Thực tiễn xét xử cho thấy, một số trường hợp sau khi Tòa án thụ lý vụ, việc dân sự mới phát hiện rằng vụ, việc đã thụ lý không thuộc thẩm quyền giải quyết của mình nên đã chuyển cho Tòa án địa phương khác thụ lý, giải quyết. Tuy nhiên, trong việc hiểu và áp dụng quy định tại điểm a, khoản 1, Điều 39 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 cũng còn nhiều ý kiến trái chiều.
Ví dụ: Nguyễn Văn A khởi kiện yêu cầu Đỗ Quang B [địa chỉ thường trú tại tổ 35, phường H, quận C, thành phố Đ] trả số tiền 1,5 tỷ đồng mà B đã vay của A.
Sau khi thụ lý vụ án, qua xác minh, Tòa án nhân dân quận C xác định được hiện Đỗ Quang B đang chấp hành án phạt tù tại trại giam C, huyện P, tỉnh T với mức hình phạt 17 năm tù. Trên cơ sở đó, Tòa án nhân dân quận C đã căn cứ vào điểm a, khoản 1, Điều 39 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 để ra quyết định chuyển hồ sơ vụ án nêu trên đến Tòa án nhân dân huyện P, tỉnh T để thụ lý, giải quyết theo thẩm quyền vì cho rằng: hiện Đỗ Quang B đang chấp hành án phạt tù 17 năm [thời gian thi hành án dài] nên coi trại giam C, huyện P, tỉnh T là nơi cư trú của bị đơn B và thẩm quyền giải quyết vụ án “Tranh chấp hợp đồng vay tài sản” giữa nguyên đơn Nguyễn Văn A với bị đơn Đỗ Quang B thuộc Tòa án nhân dân huyện P, tỉnh T.
Với quyết định chuyển vụ án nêu trên của Tòa án nhân dân quận C, hiện có 02 quan điểm trái chiều như sau:
Quan điểm thứ nhất: việc Tòa án nhân dân quận C chuyển thẩm quyền cho Tòa án nhân dân huyện P để thụ lý, giải quyết vụ án là đúng bởi theo quy định tại điểm a, khoản 1 Điều 39 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 thì:
“1. Thẩm quyền giải quyết vụ án dân sự của Tòa án theo lãnh thổ được xác định như sau:
a] Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc, nếu bị đơn là cá nhân hoặc nơi bị đơn có trụ sở, nếu bị đơn là cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động quy định tại các Điều 26, 28, 30 và 32 của Bộ luật này”.
Đồng thời, theo quy định tại khoản 2, Điều 12 Luật cư trú năm 2006, sửa đổi, bổ sung năm 2013 thì: “2. Trường hợp không xác định được nơi cư trú của công dân theo quy định tại khoản 1 Điều này thì nơi cư trú của công dân là nơi người đó đang sinh sống”. Theo quan điểm này thì do bị đơn B đang chấp hành án phạt tù với thời gian 17 năm tại trại giam C, nên trại giam C thuộc huyện P được coi là nơi mà bị đơn đang sinh sống, do đó, Tòa án nhân dân huyện P có thẩm quyền giải quyết vụ kiện này.
Quan điểm thứ hai cho rằng, việc Tòa án nhân dân quận C căn cứ vào điểm a, khoản 1, Điều 39 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 quyết định chuyển hồ sơ vụ án đến Tòa án nhân dân huyện P, tỉnh T để thụ lý giải quyết theo thẩm quyền đối với vụ án trên là không đúng vì trại giam C không phải là nơi bị đơn B sinh sống, đồng thời cũng không phải là nơi bị đơn B cư trú [thường trú hay tạm trú], làm việc.
Theo quan điểm của người viết thì cách hiểu và áp dụng quy định của pháp luật của quan điểm thứ hai phù hợp hơn quan điểm thứ nhất. Bởi lẽ, tổ 35, phường H, quận C, thành phố Đ, khi B vi phạm nghĩa vụ trả nợ, A đã khởi kiện tại Tòa án nơi B có hộ khẩu thường trú đúng theo hợp đồng vay [giữa A và B không có thỏa thuận nào khác về thẩm quyền giải quyết của Tòa án trong trường hợp xảy ra tranh chấp]; mặt khác, trại giam C chỉ là nơi mà Đỗ Quang B chấp hành án phạt tù, không được hiểu là nơi mà bị đơn đang sinh sống, làm việc, cũng không phải là nơi bị đơn B thường trú hay tạm trú mà địa chỉ thường trú của bị đơn B vẫn được xác định là tổ 35, phường H, quận C, thành phố Đ. Do vậy, việc Tòa án nhân dân quận C căn cứ vào điểm a, khoản 1, Điều 39 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 quyết định chuyển hồ sơ vụ án đến Tòa án nhân dân huyện P, tỉnh T để thụ lý giải quyết theo thẩm quyền là không đúng.
Rất mong nhận được nhiều ý kiến trao đổi của các đồng nghiệp về vấn đề này!
Nguyễn Thị Trâm – Phòng 9
Điều 39. Thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ
1. Thẩm quyền giải quyết vụ án dân sự của Tòa án theo lãnh thổ được xác định như sau:
a] Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc, nếu bị đơn là cá nhân hoặc nơi bị đơn có trụ sở, nếu bị đơn là cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động quy định tại các điều 26, 28, 30 và 32 của Bộ luật này;
b] Các đương sự có quyền tự thoả thuận với nhau bằng văn bản yêu cầu Tòa án nơi cư trú, làm việc của nguyên đơn, nếu nguyên đơn là cá nhân hoặc nơi có trụ sở của nguyên đơn, nếu nguyên đơn là cơ quan, tổ chức giải quyết những tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động quy định tại các điều 26, 28, 30 và 32 của Bộ luật này;
c] Đối tượng tranh chấp là bất động sản thì chỉ Tòa án nơi có bất động sản có thẩm quyền giải quyết.
2. Thẩm quyền giải quyết việc dân sự của Tòa án theo lãnh thổ được xác định như sau:
a] Tòa án nơi người bị yêu cầu tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi cư trú, làm việc có thẩm quyền giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi;
b] Tòa án nơi người bị yêu cầu thông báo tìm kiếm vắng mặt tại nơi cư trú, bị yêu cầu tuyên bố mất tích hoặc là đã chết có nơi cư trú cuối cùng có thẩm quyền giải quyết yêu cầu thông báo tìm kiếm người vắng mặt tại nơi cư trú và quản lý tài sản của người đó, yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết;
c] Tòa án nơi người yêu cầu hủy bỏ quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi cư trú, làm việc có thẩm quyền hủy bỏ quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.
Tòa án đã ra quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết có thẩm quyền giải quyết yêu cầu hủy bỏ quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết;
d] Tòa án nơi người phải thi hành bản án, quyết định dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động của Tòa án nước ngoài cư trú, làm việc, nếu người phải thi hành án là cá nhân hoặc nơi người phải thi hành án có trụ sở, nếu người phải thi hành án là cơ quan, tổ chức hoặc nơi có tài sản liên quan đến việc thi hành bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài có thẩm quyền giải quyết yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam hoặc không công nhận bản án, quyết định dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động của Tòa án nước ngoài;
đ] Tòa án nơi người gửi đơn cư trú, làm việc, nếu người gửi đơn là cá nhân hoặc nơi người gửi đơn có trụ sở, nếu người gửi đơn là cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giải quyết yêu cầu không công nhận bản án, quyết định dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động của Tòa án nước ngoài không có yêu cầu thi hành tại Việt Nam;
e] Tòa án nơi người phải thi hành phán quyết của Trọng tài nước ngoài cư trú, làm việc, nếu người phải thi hành là cá nhân hoặc nơi người phải thi hành có trụ sở, nếu người phải thi hành là cơ quan, tổ chức hoặc nơi có tài sản liên quan đến việc thi hành phán quyết của Trọng tài nước ngoài có thẩm quyền giải quyết yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam phán quyết của Trọng tài nước ngoài;
g] Tòa án nơi việc đăng ký kết hôn trái pháp luật được thực hiện có thẩm quyền giải quyết yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật;
h] Tòa án nơi một trong các bên thuận tình ly hôn, thỏa thuận nuôi con, chia tài sản khi ly hôn cư trú, làm việc có thẩm quyền giải quyết yêu cầu công nhận thuận tình ly hôn, thỏa thuận nuôi con, chia tài sản khi ly hôn;
i] Tòa án nơi một trong các bên thoả thuận về thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn cư trú, làm việc có thẩm quyền giải quyết yêu cầu công nhận sự thoả thuận về thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn.
Trường hợp cơ quan, tổ chức, cá nhân yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn thì Tòa án nơi người con đang cư trú có thẩm quyền giải quyết;
k] Tòa án nơi cha hoặc mẹ của con chưa thành niên cư trú, làm việc có thẩm quyền giải quyết yêu cầu hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên hoặc quyền thăm nom con sau khi ly hôn;
l] Tòa án nơi cha, mẹ nuôi hoặc con nuôi cư trú, làm việc có thẩm quyền giải quyết yêu cầu chấm dứt việc nuôi con nuôi;
m] Tòa án nơi tổ chức hành nghề công chứng đã thực hiện việc công chứng có trụ sở có thẩm quyền giải quyết yêu cầu tuyên bố văn bản công chứng vô hiệu;
n] Tòa án nơi cơ quan thi hành án có thẩm quyền thi hành án có trụ sở hoặc nơi có tài sản liên quan đến việc thi hành án có thẩm quyền giải quyết yêu cầu xác định quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản, phân chia tài sản chung để thi hành án và yêu cầu khác theo quy định của Luật thi hành án dân sự;
o] Thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ giải quyết yêu cầu liên quan đến việc Trọng tài thương mại Việt Nam giải quyết tranh chấp được thực hiện theo quy định của pháp luật về Trọng tài thương mại;
p] Tòa án nơi có tài sản có thẩm quyền giải quyết yêu cầu công nhận tài sản đó có trên lãnh thổ Việt Nam là vô chủ, công nhận quyền sở hữu của người đang quản lý đối với tài sản vô chủ trên lãnh thổ Việt Nam;
q] Tòa án nơi người mang thai hộ cư trú, làm việc có thẩm quyền giải quyết yêu cầu liên quan đến việc mang thai hộ;
r] Tòa án nơi cư trú, làm việc của một trong những người có tài sản chung có thẩm quyền giải quyết yêu cầu công nhận thỏa thuận chấm dứt hiệu lực của việc chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân đã được thực hiện theo bản án, quyết định của Tòa án;
s] Tòa án nơi người yêu cầu cư trú, làm việc có thẩm quyền giải quyết yêu cầu công nhận kết quả hòa giải thành ngoài Tòa án;
t] Tòa án nơi cư trú, làm việc của người yêu cầu có thẩm quyền giải quyết yêu cầu tuyên bố vô hiệu thỏa thuận về chế độ tài sản của vợ chồng theo quy định của pháp luật hôn nhân và gia đình; xác định cha, mẹ cho con hoặc con cho cha, mẹ theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình;
u] Tòa án nơi có trụ sở của doanh nghiệp có thẩm quyền giải quyết yêu cầu hủy bỏ nghị quyết của Đại hội cổ đông, nghị quyết của Hội đồng thành viên;
v] Tòa án nơi giao kết hoặc thực hiện hợp đồng lao động, thỏa ước lao động tập thể có thẩm quyền giải quyết yêu cầu tuyên bố hợp đồng lao động, thỏa ước lao động tập thể đó vô hiệu;
x] Tòa án nơi xảy ra cuộc đình công có thẩm quyền giải quyết yêu cầu xét tính hợp pháp của cuộc đình công;
y] Thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ giải quyết yêu cầu bắt giữ tàu bay, tàu biển được thực hiện theo quy định tại Điều 421 của Bộ luật này.
3. Trường hợp vụ án dân sự đã được Tòa án thụ lý và đang giải quyết theo đúng quy định của Bộ luật này về thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ thì phải được Tòa án đó tiếp tục giải quyết mặc dù trong quá trình giải quyết vụ án có sự thay đổi nơi cư trú, trụ sở hoặc địa chỉ giao dịch của đương sự.