Kiến ba khoang xuất hiện dày đặc tại các phòng ở sinh viên thuộc ký túc xá khu B - ĐH Quốc gia TP.HCM - Ảnh: Hội những người ở khu B - ký túc xá ĐH Quốc gia TP.HCM
Vùng da nào tiếp xúc dịch tiết của kiến ba khoang thì sẽ tổn thương vùng da đó. Khi dính vào da tay, nếu không rửa sạch thì vô tình làm dịch tiết dính vào nhiều vị trí khác trên cơ thể, gây viêm da lan tỏa.
TS ĐOÀN BÌNH MINH
TS Đoàn Bình Minh, phó viện trưởng Viện Sốt rét - ký sinh trùng - côn trùng TP.HCM [Bộ Y tế], cho hay kiến ba khoang không đốt hay cắn mà khi chúng ta tiếp xúc dịch tiết cơ thể của chúng [chất pederin - một chất độc gây rộp], dịch tiết này sẽ gây bỏng và viêm da...
Chi chít vết thương cũ, mới
Gần đây, nhiều sinh viên phản ảnh ký túc xá [KTX] khu B - Đại học Quốc gia TP.HCM xuất hiện kiến ba khoang, nhiều nhất là về đêm. Kiến ba khoang tập trung tại các bóng đèn, sau đó di chuyển đến giường chiếu, quần áo, khăn, mùng mền... Nếu vô tình tiếp xúc dịch tiết của chúng sẽ gây ngứa ngáy, khó chịu, viêm da.
Cách đây khoảng 15 ngày, bạn N.T.Th. [sinh viên Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn - ĐHQG TP.HCM] phát hiện vết thương do kiến ba khoang gây ra trên cánh tay, tuy nhiên vết thương cũ chưa lành thì lại tiếp tục xuất hiện vết thương mới nặng hơn.
Tương tự, bạn H.C. [sinh viên Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn - ĐHQG TP.HCM] phát hiện vết thương có mủ nước trên vai kèm triệu chứng rát, nóng như bị bỏng và rất nhức do kiến ba khoang gây ra. C. cố gắng hạn chế không chạm vào vết thương, sau đó đến trạm y tế tại KTX khám và lấy thuốc về bôi.
Trung tâm quản lý KTX Đại học Quốc gia TP.HCM đã thông báo khuyến cáo các bạn sinh viên lưu ý phòng tránh kiến ba khoang, đồng thời tổ chức phát quang bụi rậm trong khuôn viên ký túc xá và phun thuốc diệt kiến.
Một sinh viên bị tổn thương da tại nhiều vị trí trên cơ thể do tiếp xúc dịch tiết kiến ba khoang - Ảnh: CHÂU TUẤN
Tăng đột biến, vì sao?
Theo Bệnh viện Da liễu TP.HCM, những ngày vừa qua, số lượng bệnh nhân đến khám vì viêm da tiếp xúc dị ứng do côn trùng [chủ yếu là kiến ba khoang] tăng đột biến, với 80 - 100 lượt/ngày. Trong khi đó những tháng trước hầu như không có ca nào.
BS Vũ Thị Phương Thảo [Bệnh viện Da liễu TP.HCM] cho biết thường bệnh nhân đến khám da xuất hiện những mảng, sẩn hồng ban với chùm mụn nước, mụn mủ tại một hoặc nhiều vị trí vùng da hở trên cơ thể như: mặt, cổ, tay, chân...
Ông Đoàn Bình Minh cho biết thời gian gần đây TP.HCM đang vào mùa mưa, nhiều kiến ba khoang xuất hiện, xâm nhập vào các khu dân cư, KTX... gần cánh đồng lúa, bãi cỏ, vũng nước, công trình đang xây dựng dang dở.
Bên cạnh đó, tình trạng lạm dụng thuốc trừ sâu trong hoạt động nông nghiệp và tốc độ đô thị hóa tại các vùng ven như Q.9, Q.7, huyện Hóc Môn, Củ Chi... khiến môi trường sống của côn trùng nói chung và kiến ba khoang nói riêng dần mất đi, buộc chúng phải xâm nhập vào các khu dân cư.
Vết thương dễ lan tỏa khắp người
BS Vũ Thị Phương Thảo lưu ý kiến ba khoang chứa dịch tiết độc nên tiếp xúc với da sẽ gây viêm da, bỏng da.
Về những mảng sẩn, hồng ban, mụn mủ... xuất hiện trên bề mặt da là phản ứng bình thường của cơ thể, tuyệt đối không nên sờ hoặc nặn vì rất dễ làm vết thương lan rộng và nhiễm trùng. Đối với những tổn thương khu trú một chỗ, chỉ cần rửa rạch, sau đó bôi thuốc tại chỗ.
Đối với trường hợp tổn thương lan rộng cần đến các cơ sở y tế để được tư vấn, điều trị hợp lý. Thời gian điều trị khoảng từ 7-10 ngày. Sau điều trị chỉ để lại vết thâm, khó hình thành vết sẹo [ngoại trừ cào gãi mạnh tay, gây tổn thương lớp hàng rào bảo vệ da].
Riêng một số người có cơ địa suy giảm hệ miễn dịch, nếu vết thương bị nhiễm trùng sẽ lâu lành hơn. Những người có cơ địa đặc biệt nhạy cảm thì chỉ cần một lượng chất dị ứng rất nhỏ cũng đủ gây ra phản ứng rất nặng trên toàn thân.
Để phòng chống kiến ba khoang, Viện Sốt rét - ký sinh trùng - côn trùng TP.HCM [Bộ Y tế] khuyến cáo người dân có thể dùng đèn ánh sáng vàng vì kiến ba khoang rất thích ánh sáng trắng.
Bên cạnh đó, cần ngủ trong màn, sử dụng lưới các cửa sổ và cửa ra vào, đóng cửa thường xuyên sau khi ra - vào, phát quang bụi rậm, cây cỏ xung quanh nhà.
Đối với những người làm vườn, đồng ruộng cần mặc quần áo dài tay, đội mũ, nón, khẩu trang, đi ủng để tránh tiếp xúc với côn trùng.
Cảnh giác viêm da do kiến ba khoang
Vết bỏng do kiến ba khoang - Ảnh: CHÂU TUẤN
Theo Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế, kiến ba khoang gây viêm da mức độ từ nhẹ đến nặng, tùy theo lượng độc chất xâm nhập qua da. Tác nhân gây viêm da là độc chất trong dịch có trong thân kiến ba khoang, độc chất này gây ngứa rát, đỏ cộm, mụn nước nếu chúng ta đập kiến và làm thân kiến vỡ ra.
Nếu tay bị dính độc chất mà sờ vào mắt có thể gây bỏng mắt, nếu vùng tổn thương ở gần mắt, mắt có thể bị sưng.
Nếu có một con kiến ba khoang đang bò trên người bạn, hãy lấy nó ra khỏi người bằng cách thổi, hoặc để một tờ giấy vào cho nó bò lên và lấy nó ra khỏi người. Sau đó rửa sạch vùng da đã tiếp xúc với loài côn trùng này.
Nếu lỡ tay đập hoặc chà xát chúng trên da, phải nhanh chóng rửa sạch da và đến cơ sở y tế để thăm khám, điều trị theo chỉ định của bác sĩ.
L.ANH ghi
CHÂU TUẤN - XUÂN MAI
Kiến ba khoang thường sống ở ven ruộng, quanh gốc rạ, bãi cỏ, gần vùng nước, ruộng rau, trong những nơi đang xây dựng. Trong thân kiến có chất Pederine [C24H43O9N], có thể gây cháy, bỏng da giống như chất cangtadin của sâu ban miêu và chất phospho ở "con giời".
Về tập tính và thức ăn của chúng thì các loài bọ này thường tìm thấy trên các ruộng lúa [từ năm 1919], môi trường trường học, ký túc xá, khu ở trọ, nhà ở tập thể công nhân ngoại ô thành phố, có cỏ mọc xung quanh. Khi ruộng lúa xuất hiện rầy nâu, sâu cuốn lá, chúng tìm đến chui vào tổ sâu ăn thịt từng con, chúng được xem như là loài thiên địch. Khi ruộng lúa vào mùa gặt, chúng thường bay vào các khu chung cư cao tầng nơi có ánh sáng đèn Neon để ăn các loại côn trùng rầy nâu, bọ hóng….trong nhà.
Trong suốt mùa mưa, bão, lũ lụt các loại côn trùng này di chuyển đến các vùng khô ráo hơn. Sau những ngày mưa lũ làm ngập đồng ruộng, ao hồ thì vào ban đêm, kiến khoang theo côn trùng, theo ánh đèn bay vào nhà. Những người làm việc dưới ánh đèn bị côn trùng rơi vào cổ, mặt, thân mình vô tình giơ tay đập, quệt, chà sát côn trùng và chất Pederin có trong côn trùng rơi vào da. Có khi côn trùng rơi vào bể tắm, bồn tắm hoặc bám vào khăn mặt, quần áo. Người bệnh không chú ý, chà xát phải côn trùng gây thành viêm da bọng nước [có trường hợp người bệnh giết côn trùng và đưa tay quết lên da và tạo thành vết thương].
Ở Việt Nam, chúng được phát hiện cách đây vài năm ở các khu chung cư cao tầng: Hà Nội, Hải Phòng, Cần Thơ, Thành phố Hồ Chí Minh… nơi gần với cánh đồng lúa. Loài này thường xuất hiện vào mùa thu, thời gian vào dịp thu hoạch vụ mùa lúa, với mật độ nhiều hơn so với các tháng trong năm.
Thời gian qua, do các điều kiện thuận lợi về khí hậu, thời tiết và môi trường, loại kiến ba khoang đuôi nhọn đã phát triển, xuất hiện tại một số địa phương trên cả nước như khu chung cư, cư xá, ký túc xá, tái định cư, nhà ở tập thể tại TP.HCM, Huế, Hà Nội... làm phiền hà trong sinh hoạt và gây bệnh viêm da cho cộng đồng người dân. Vấn đề này hiện nay tuy không còn mới lạ nhưng cộng đồng cần biết rõ đặc điểm của loại kiến ba khoang để chủ động phòng chống.
Đặc điểm loại kiến ba khoang đuôi nhọn
Kiến ba khoang đuôi nhọn, tên khoa học là Paederus fuscipes curtis [Staphylinidae, Coleoptera]. Loại côn trùng này có hình dạng giống như hạt thóc với kích thước dài từ 1 - 1,2cm; ngang từ 2 - 3mm; có nhiều khoang với màu sắc khác nhau trông gần giống các loại kiến thông thường. Kiến ba khoang còn có các tên gọi khác theo tiếng từng địa phương như kiến hoang, kiến kim, kiến lác, kiến gạo, cằm cặp, kiến nhốt, kiến cong...
Thân kiến ba khoang có từng khoang màu đen và màu da cam với đầu màu đen. Râu dài hình sợi chỉ, chân chạy nhanh, cánh ngắn đến nửa thân mình, cuối bụng nhọn có hai đuôi nhỏ. Kiến ba khoang có thể bò trên mặt nước, thích ăn côn trùng bọ hóng, thường bay vào ánh đèn ban đêm ở trong nhà. Kiến trưởng thành có thể sống trong thời gian vài tháng và sinh sản ra khoảng từ 2 - 3 thế hệ mỗi năm.
Kiến ba khoang
Vào mùa mưa, chúng thường di trú đến sống ở nơi khô ráo như các loài kiến khác. Đặc điểm của kiến ba khoang xuất hiện vào đầu mùa mưa khi có độ ẩm cao, nhất là sau các đám mưa lớn đầu mùa. Chúng thường sống trong ruộng lúa, ăn rầy nâu. Thời gian qua, loại kiến ba khoang xuất hiện rầm rộ ở một số nơi trên cả nước làm phiền hà trong sinh hoạt và gây nên bệnh viêm da cho người dân ở khu chung cư Bình Khánh, quận 2, TP.HCM; khu tái định cư Hương Sơ, khu ký túc xá sinh viên Trường Bia, thành phố Huế... Tại Hà Nội, kiến ba khoang cũng phát triển, xuất hiện ở khu dân cư gần cánh đồng Ngọc Thụy; chung cư Đặng Xá, Gia Lâm; khu tập thể Khương Thượng, Đống Đa... Vấn đề này làm cho cộng đồng người dân hoang mang, lo lắng như từng lo lắng, hoang mang đối với sự xuất hiện của loại bọ xít hút máu người.
Kiến ba khoang trưởng thành có thể sống vài tháng và sinh sản ra khoảng 2 - 3 thế hệ mỗi năm. Con cái có độc tố pederin [C24H43O9N, còn được gọi là cantharidin, thuộc loại alkaloid] chứa trong một đôi tuyến ở phần cuối bụng với tác dụng bảo vệ trứng khi đẻ khỏi bị các loài sinh vật khác tấn công để ăn trứng. Vì vậy nếu kiến ba khoang đậu bám vào người, bị đập chết và chà xát hoặc va chạm mạnh thì độc tố trên cơ thể kiến có thể tiết ra ngoài, dính vào da người gây nên cảm giác cháy da, đau đớn, viêm tấy...
Độc tố pederin có độc tính gấp 12 - 15 lần nọc rắn hổ. Các nhà khoa học cho rằng khi kiến đã chết khô và để trong vòng 8 năm thì độc tính này vẫn còn tồn tại. Pederin có tính xuyên thấm qua da, đây là độc chất tự nhiên có hiệu lực như chất chống ung thư và virút. Độc tố là phương tiện phòng vệ chống lại động vật khác tấn công và ăn chúng như loài nhện.
Tại sao kiến ba khoang bây giờ mới xuất hiện nhiều?
Về lĩnh vực nông nghiệp, loại kiến ba khoang thường ăn các loài côn trùng, sâu bọ, rầy nâu... gây hại mùa màng nên chúng là loài côn trùng có ích và không phải là đối tượng cần phải hủy diệt. Kiến ba khoang thường phát triển, xuất hiện vào mùa thu, phù hợp với thời gian của dịp thu hoạch vụ mùa lúa. Kiến ba khoang trú ẩn ở những vùng đất trống, gần các cánh đồng có nhiều ruộng lúa bị thu hút bởi ánh đèn, hoặc sẽ nhờ sức gió có thể bay được lên cao và đột nhập vào các phòng ở trên tầng cao của khu chung cư, ký túc xá, cư xá, nhà tập thể, khu tái định cư. Sau khi bay được vào phòng ở của các nhà cao tầng, chúng sẽ rụng cánh và trú đậu luôn tại đó.
Kiến ba khoang gây bệnh viêm da
Kiến ba khoang không gây độc bằng cách cắn, đốt người bệnh. Kiến ba khoang có thể gây viêm da từ mức độ nhẹ đến nặng tùy theo độc chất pederin hiện diện trên cơ thể kiến xâm nhập qua da. Vị trí viêm da thường xảy ra ở vùng đầu, mặt, cổ, tay, chân, hông, lưng... Nếu tay bị dính chất độc pederin khi đập kiến, chà xát và sờ vào mắt có thể làm bỏng mắt, kết mạc, giác mạc, võng mạc... Triệu chứng phồng rộp da, nổi mụn nước ngoài da có thể xuất hiện sau khi tiếp xúc với độc tố pederin từ 12 - 36 giờ. Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng viêm nhiễm sẽ tiến triển sang dạng loét. Các vết loét có nhiều hình dạng khác nhau như đường dài thẳng, hình chữ y, hình tròn, hình đa giác... tùy theo động tác khi ta thực hiện việc đập, giết và chà xát kiến trên da.
Kiến ba khoang... khoan lo sợ
Kiến ba khoang không phải là loại côn trùng lạ mà chúng đã có từ rất lâu.
Nếu biết rõ các đặc điểm sinh lý, sinh thái của loại kiến ba khoang, người dân khoan lo sợ, đừng hoang mang để chủ động áp dụng các biện pháp phòng tránh hiệu quả như dùng cửa lưới chống muỗi và các loại côn trùng. Trong mùa kiến ba khoang và các loại côn trùng khác phát triển vào thời điểm cuối mùa hè, trong mùa thu; sinh hoạt gia đình nên hạn chế bớt ánh đèn điện thắp sáng, tắt bớt đèn điện; thường xuyên vệ sinh, quét dọn nhà cửa, đồ dùng sạch sẽ, gọn gàng, ngăn nắp. Khuyên trẻ em chơi buổi tối tránh xa chỗ có nhiều ánh sáng đèn điện. Nếu phát hiện thấy kiến ba khoang đậu bám trên người nên thổi nhẹ cho chúng bay đi, không nên đập chết và chà xát mạnh trên da vì độc tố pederin trên cơ thể kiến có thể xuyên thấm, xâm nhập qua da gây bệnh.
Khi thiết kế xây dựng các khu chung cư, cư xá, ký túc xá, nhà ở tập thể, khu tái định cư cao tầng ở vùng đất mới, chung quanh có ruộng đồng, đặc biệt là ruộng lúa nên bố trí, sắp xếp hệ thống đèn điện chiếu sáng một cách hợp lý. Chỗ xa nhà ở, phòng ở cần lắp đặt hệ thống đèn chiếu sáng mạnh để thu hút côn trùng và loài kiến ba khoang; càng đến gần khu vực nhà ở, phòng ở nên dùng hệ thống đèn chiếu sáng có ánh sáng dịu mát hơn; có thể dùng đèn màu vàng, hạn chế ánh sáng trắng.
Những trường hợp bị kiến ba khoang cắn, lỡ tay đập chết, chà xát trên da thì cần nhanh chóng rửa ngay bằng nước sạch với xà phòng tại phần da nghi ngờ bị độc chất pederin xâm nhập; có thể rửa bằng thuốc tím sát trùng. Nếu chỗ da bị viêm chuyển sang tổn thương loét, cần đắp gạc sạch, ướt, mát, vô trùng; có thể xoa thêm dung dịch calamin totion hay kem xoa corticoides ở vết loét. Khi có bội nhiễm với các bọng nước dưới da, có thể dùng phối hợp với kháng sinh. Triệu chứng viêm da sẽ khỏi trong vòng từ 2 đến 3 tuần. Trong những trường hợp cần thiết, nên đi khám chuyên khoa da liễu và sử dụng thuốc điều trị theo chỉ dẫn của bác sĩ.
Theo TTƯT.BS. Nguyễn Võ Hinh - SKĐS