Giá trị văn học và tiếp nhận văn học
Mời các em học sinh tham khảo thêm tài liệu:
Nghị luận xã hội về cách sống
I. Giá trị văn học
* Giá trị văn học là gì ?
GTVH là sản phẩm kết tinh từ quá trình sáng tạo văn học của nhà văn, đáp ứng nhu cầu khác nhau của đời sống con người, tác động sâu sắc đến cuộc sống và con người.
* Cơ sở: – Là quá trình khám phá, lí giải hiện thực để chuyển hóa thành nội dung tác phẩm của nhà văn.
– Do sự giới hạn tồn tại trong không gian, thời gian, quan hệ xã hội của người đọc.
* Nội dung:
– Hiểu được cuộc sống hiện thực phong phú.
– Hiểu đc bchất của con người.
– Hiểu bản thân mình hơn.
* Cơ sở:
+ K/quan: Nhu cầu hướg thiện
– Con người luôn khao khát một cuộc sống tốt lành, chan hòa tình yêu thương giữa người với người [cho Vd].
+Chủ quan: Do thái độ tư tưởng, tình cảm của nhà văn [cho Vd].
* Nội dung:
– Giúp con người rèn luyện bản thân mình ngày 1 tốt đẹp hơn.
– Có thái độ và lẽ sống đúng đắn. [Ví dụ].
* Đặc trưng của giá trị giáo dục của văn học:
VH giáo dục con người bằng con đường từ cảm xúc đến nhận thức bằng cái thật, cái đúng, cái đẹp của những htượg sinh động.
* Cơ sở:
– Con người luôn có nhu cầu cảm thụ và thưởng thức cái đẹp
– Nhà văn bằng tài năng đã thể hiện cái đẹp của cuộc sống, của con người vào trong tác phẩm của mình giúp người đọc cảm nhận, rung động.
* Nội dung:
– Văn học mang đến cho con người vẻ đẹp muôn màu của cuộc đời [vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước, con người…]
Giá trị văn học và tiếp nhận văn học
– Miêu tả, thể hiện cái đẹp của con người từ ngoại hình đến thế giới nội tâm phong phú tinh tế bên trong.
– Cái đẹp trong văn học không chỉ thể hiện ở nội dung mà còn ở hình thức nghệ thuật tác phẩm : kết cấu, ngôn từ chặt chẽ, mới mẻ, độc đáo.
=> Cả 3 giá trị văn học đều có mối quan hệ mật thiết.
II. Tiếp nhận văn học:
1. Tiếp nhận trong đời sống văn học :
a. Vai trò của tiếp nhận trong đời sống văn học:
Mối quan hệ qua lại : Sáng tạo – Truyền bá – Tiếp nhận.
=> TNVH là một khâu quan trọng quyết định giá trị và sự tồn tại của TNVH.
b. Khái niệm TNVH:
TNVH là hoạt động tích cực của cảm giác, tâm lý người đọc biến văn bản thành thế giới nghệ thuật trong tâm trí mình.
2. Tính chất tiếp nhận văn học:
TNVH là một quá trình giao tiếp giữa tác giả và người đọc. Trong quá trình giao tiếp cần chú ý các tính chất sau :
a. Tính chất cá thể hóa, tính chủ động tcực của người tiếp nhận.
b. Tính đa dạng không thống nhất trong tiếp nhận văn học.
* Lưu ý: Dù có cách hiểu khác nhau nhưng cần đạt đến cách hiểu đúng với tác phẩm để trở về đúng với giá trị đích thực của nó.
3. Các cấp độ tiếp nhận văn học
a. Có 3 cấp độ TNVH:
– Cấp độ thứ nhất : Tập trung vào nội dung cụ thể, nội dung trực tiếp của tác phẩm.
->Cách tiếp nhận VH đơn giản nhất nhưng phổ biến.
– Cấp độ thứ hai : Qua nội dung tác phẩm để thấy được nội dung tư tưởng của tác phẩm.
– Cấp độ thứ ba : Cảm thụ chú ý đến cả nội dung và hình thức để thấy được giá trị tư tưởng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
b. Để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự, người tiếp nhận cần:
– Nâng cao trình độ
– Tích lũy kinh nghiệm
– Trân trọng tác phẩm, tìm cách hiểu tác phẩm một cách khách quan, toàn vẹn.
– Tiếp nhận một cách chủ động tích cực, sáng tạo, hướng tới cái hay, cái đẹp, cái đúng.
– Không nên suy diễn tùy tiện.
Giá trị văn học và tiếp nhận văn học
Trình bày các giá trị của tác phẩm văn học. Có mấy cấp độ tiếp nhận văn học? Làm thế nào để tiếp nhận văn học có hiệu quả?
Gợi ý làm bài:
Các giá trị cơ bản của tác phẩm văn học.
1. Giá trị nhận thức.
* Khái niệm: Là khả năng văn học có thể mang lại cho con người những tri thức mới mẻ và sâu rộng về đời sống, sinh hoạt, phong tục của một xã hội, một thời đại. Thông qua tác phẩm, người đọc nhận thức được những vấn đề đang đặt ra trong xã hội, nhận biết được cái đẹp, cái xấu… Văn học nâng cao nhận thức của con người, giúp con người nhìn rõ những giá trị về nhân cách, về sức sống của cái thiện và lẽ công bằng.
Ví dụ: Truyện Kiều của Nguyễn Du giúp người đọc hiểu biết thêm về sự tàn bạo của xã hội phong kiến và số phận bất hạnh của người phụ nữ tài sắc trong xã hội ấy; Tác phẩm Chí Phèo cho người đọc nhận thức được mâu thuẫn đối kháng giữa bọn địa chủ cường hào với người nông dân trước cách mạng, đặt ra vấn đề phải thay đổi môi trường sống để người nông dân được làm người lương thiện
2. Giá trị giáo dục.
* Khái niệm: Là khả năng văn học có thể đem đến những bài học về lẽ sống, tư tưởng, tình cảm, đạo đức theo chiều hướng tích cực tốt đẹp hơn như lòng vị tha, đức hi sinh, yêu chuộng lẽ phải, sự công bằng…thông qua sự trải nghiệm, rung động của tác giả với những cuộc đời, số phận trong tác phẩm văn học.
Ví dụ: Đọc tác phẩm Những đứa con trong gia đình bồi đắp cho người đọc lòng yêu nước, ý chí quyết tâm đấu tranh giành độc lập….
3. Giá trị thẩm mĩ.
* Khái niệm: Là khả năng văn học có thể tái hiện lại vẻ đẹp muôn màu của cuộc sống thông qua những hình tượng sống động, độc đáo, giàu ý nghĩa có sức lôi cuốn và lay động lòng người.
Thể hiện ở hai phương diện nội dung và hình thức:
+ Nội dung: Là cái đẹp ở tư tưởng của tác phẩm.
+ Nghệ thuật: Thể hiện qua kết cấu, thể loại, cách sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh giàu giá trị nghệ thuật.
Ví dụ: Đoạn trích Việt Bắc của Tố Hữu đem đến cho người đọc cảm nhận được tình cảm của con người kháng chiến thật cao quý qua thể thơ lục bát, cách dùng từ “ta”, “mình” mượt mà tha thiết cùng những ca dao, tục ngữ, thành ngữ và hình ảnh quen thuộc đậm đà bản sác dân tộc… Là những giá trị thẩm mĩ của đoạn trích.
⇒ Ba giá trị có mối quan hệ mật thiết không thể tách rời. Giá trị trước làm tiền đề cho giá trị sau
Quá trình tiếp nhận văn học có ba cấp độ:
– Thứ nhất: Chỉ cảm thụ vào nội dung trực tiếp, cụ thể của tác phẩm để xem truyện diễn biến thế nào, các nhân vật yêu ghét nhau ra sao, sống chết thế nào…
– Thứ hai: Cảm thụ từ nội dung trực tiếp để thấy nội dung tư tưởng của tác phẩm, đòi hỏi người đọc phải có kĩ năng tư duy, phân tích, tổng hợp
– Thứ ba: Cảm nhận chú ý đến cả tư tưởng nội dung và vẻ đẹp hình thức nghệ thuật của tác phẩm.
Để tiếp nhận văn học có hiệu quả:
– Người đọc phải nâng cao trình độ hiểu biết của mình
– Tích lũy kinh nghiệm tiếp nhận [cách khai thác thể loại, biện pháp tu từ]
– Biết trân trọng sản phẩm tinh thần của người khác, lắng nghe tiếng nói khác
– Làm quen với những giá trị văn hóa khác.
– Tìm cách để hiểu tác phẩm một cách khách quan, toàn diện, từ đó làm phong phú hơn vốn cảm nhận của mình.
Phân tích một tác phẩm văn học cụ thể để làm sáng tỏ các giá trị của văn học.
* Tác phẩm Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân.
– Giá trị nhận thức: Người đọc hiểu thêm nghệ thuật chơi chữ thanh cao, nho nhã của người xưa; tác phẩm cũng tái hiện được không gian, thời gian lịch sử – xã hội của thời đại đó…
– Giá trị giáo dục: Trên cơ sở ngợi ca và trân trọng tài năng, nhân cách, khí phách cao đẹp của Huấn Cao, tác phẩm hướng người đọc đến những giá trị đạo đức, nhân cách tốt đẹp.
– Giá trị thẩm mĩ: Nguyễn Tuân đem đến cho người đọc một quan niệm thẩm mĩ thú vị, thấm đẫm tư tưởng nhân văn: cái đẹp có thể nhảy sinh ở chốn ngục tù, ngọn lửa chính nghĩa có thể bùng cháy ở nơi bẩn thỉu, tối tăm ngự trị, “thiên lương” cao cả có thể tồn tại ở nơi đầy tội ác. Để tạo nên giá trị thẩm mĩ ấy Nguyễn Tuân đã vận dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật đòn bẩy.
Tiếp nhận văn học [tiếng Đức: rezeptions] là hoạt động chiếm lĩnh các giá trị tư tưởng, thẩm mỹ của tác phẩm văn học, bắt đầu từ sự cảm thụ văn bản ngôn từ, hình tượng nghệ thuật, tư tưởng, cảm hứng, quan niệm nghệ thuật, tài nghệ tác giả cho đến sản phẩm sau khi đọc: cách hiểu, ấn tượng trong trí nhớ, ảnh hưởng trong hoạt động sáng tạo, bản dịch, chuyển thể,..
Qua tiếp nhận văn học, nhờ được tri giác, liên tưởng, cắt nghĩa, tưởng tượng của người đọc mà tác phẩm trở nên đầy đặn, sống động, hoàn chỉnh; ngược lại, người đọc nhờ tác phẩm mà được mở rộng vốn hiểu biết, kinh nghiệm về đời sống, tư tưởng và tình cảm cũng như năng lực cảm thụ, tư duy.
Về thực chất, tiếp nhận văn học là một cuộc giao tiếp, đối thoại tự do giữa người đọc và tác giả qua tác phẩm. Nó đòi hỏi người đọc tham gia với tất cả trái tim, khối óc, hứng thú và nhân cách, tri thức và sức sáng tạo. Trong tiếp nhận văn học người đọc ở vào một tâm trạng đặc biệt, vừa quên mình, nhập thân, vừa sống và thể nghiệm nội dung của tác phẩm, vừa phân thân, duy trì khoảng cách thẩm mỹ để nhìn nhận tác phẩm từ bên ngoài, để thưởng thức tài nghệ hoặc nhận ra điều bất cập, hoặc cắt nghĩa khác với tác giả.
Tiếp nhận văn học là một hoạt động sáng tạo. Nó thúc đẩy ảnh hưởng văn học, làm cho tác phẩm văn học không đứng yên mà luôn luôn lớn lên, phong phú thêm trong trường kì lịch sử. Tiếp nhận văn học tạo thành đời sống lịch sử của tác phẩm văn học.
Tiếp nhận văn học là một hoạt động có quy luật. Lí luận văn học truyền thống ghi nhận tiếp nhận văn học ở cấp độ cá thể, do các đặc điểm của cá tính, sự tu dưỡng của người đọc quy định. Tri âm là sự tiếp nhận tác phẩm đúng như ý định tác giả, kí thác là sự tiếp nhận mà người đọc mượn tác phẩm để bộc lộ nỗi lòng của mình đối với đời. Người đọc cũng có thể phát hiện những giá trị tư tưởng thẩm mỹ của tác phẩm ngoài tầm kiểm soát của tư tưởng tác giả, dựa trên các ấn tượng chủ quan về tác phẩm, hoặc khám phá những ý tưởng ngược hẳn với ý của tác giả.
Lí luận văn học hiện đại còn xem tiếp nhận văn học là một hiện tượng có quy luật xã hội. Sự đọc không phải là một hoạt động hoàn toàn tự do. Người đọc trước hết bị quy định bởi văn bản tác phẩm với các mã ngôn ngữ, mã nghệ thuật, mã văn hóa kết tinh ở trong đó.
Chẳng hạn, người đọc phải hiểu được nghĩa của ngôn từ, điển tích của các biểu tượng thẩm mỹ,… Thứ đến, người đọc bị quy định bởi kinh nghiệm tiếp nhận do truyền thống văn học và sự tiếp nhận các tác phẩm đã có trước đó quy định. Cuối cùng, người đọc bị quy định bởi nhu cầu đời sống, họ chờ đợi ở tác phẩm những vấn đề, những hiện tượng hiện thực mà họ quan tâm.
Dựa vào những quy luật này, người ta có thể dựng nên một bức tranh xã hội về sự tiếp nhận, với các xu hướng tiếp nhận khác nhau. Theo quan niệm này, người ta ghi nhận sự hiểu nhầm hoặc cố tình hiểu chệch, hiểu ngược lại tác giả, như là các sự thật của tiếp nhận, cho thấy các trạng thái tinh thần, đạo đức, trình độ văn hóa, nhu cầu tình cảm của đời sống xã hội.
Mặt khác, người ta cũng xây dựng nên lịch sử tiếp nhận các tác phẩm lớn, với vai trò phát hiện các giá trị mới của chúng do các nhà phê bình, nhà văn tầm cỡ thực hiện. Từ đó, người ta có thể viết lịch sử văn học từ phía tiếp nhận, ở đó nổi lên sự thay thế, biến đổi của các hệ quy chiếu tiếp nhận, các loại hình tiếp nhận và các kiểu người đọc đã tác động tới số phận tác phẩm.
Hiện tượng tiếp nhận văn học xác nhận vai trò chủ động, sáng tạo của chủ thể người đọc trong việc chiếm lĩnh giá trị văn học, cho thấy vai trò của nghiên cứu phê bình văn học trong việc phát hiện giá trị văn học và nâng cao văn hóa tiếp nhận cho công chúng.
Bài viết chủ đề văn học này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.
Lấy từ “//vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tiếp_nhận_văn_học&oldid=68160815”