chuồn – muốn chồng, đồng chòi – đòi chồng, sức khỏe - sẽ khuất, ít li – y lít, nghiên cứu- ngu như kiến, chà đồ nhôm – chôm đồ nhà, cầu gia đạo – cạo da đầu, mèo đuôi cụt – mút đuôi kèo, ban lãnh đạo – bao lãnh đạn…”.
Có những kiểu nói lái, ban đầu người nghe tưởng tiếng tây, tàu gây khó hiểu, gây ngớ người nhưng đến khi vỡ lẽ, thì họ bật cười thú vị.
Quýt xơ măng bông sên- nghĩa làQuăng xơ mít bên sông.
Hay:Lưỡng cô dành dách cô xường toại. Nghĩaxường toại là “xoài tượng”.
Thêm câu:nhẹm nhẹm thìn [nhịn nhịn thèm] …
Có khi phải nói lái mấy lần mới tìm ra nghĩa thật, như:
Chúng mình đập chuông nhé?
Đập chuông là đuông chập, đuông chập là đâm chuột, đâm chuột dịch nghĩa là đâm tí [bởi tuổi tí là tuổi con chuột] và đâm tí nói lái thành đi tắm!
Nói lái với giải tự hay dịch nghĩa
mộc tồn = cây còn – con cầy.
Thành chủng = nên cấy – cây nến.
Thiên tử = con trời – cơi tròn.
Nói lái có mặt trong một số câu hát:
Cáicon cá đua làcon cua đá
Kẻ cơ thần trở lạiCần Thơ
Một ông đẽo đá trên cây
Hai ông đá đẽo dưới này rồi chưa.
Câu đố nói lái
Cục đo đỏ bỏ vô giường [Cục đường bỏ vô giỏ]
Ở trong nhà cô ra cô nẩy [Cây nổ]
Sào dài chống suối, sào vắnchống khe [chuối sống, ché không]
Khi đi cưa ngọn, khi về cũng cưa ngọn [Con ngựa].
Chèo xuồng trong ngọn bơi ra
xuồngcụt mũi, người ta thường dùng [người Nam bộ phát âmcụt mũi thànhcục mũi nên lái lại thành củi mục].
Những câu chuyện vui
Cũng trongThú chơi chữ tác giả Hồ Lê và Lê Trung Hoa đã viết những câu chuyện vui.
Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, thanh niên nam nữ thường đi dân công gánh gạo từng đoàn. Các cô gái sức yếu nên rất mỏi gối khi lên dốc. Có chàng trai chỉ cho các nàng cách khắc phục:
- Các cô vừa đi vừa nói “bái dốc, bái dốc” thì sẽ bớt mệt.
Nhiều cô ngây thơ không hiểu ẩn ý của anh chàng vừa đi vừa lặp “bái dốc, bái dốc”, khiến cả đoàn cười vang, vui vẻ nên… bớt mệt thật.
Trong kháng chiến chống Mỹ, nói lái cũng có lúc được dùng trong đấu tranh chính trị. Đó là trường hợp câu đối “Dán ở Sở Chỉ huy quân Mỹ”:
“Tìm diệt” bãi Cửu Long, bị sóng Cửu Long dìm tiệt;
“Dồn dân” bờ Trà Khúc, nhừ đòn Trà Khúc dần Giôn.
[“Tìm diệt”, “dồn dân” là những cách chống ta của địch. Trà Khúc là tên con sông lớn của tỉnh Quảng Ngãi. Giôn là Johnson, tổng thống Mỹ].
Khi mới lên cầm quyền, Ngô Đình Diệm bắt nhân dân miền Nam gọi mình là “Cụ Ngô”.
Một hôm có người mách cho Diệm biết ý nghĩa tai hại của từ ngữ này:Cụ Ngô nói lí thànhngộ cu! Thế là Diệm ra lệnh cho bọn tay chân bỏ ngay từ ngữ Cụ Ngô.
Năm 1965, giặc Mỹ đổ quân vào tỉnh Quảng Ngãi. Ở một vùng còn tranh chấp giữa ta và địch, một số gia đình treo nhánh xương rồng trước nhà. Lính ngụy ngạc nhiên hỏi mục đích, đồng bào trả lời để đuổi ma quỷ.
Chúng tưởng thật nên khuyến khích chuyện mê tín. Sau chúng vỡ lẽ, liền ra lệnh cấm, vì đuổi ma quỷ chính là đuổi Mỹ qua.
Trong những năm Ngô Đình Diệm cai trị ở miền Nam, Trần Lệ Xuân [vợ Ngô Đình Nhu, em ruột Diệm] lăng nhăng với nhiều tướng tá Mỹ ngụy để bảo vệ chiếc ghế cho anh chồng và làm giàu cho chồng. Tú Mỡ đã vạch trần sự thật bỉ ổi đó qua bài "Vịnh Trần Lệ Xuân":
Thế đấy! Vì thương chú nó nghèo
Cho nên thím nó phải quanh queo
Trổ tài gái đảm xoay nghìn khóe
Nào quản mang tai tiếng đá đeo.
| Nói lái [còn gọi là nói trại] là một cách nói kiểu chơi chữ của dân Việt. Đối với từng vùng miền khác nhau thì do cách nói của tiếng địa phương nên tiếng nói lái sẽ có thay đổi một chút. Có nhiều cách nói lái: Cách 1: Đổi âm sau, giữ chữ đầu và thanh.Ví dụ: mèo cái→mài kéo, đơn giản→đang giỡn [đối với miền Nam], trời cho→trò chơi, đại học→độc hại [đối với miền Nam],vô hàng→giang hồ [đối với miền Nam], mau co→mo cau,... Cách 2: Đổi toàn bộ, trước ra sau, nhưng giữ thanh.Ví dụ: đầu tiên→tiền đâu, từ đâu→đầu tư,... Cách 3: Đổi dấu thanh.Ví dụ: Thụy Điển→thủy điện, bí mật→bị mất,... Cách 4: Đổi phụ âm đầu. Ví dụ: cao đẳng→đau cẳng[đối với miền Nam], giải pháp→phải giáp... Cách 5: Đổi âm sau và thanh sau, giữ phụ âm đầu.Ví dụ: bí mật→bật mí, một cái→mái cột, mèo cái→mái kèo, trâu đực→trực đâu, trâu cái→trái cau [đối với miền Nam], mắc cười→mười cắc... Lưu ý: Không phải từ nào cũng có thể nói lái được. Những từ láy toàn bộ, hai từ lặp lại hoàn toàn, từ có chung dấu thanh và âm đầu, dấu thanh và âm sau, âm đầu và âm sau đều không nói lái được. Ví dụ: luôn luôn, mãi mãi [có chung phụ âm đầu và dấu thanh]... [Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia] |