Mục lục bài viết
- 1. Khái quát về trường phái tư tưởng kinh tế Mỹ
- 2. Kinh tế học định chế
- 3. Quan điểm của John Kenneth Galbraith
- 4. Các học thuyết của Paul Samuelson
- 5. Quan điểm của Kenneth Arrow
1. Khái quát về trường phái tư tưởng kinh tế Mỹ
Trướcchiến tranh thế giới thứ hai, các nhà kinh tế Mỹ đóng vai trò không đáng kể. Trong thời gian này, các nhàkinh tế học định chế chủ yếu tập trung sự chỉ trích vào "lối sống Mỹ", một thứ chủ nghĩatiêu dùng phô trươngtrong những năm hai mươi xa hoa ngay trước vụ đổ vỡ trên thị trường chứng khoán Phố Wall năm 1929. Tuy nhiên sau chiến tranh, Liên Xô và châu Âu là đống điêu tàn,đế quốc Anhsắp đi đến hồi kết và nước Mỹ đang trở thành một siêu cường không thể tranh cãi, nhất là về kinh tế. Một trường phái thiếu chính thống hơn bắt đầu bén rễ, chống lại phong cách tranh luận trong sáng dễ hiểu của Keynes và toán học hóa một cách phức tạp kinh tế học. Quan điểm kinh tế học truyền thống cũng bị thách thức bởi một nhóm các học giả có quan điểm cấp tiến ở Đại học Chicago. Họ thúc đẩy "giải phóng" và "tự do", muốn làm hồi sinh những chính phủ không can thiệp vào nền kinh tế như hồi thế kỷ 19.
2. Kinh tế học định chế
Thorstein Veblen xuất thân từ một gia đình nhập cư Na Uy vào miền trung tây nước Mỹ.
Thorstein Veblen[1857–1929], xuất thân từ vùng nông thôn miền trung tây nước Mỹ và làm việc ởĐại học Chicago, là một trong những nhân vật nổi tiếng nhất sớm chỉ trích "lối sống Mỹ". Trong tác phẩmThe Theory of the Leisure Class[1899, Học thuyết về giai cấp hưởng thụ], ông phê phán nền văn hóachủ nghĩa vật chấtvà những người giàu cótiêu dùng phô trươngsự giàu có của họ để khoe khoang thành công và trong tác phẩmThe Theory of Business Enterprise[1904, Học thuyết về đế chế kinh doanh], Veblen phân biệt sản xuất những hàng hóa hữu dụng cho con người và sản xuất thuần túy vì mục tiêu lợi nhuận. Ông tranh luận rằng các doanh nghiệp luôn theo đuổi điều sau khiến điều trước bị cản trở. Sản lượng và tiến bộ công nghệ bị hạn chế bởi các thói quen kinh doanh và việc tạo ra những độc quyền. Các doanh nghiệp bảo vệ đầu tư tư bản hiện hữu của họ và vay mượn quá trớn, dẫn tới suy thoái và gia tăng chi tiêu quân sự và chiến tranh vì các doanh nghiệp kiểm soát quyền lực chính trị. Hai cuốn sách này, tập trung sự chỉ trích trước hết vàochủ nghĩa tiêu dùngvà sau đó là vào việc tìm kiếm lợi nhuận, không nói gì về những thay đổi. Tuy nhiên, năm 1911, Veblen gia nhậpĐại học Missouri, nơi ông ủng hộHerbert Davenport, trưởng khoa kinh tế của trường. Veblen ở lạiColumbia, Missouritới năm 1918. Năm đó, ông chuyển sang New York và bắt đầu làm biên tập viên cho tạp chíThe Dial, rồi năm 1919, cùng vớiCharles A. Beard,James Harvey RobinsonvàJohn Dewey, ông chung tay thành lập trường đại học nay làThe New Schoolở New York. Ông cũng là thành viên Liên minh kỹ thuật,doHoward Scottsáng lập năm 1999. Từ 1919 tới 1926, Veblen tiếp tục viết và tham gia hàng loạt hoạt động ở The New School. Trong thời kỳ này ông viết tác phẩmThe Engineers and the Price System[1921, Các kỹ sư và hệ thống giá cả].
John R. Commons[1862–1945] cũng đến từ vùng trung tây nước Mỹ. Nhấn mạnh những ý tưởng của ông trong tác phẩmInstitutional Economics[1934, Kinh tế học định chế], Commons cho rằng nền kinh tế là một mạng lưới các mối quan hệ giữa nhiều người với các quan tâm khác nhau. Có những doanh nghiệp độc quyền, các tập đoàn lớn, tranh chấp lao động và chu kỳ kinh doanh. Tuy nhiên, họ có lợi ích trong việc giải quyết những tranh chấp này. Commons cho rằng các chính phủ phải đóng vai trò người trung gian giữa các nhóm xung đột. Bản thân Commons dành nhiều thời gian làm việc trung gian và tư vấn trong các ủy ban công nghiệp của chính phủ.
Adolf Augustus Berle, Jr.cùngGardiner Meanslà những thành viên sáng lập củaquản trị công tyhiện đại.
CuộcĐại khủng hoảnglà thời gian có những thay đổi mang tính đảo lộn ở Mỹ. Một trong những đóng góp đầu tiên tìm hiểu tại sao mọi việc lại trở nên tồi tệ như vậy xuất phát từ một luật sư ởĐại học Harvardtên làAdolf Berle[1895–1971], người giống nhưJohn Maynard Keynes, đã từ nhiệm cương vị ngoại giao của mình ở Hội nghị hòa bình Paris năm 1919 và hết sức thất vọng vìHòa ước Versailles. Trong cuốn sách của ông vớiGardiner C. Means,The Modern Corporation and Private Property[1932, Công ty hiện đại và tài sản tư nhân], ông đã vạch ra chi tiết về quá trình tiến hóa của nền kinh tế hiện đại thông qua các doanh nghiệp lớn, và tranh luận rằng những ai quản lý các công ty lớn phải có trách nhiệm lớn hơn với xã hội.Hội đồng quản trịcủa các công ty này phải chịu trách nhiệm với cáccổ đôngcủa công ty theo các quy định trong luật doanh nghiệp. Điều này bao gồm quyền bầu và sa thải các thành viên ban giám đốc, yêu cầu triệu tập những cuộc gặp mặt chung thường kỳ, các tiêu chuẩn kiểm toán... Ở nước Mỹ những năm 1930, luật doanh nghiệp điển hình [chẳng hạn như ở bangDelaware] không hề đề cập những quyền đó. Berle lập luận rằng những giám đốc các công ty không phải chịu trách nhiệm, do đó họ có thể tuồn thành quả lợi nhuận kinh doanh vào túi riêng, quản trị vì lợi ích cá nhân của họ. Điều này càng dễ thực hiện khi phần lớn các cổ đông ở nhữngcông ty đại chúngchỉ là các cá nhân đơn lẻ, với ít phương tiện liên lạc với nhau, một cách ngắn gọn, bị chia rẽ và dễ bị khuất phục. Berle làm trong chính phủ của Tổng thốngFranklin Delano Roosevelttrong suốt cuộc khủng hoảng và là thành viên chủ chốt của nhóm "Brain trust" đã phát triển rất nhiều chính sách cụ thể trongChính sách kinh tế mới. Năm 1967, Berle và Means ấn hành một phiên bản đã sửa chữa của tác phẩm trước kia, với lời giới thiệu gồm những ý tưởng mới. Họ muốn không chỉ tách biệt những người điều hành công ty và chủ của công ty. Họ đặt câu hỏi về việc mục đích thực sự của cấu trúc doanh nghiệp là gì.
Những người nắm giữ chứng khoán không làm việc vất vả để kiếm được lợi tức từ cổ tức hoặc giá cổ phiếu tăng. Họ hưởng lợi đơn giản bởi vị trí của họ. Lý lẽ cho việc thừa kế cổ phần của họ... chỉ là trên những cơ sở xã hội... lý giải đó đưa chúng ta tới vấn đề về việc phân phối cũng như tồn tại của cải. Sự giàu có chỉ được chia sẻ trực tiếp cho một số những cá nhân đã có sẵn sự giàu có [tức các cổ phiếu]. Sự biện minh cho việc tồn tại của những người nắm giữ cổ phần do đó phụ thuộc vào việc gia tăng phân bổ của cải cho người dân Mỹ. Lý tưởng thì vị trí của những người nắm giữ cổ phần chỉ vững vàng khi mọi gia đình Mỹ có phần chia trong vị trí và sự giàu có đó.
3. Quan điểm của John Kenneth Galbraith
John Kenneth Galbraithbắt đầu sự nghiệp với tư cách một nhân vật nòng cốt trong Chính sách kinh tế mới của chính phủ Tổng thốngFranklin Delano Roosevelttrong thời kỳĐại khủng hoảng. Một phỏng vấn với ông vào đầu những năm 1990 có thể xem được ở đây.
Sau chiến tranh,John Kenneth Galbraith[1908–2006] trở thành một kinh tế gia điển hình ủng hộ vai trò can thiệp tích cực của chính phủ và nền chính trị tự do-dân chủ. Trong tác phẩmAffluent Society[1958, Tầng lớp giàu có], Galbraith tranh luận các cử tri đạt tới sự giàu có nhất định về vật chất sẽ bỏ phiếu chống lại hàng hóa công. Ông cho rằng "trí tuệ thông thường" của những người bảo thủ không đủ để giải quyết vấn đề bất công xã hội.Trong thời đại của các doanh nghiệp lớn, ông cho rằng sẽ là không thực tế khi nghĩ về các thị trường theo đẳng cấp. Các doanh nghiệp lớn định giá và sử dụng quảng cáo để tạo ra cầu nhân tạo cho các sản phẩm của họ, bóp méo sự ưa thích thực sự của người tiêu dùng. Sự ưa thích tiêu dùng thực ra là phản ánh mong muốn của các tập đoàn lớn, một "hiệu ứng phụ thuộc", và nền kinh tế như một tổng thể sẽ lao vào những mục tiêu sai lầm. Trong tác phẩmThe New Industrial State[Nhà nước công nghiệp mới], Galbraith tranh luận rằng các quyết định kinh tế được lên kế hoạch bởi một cấu trúc tư nhân-quan liêu, một cấu trúc kỹ trị của các chuyên gia lũng đoạn thị trường và các kênh truyền thông. Hệ thống này phục vụ lợi ích bản thân của cấu trúc đó, lợi nhuận đơn lẻ không còn là động cơ chính và ngay cả các giám đốc công ty cũng không còn nắm quyền kiểm soát. Vì họ là những người lên kế hoạch mới, các tập đoàn căm ghét rủi ro và đòi hỏi nền kinh tế cũng như thị trường ổn định. Họ mua đứt các chính phủ để phục vụ mục đích của mình thông qua chính sách tài khóa và tiền tệ, chẳng hạn như dính chặt lấy các chính sách của những người trọng tiền giúp làm giàu cho những người cho vay ở đô thị thông qua tăng lãi suất. Trong khi các mục tiêu của một tầng lớp giàu có và chính quyền đồng lõa với tầng lớp đó phục vụ cho cấu trúc kỹ trị phi lý, số đông dân chúng sẽ dần trở nên nghèo đi. Galbraith mô tả bức tranh giống như bước từ những căn biệt thự áp mái giàu có xuống các đường phố không được lát vỉa hè, từ những khu vườn cảnh quan lộng lẫy tới những công viên công cộng nhếch nhác. Trong tác phẩmEconomics and the Public Purpose[1973, Kinh tế học và mục đích công cộng], Galbraith bảo vệ "chủ nghĩa xã hội mới" như giải pháp cho những bất công đó,quốc hữu hóasản xuất của quân đội và các dịch vụ công như phúc lợi y tế, áp đặt mức lương tối thiểu và kiểm soát giá cả là các biện pháp để giảm bất bình đẳng.
4. Các học thuyết của Paul Samuelson
Paul Samuelsonđã viết những sách giáo khoa kinh tế học bán chạy nhất.
Trái với phong cách hùng hồn của Galbraith, kinh tế học sau chiến tranh bắt đầu tổng hợp phần lớn tác phẩm củaJohn Maynard Keynesbằng diễn giải toán học. Các khóa học kinh tế học nhập môn ở đại học bắt đầu bằng cách giới thiệu kinh tế học như một khoa học thống nhất được diễn giải dưới hình thức tổng quát hóa các quan điểm tân cổ điển. "Kinh tế học thực chứng" là cụm từ được tạo ra để mô tả những khuynh hướng nhất định trong các quy luật kinh tế học có thể được quan sát một cách khách quan và được mô tả thông qua các giá trị thực tế, tách biệt với "kinh tế học chuẩn tắc" thông qua suy luận và đánh giá. Người viết sách giáo khoa bán chạy nhất ở thế hệ này chính làPaul Samuelson[1915–2009]. Luận văn tiến sĩ của ông là một nỗ lực chứng tỏ rằng các phương pháp toán học có thể trở thành cốt lõi cho việc diễn giải các học thuyết kinh tế. Luận văn được xuất bản thành sách,Foundations of Economic Analysis[Những nền tảng của phân tích kinh tế học] vào năm 1947. Samuelson bắt đầu với hai giả định mang tính tiên đề. Thứ nhất, các cá nhân và công ty hành động để tối đa hóa lợi ích của họ. Thứ hai, các thị trường có khuynh hướng hướng tớiđiểm cân bằng thị trườngvề giá cả, khi cầu bằng với cung. Ông mở rộng các phương pháp toán học để mô tả hành vi cân bằng của các hệ thống kinh tế, bao gồm cả học thuyết mới vềkinh tế vĩ môcủaJohn Maynard Keynes. Trong khiRichard Cantillonáp dụng các nguyên lý về trọng lực và các định luật cơ học củaIsaac Newtonvào thị trường cạnh tranh,những người trọng nông sao chép hệ tuần hoàn máu để áp dụng vào mô hình thu nhập của họ,William Jevonsphát hiện các chu kỳ tăng trưởng trùng với các chu kỳ của cácvết đen Mặt Trời, Samuelson áp dụng lý thuyếtnhiệt động lực họcvào lý thuyết kinh tế. Đánh giá lại kinh tế học như một khoa học cứng cũng được thực hiện ở Anh và một trong những "phát hiện" được biết đến nhiều nhất là củaA. W. Phillipsvề sự tương quan giữalạm phátvàthất nghiệp. Kết luận chính sách của phát hiện này là để bảo đảm toàn dụng việc làm, thì phải đánh đổi bằng lạm phát cao. Samuelson đã kết hợp ý tưởng củađường cong Phillipsvào tác phẩm của ông. Paul Samuelson được traogiải Nobel kinh tế họcvào năm 1970 vì sự kết hợp toán học với kinh tế chính trị học của ông.
5. Quan điểm của Kenneth Arrow
Kenneth Arrow, trả lời phỏng vấn [1/09] trong cuộckhủng hoảng tài chính 2007–2010ở đây.
Kenneth Arrow[s. năm 1921] là em rể của Paul Samuelson. Tác phẩm lớn đầu tiên của ông, luận văn tiến sĩ tạiĐại học Columbia làSocial Choice and Individual Values[1951, Lựa chọn xã hội và các giá trị cá nhân], đưa kinh tế học tương tác với lý thuyết chính trị. Tác phẩm này mở đường cho học thuyết về lựa chọn xã hội và định lý về sự bất khả của Arrow. Theo lời ông,
Nếu chúng ta loại trừ khả năng những so sánh giữa các cá nhân về độ thỏa dụng, thì các phương pháp duy nhất chuyển từ sở thích cá nhân sang sở thích xã hội, điều được xác định là hàng loạt các sự ưa thích cá nhân khác nhau, hoặc là bị ép buộc, hoặc là độc đoán.
Lập luận này gây ra tranh luận lớn trong cách diễn giải những điều kiện khác nhau của định lý và ý nghĩa của nó với nền dân chủ và phổ thông đầu phiếu. Gây tranh cãi nhiều nhất trong bốn [1963] hoặc năm [1950-1951] điều kiện của ông là sự độc lập của các nhân tố thay thế không tương quan.
Trong những năm 1950, Arrow vàGérard Debreuphát triểnmô hình Arrow–Debreuvề cân bằng tổng quát. Năm 1971, Arrow cùngFrank Hahnđồng tác giả cuốnGeneral Competitive Analysis[1971, Phân tích so sánh tổng quát], trong đó đánh giá lại học thuyết về cân bằng tổng quát của giá cả thông qua nền kinh tế. Năm 1969,Ngân hàng Trung ương Thụy Điểnbắt đầu trao một giải thưởng cho kinh tế học, tương đương với cácgiải Nobeltrong những lĩnh vực hóa học, y học, vật lý, văn học và hòa bình [dùAlfred Nobelkhông hề đề cập điều đó trong di chúc của ông]. CùngJohn Hicks, Arrow giành giải thưởng của Ngân hàng Trung ương Thụy Điển năm 1972, người nhận giải trẻ nhất từ trước tới đó. Năm trước đó, Tổng thống MỹRichard Nixonđã tuyên bố "Giờ thì tất cả chúng ta đều là những người Keynes".Điều mỉa mai nằm ở chỗ tuyên bố đó khởi đầu cho một cuộc cách mạng mới trong tư duy kinh tế học.