Bài tổng hợp kiến thức văn bản tự sự - đặc điểm và cách viết một bài văn tự sự hay nhất.
Bài viết này được đăng tại freetuts.net, không được copy dưới mọi hình thức.
Trong chương trình ngữ văn lớp 6, các bạn sẽ được làm quen với văn tự sự. Các bạn hiểu như thế nào về văn tự sự? Nó có những đặc điểm và những yêu cầu gì khi viết một bài văn tự sự. Ngay trong bài viết này các bạn sẽ giải đáp được thắc mắc đó nhé.
I. Văn bản tự sự là gì?
Văn tự sự [văn kể chuyện] là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, hiện tượng. Từ sự việc này đến sự việc kia, từ hiện tượng này đến hiện tượng kia và cuối cùng là kết thúc và ý nghĩa của sự việc, hiện tượng đó.
Bố cục của một bài văn tự sự
Một bài văn tự sự hoàn chỉnh là một bài văn đầy đủ ba phần:
Bài viết này được đăng tại [free tuts .net]
- Phần mở bài: giới thiệu về sự việc, hiện tượng, nhân vật mà mình sẽ viết
- Phần thân bài: Nêu diễn biến chi tiết của sự việc, tất cả đều được thể hiện qua nội dung mà người kể muốn biểu đạt.
- Phần kết bài: Kết thúc câu chuyện, ý nghĩa của câu chuyện đó và bài học rút ra nếu có.
Cách viết một bài văn tự sự
Để có một bài văn tự sự hay và đầy đủ thì các bạn phải lưu ý và nên thực hiện theo từng bước như sau:
- Đọc kĩ đề bài đã cho
- Lập dàn ý cho câu chuyện mà mình định kể. Chúng ta phải ghi đầy đủ các ý cần khai thác theo một trình tự để tránh sự rườm rà, lộn xộn trong khi viết.
- Dựa vào những ý đã lập ở dàn ý để viết thành một bài văn chi tiết.
- Đọc lại và sửa lỗi của bài văn.
II. Đặc điểm của văn bản tự sự
Chủ đề
Khi các bạn mới làm quen với văn tự sự thì hầu hết chủ đề sẽ là những câu chuyện đời thường hoặc là tưởng tượng. Khi kể một câu chuyện đời thường các bạn lưu ý phải viết sao cho gần gũi, lời văn diễn đạt rõ ràng, mạch lạc. Còn đối với truyện tưởng tượng thì các bạn nên có sự sáng tạo trong câu chuyện đó.
Khi bắt đầu viết một bài văn tự sự thì các bạn cần phải hiểu được ý nghĩa của câu chuyện mà mình chuẩn bị viết ra.
Ngôi kể
Các ngôi kể trong văn tự sự sẽ rất đa dạng. Nó là mấu chốt quan trọng trong việc dẫn dắt câu chuyện. Tùy vào nội dung của từng câu chuyện mà người kể sẽ sử dụng ngôi khác nhau.
- Ngôi kể thứ nhất: đối với ngôi kể này thì người viết sẽ xưng “ tôi “. Ở ngôi kể này, người viết sẽ hóa thân thành nhân vật “ tôi “ và trực tiếp bộc lộ cảm xúc của mình.
- Ngôi kể thứ ba: Nhằm để cho câu chuyện mang tính khách quan, câu chuyện được mở rộng ở nhiều phạm vi khác nhau, thì người viết sẽ ẩn mình vào đâu đó để làm ngôi kể thứ 3, kể lại câu chuyện mà họ biết được cho mọi người cùng biết.
Kết hợp cả hai ngôi kể lại với nhau: Nhằm khắc họa rõ nét hơn mà vẫn đảm bảo được tính khách quan cho câu chuyện thì trong một số bài văn tự sự chúng ta có thể hóa thân vào ngôi kể thứ nhất và ngôi kể thứ ba.
Nhân vật trong văn tự sự
Nhân vật chính là yếu tố chính quyết định cho nội dung của câu chuyện, họ là linh hồn của câu chuyện và đại diện cho cái cái tốt, cái hay và là tượng đài của chính nghĩa.
Nhân vật phụ là nền tảng và là đòn bẩy giúp cho nhân vật chính được tỏa sáng hơn trong câu chuyện. Thường thì những nhân vật phản diện sẽ đại diện cho những cái xấu xa, tiêu cực trong cuộc sống.
Sự việc trong văn tự sự
Trong một bài văn tự sự, các sự việc được diễn ra theo trình tự một cách rõ ràng và dễ hiểu. Nó diễn ra trong một khoảng không gian và thời gian nhất định. Một sự việc thì bao giờ cũng phải có nguyên nhân, diễn biến và kết quả, chúng ta phải dựa vào đó để viết thành một bài văn tự sự một cách rõ ràng nhất.
Lời văn tự sự
Chủ yếu chúng ta sử dụng các lời văn để kể về các nhân vật, sự việc diễn ra trong câu chuyện đó.
Chúng ta dùng lời văn tự sự để kể thứ tự từng sự việc, việc gì xảy ra trước thì kể trước, việc diễn ra sau thì kể sau.
III. Phương thức biểu đạt trong văn tự sự
Miêu tả
Miêu tả vẻ ngoài của nhân vật: Mỗi nhân vật sẽ có những vẻ ngoài khác nhau, khi miêu tả nhân vật sẽ giúp cho người đọc có thể tưởng tượng ra được nhân vật mà chúng ta muốn kể đến và nó cũng là một phần đoán trước được tính cách của nhân vật.
Miêu tả cảnh vật: Khi sự việc diễn ra thì thường sẽ diễn ra trong một bối cảnh cụ thể, khi chúng ta miêu tả cảnh vật thì sẽ khiến cho người đọc liên tưởng đến sự việc đang diễn ra, tạo cho người đọc cảm giác hứng thú khi đọc, nghe câu chuyện.
Miêu tả nội tâm của nhân vật: Để xây dựng nhân vật một cách sinh động, tạo sự hấp dẫn cho câu chuyện thì người viết thường sẽ miêu tả nội tâm của nhân vật mà họ muốn kể đến, nó là những tâm tư, tình cảm của mỗi nhân vật.
Chúng ta có thể lựa chọn miêu tả cảm xúc của nhân vật bằng cách miêu tả trực tiếp hoặc gián tiếp.
Biểu cảm trong văn tự sự
Nhằm khiến cho bài văn tự sự trở nên lôi cuốn thì tác giả nên đưa biểu cảm vào trong bài viết. Nó có thể là cảm xúc của nhân vật hoặc cũng chính là cảm xúc của người viết.
Trong văn tự sự, chúng ta cần phải lập luận một cách chặt chẽ, cần thiết đưa ra những dẫn chứng để bày tỏ quan điểm và thuyết phục người đọc về một vấn đề được đề cập trong câu chuyện, nó giúp cho bài văn được sâu sắc và rõ nét hơn.
IV. Yêu cầu khi viết một bài văn tự sự
Khi viết một bài văn tự sự, để đảm bảo tính logic của bài văn chúng ta cần:
- Sắp xếp trình tự xảy ra sự việc một cách hợp lý.
- Bố cục của một bài văn phải rõ ràng và đầy đủ 3 phần.
- Dựa vào đối tượng kể để lựa chọn tình huống, sự việc có ý nghĩa.
Trên đây là tổng hợp những đặc điểm và yêu cầu về một bài văn tự sự, bên cạnh đó mình cũng đã nêu cho các bạn cách làm thế nào để thực hiện được một bài văn tự sự thật tốt. Hy vọng các bạn sẽ áp dụng tốt nó để có thể viết một bài văn tự sự hoàn chỉnh.
Trong chương trình Ngữ văn lớp 9, cách làm bài văn tự sự là thể loại chiếm thời lượng nhiều nhất. Muốn viết được một số bài văn tự sự lớp 9 hay trước hết học sinh cần phải nắm rõ phương pháp làm bài. Từ đó biết cách dẫn dắt câu chuyện của mình sao cho mạch lạc, trôi chảy và cảm xúc nhất. Để giành được điểm cao khi làm văn lớp 9 thi hk1, hk2 và chuyển cấp sắp tới, các bạn hãy cùng ôn lại các bước làm bài văn tự sự lớp 9 dưới đây.
1. Tự sự là gì?
Tự sự là một chuỗi các sự việc. Sự việc này nối tiếp sự việc kia. Cuối cùng dẫn đến một kết thúc có ý nghĩa. Tự sự giúp người kể giải thích sự việc, tìm hiểu con người. Nêu vấn đề và bày tỏ thái độ khen chê. Học sinh phải phân biệt được sự khác nhau giữa tự sự với miêu tả và biểu cảm là gì.
Tự sự khác với miêu tả ở chỗ nó không tả tỉ mỉ, chi tiết theo chủ quan của người kể. [Không nhằm mục đích làm cho người đọc cảm thấy mà chủ yếu là làm cho họ nắm được]. Đối với văn bản biểu cảm tự sự khác ở chỗ trình bày sự việc một cách khách quan, theo trình tự, lớp lang, không bộc lộ trực tiếp tình cảm riêng của người kể. [Mặc dù có tỏ thái độ khen, chê]. Bản chất khác biệt lớn nhất của tự sự với biểu cảm, miêu tả chính là chuỗi các sự việc.
2. Cách làm dàn ý bài văn tự sự lớp 9 hay
Để làm một bài văn tự sự hay cần phải được tiến hành theo quy trình gồm 4 bước: Tìm hiểu đề, tìm ý, lập dàn ý, viết bài và sửa bài. Sau khi tìm hiểu đề làm bài văn tự sự , tìm được ý cho bài viết, việc lập dàn ý là vô cùng quan trọng. Dàn ý bài văn tự sự lớp 9 cũng được làm theo bố cục 3 phần [mở bài, thân bài và kết bài]. Khi tiến hành viết bài theo dàn ý, bạn có thể bổ sung, thêm bớt ý cho dàn bài hoàn chỉnh. Cuối cùng là sửa lại bài viết bằng cách đọc lại, sửa các lỗi chính tả và ngữ pháp.
2.1. Cách xác định thể loại, tìm sự việc khi làm bài văn tự sự lớp 9
Không phải kể chuyện nào cũng giống nhau mà có rất nhiều hình thức tự sự khác nhau. Ví dụ, với yêu cầu của đề bài là: “Em hãy kể lại chuyện Tấm Cám” hoặc truyện “Con Rồng cháu Tiên” tức là học sinh sẽ kể lại những câu chuyện có sẵn. Học sinh sẽ tìm những sự việc đã xuất hiện trong tác phẩm và chính những sự việc đó sẽ giúp học sinh tóm tắt một tác phẩm. Đây là loại thứ nhất, cũng là loại dễ nhất trong cách làm bài văn tự sự lớp 9.
Loại thứ hai với mức độ cao hơn, đó là kể lại những chuyện không có sẵn. Ví dụ, đề bài yêu cầu: “Em hãy kể về ông em”, “Em hãy kể về một công việc thường ngày của em” hoặc “Em hãy kể về cuộc gặp gỡ của em với một nhân vật tưởng tượng”, “Kể về em trong tương lai”… Với những câu chuyện không có sẵn, học sinh phải thiết kế những sự việc và những sự việc đó phải là những sự việc có vấn đề. Thậm chí có thể bộc lộ được tư tưởng, tình cảm và suy nghĩ của người viết.
Ví dụ: Khi kể về cuộc gặp gỡ giữa em và người lính lái xe trong bài thơ “Tiểu đội xe không kính”, học sinh phải gặp đối tượng trong một tình huống có vấn đề. Có thể đó là cuộc gặp gỡ trong bảo tàng, khi người lính ấy đang lau những giọt nước mắt của mình lúc nhìn hình ảnh những động đội tươi cười bên một chiếc xe không kính. Sự việc đó sẽ khơi nguồn cảm xúc để người viết đi vào câu chuyện theo hướng xúc động.
2.2. Cách sắp xếp các sự việc theo một trình tự nhất định khi làm bài văn tự sự lớp 9
Sự việc trong văn tự sự cần được trình bày một cách cụ thể: xảy ra vào thời gian nào, địa điểm ở đâu, có những nhân vật nào tham gia, nguyên nhân xảy ra sự việc, diễn biến, kết quả. Việc sắp xếp các sự việc theo một trình tự rất quan trọng. Bởi đôi khi học sinh viết rất tùy hứng, trình tự nào cũng được. Tuy nhiên, đã là một câu chuyện thì phải theo đúng trình tự.
Có 3 trình tự sắp xếp sự việc thường gặp. Đó là: Trình tự thời gian, trình tự không gian và đảo lộn trình tự thời gian. Đối với các sự việc theo trình tự thời gian, sự việc gì diễn ra trước kể trước, sự việc gì diễn ra sau kể sau. Đó là những câu chuyện mang màu sắc cổ tích và đời thường. Theo thực thế trình tự thời gian có thể gây nhàm chán cho bài viết. Học sinh có thể sắp xếp câu chuyện theo trình tự không gian từ xa đến gần. Nếu khéo léo hơn, người viết còn có thể đảo lộn trình tự thời gian.
Một ví dụ minh chứng cho việc đảo lộn thời gian rất hay đó là tác phẩm “Chiếc lược ngà” của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Trong tác phẩm, từ cuộc gặp gỡ người con đã tưởng thành của đồng đội tác giả đã kể lại những câu chuyện trong quá khứ sau đó lại quay trở về hiện thực.
Khi sắp xếp các sự việc, bạn phải cố gắng xác định được sự việc nào sẽ là tình huống truyện. Vì tình huống truyện là một lát cắt. Qua đó tính cách, số phận cũng như hoàn cảnh nhân vật được nổi rõ. Chính vì thế học sinh nên cố gắng tìm cho mình một tình huống quan trọng. Đem xây dựng nó thành tình huống truyện, có như thế bài văn tự sự mới nổi bật.
2.3. Cách tìm nhân vật cho câu chuyện khi làm bài văn tự sự lớp 9
Nhân vật trong văn tự sự là người thực hiện các sự việc được kể trong văn bản. Nhân vật được thể hiện ở các mặt: tên gọi, lai lịch, tính nết hình dáng, việc làm,…đặc biệt là trong mối quan hệ với nhân vật khác.
Trong bài văn tự sự, gồm có hai tuyến nhân vật. Gồm nhân vật chính và nhân vật phụ, học sinh cần xác định cho đúng. Nhân vật chính đóng vai trò chủ yếu trong việc thể hiện tư tưởng của văn bản. Nhân vật phụ giúp cho nhân vật chính và làm rõ nhân vật chính. Chính các nhân vật này sẽ giúp làm nổi bật được ý đồ nghệ thuật của bài văn, hướng đến vấn đề cần nghị luận mà đề văn yêu cầu.
Ví dụ, bài văn tự sự “kể về ông của em”, nhân vật chính sẽ là người ông. Nhưng một câu chuyện chỉ có mình nhân vật người ông thì sẽ không còn hấp dẫn. Người viết nên xây dựng một hệ thống nhân vật phụ xung quanh. Mục đích là để làm nổi bật tính cách, tâm tư, suy nghĩ, tình cảm của nhân vật chính. Và những nhân vật phụ đó có thể được gọi tên hoặc không. Tuy nhiên đối với một nhân vật phải lưu ý đến các yếu tố:
- Xuất thân: Giới thiệu hoặc kể một câu chuyện làm nổi bật xuất thân của người ông.
- Ngoại hình: Không nên nhầm lẫn giữa ngoại hình kể với ngoại hình tả.
- Hành động, tính cách, số phận, đối thoại, độc thoại.
2.4. Cách chọn ngôi kể trong bài văn tự sự lớp 9
Chọn ngôi kể thứ nhất hay ngôi thứ ba phụ thuộc vào hai yếu tố. Yếu tố thứ nhất là theo yêu cầu của đề bài. Ví dụ: “Em hãy đóng vai nhân vật Lang Liêu kể lại…” thì học sinh phải kể theo ngôi thứ nhất. Nếu đề bài không yêu cầu, học sinh vẫn có quyền lựa chọn ngôi kể.
Ngôi kể thứ nhất, người kể chuyện xưng “tôi”, kể lại câu chuyện mình tham gia hay chứng kiến. Ngôi kể thứ ba, người kể chuyện như tự giấu mình, chỉ gọi nhân vật bằng tên của chúng.
Cũng có sự kết hợp giữa ngôi kể thứ nhất với ngôi kể thứ ba theo cách chuyển đổi hoặc thêm ngôi kể. Hoặc kể theo ngôi thứ ba nhưng lại thông qua điểm nhìn, cách suy nghĩ của một nhân vật nào đó. Hoặc ngôi kể là chúng tôi, nhưng thực chất chỉ là một trong số các nhân vật.
Việc lựa chọn ngôi kể phù hợp trong văn tự sự rất quan trọng. Tuỳ thuộc vào năng lực và ý thích, thói quen của người tạo lập văn bản. Ngôi thứ nhất sẽ tạo nên màu sắc chủ quan. Còn ngôi kể thứ 3 sẽ tạo nên màu sắc khách quan và dễ bình luận hơn.
2.5. Cách kết hợp tự sự với các phương thức biểu đạt khác
Nếu tự sự chỉ đơn thuần là tự sự thì nghĩa là học sinh chỉ đang xây dựng cốt truyện. Nếu chỉ là cốt truyện thì sẽ rất khô khan, nhàm chán và không thu hút người đọc. Vì vậy, trong bài văn tự sự, người viết cần phải biết kết hợp linh hoạt với nhiều phương thức. Văn tự sự kết hợp miêu tả lớp 9, hoặc kết hợp với phương thức biểu cảm… để bài văn thêm sinh động và hấp dẫn hơn.
2.6. Cách lựa chọn từ ngữ khi làm bài văn tự sự lớp 9
Tiếng Việt rất đa dạng, từ ngữ trong tiếng Việt cũng vô cùng phong phú. Ví dụ từ “vợ” gọi một cách tôn trọng là “phu nhân”, gọi tình cảm thì sử dụng “mình ơi”…. Hoặc từ “chết” nói một cách trang trọng là “hi sinh”. Thể hiện sự tiếc nuối thì sử dụng từ “khuất núi”.
Có thể thấy, việc lựa chọn từ ngữ trong những cuộc đối thoại, độc thoại của nhân vật là vô cùng quan trọng. Ngoại hình, hành động, tính cách,… của nhân vật sẽ được thể hiện sâu sắc hơn khi chúng ta biết lựa chọn từ ngữ một cách sinh động. Nhất là khi thể hiện được độc thoại và đối thoại của nhân vật.
Thông qua những phân tích trên đây hi vọng các bạn học sinh đã phần nào hệ thống được cách làm bài văn tự sự lớp 9 như thế nào cho hay. Hãy kết hợp giữa kiến thức và thường xuyên rèn luyện kỹ năng viết để bài văn thêm trau chuốt hơn, ấn tượng hơn. Chúc các bạn giành được điểm cao khi làm bài văn tự sự nhé.
Hồng Ngọc