VOV.VN - Khi núi rừng muôn hoa khoe sắc, các cánh đồng lúa bước vào thì con gái, đất trời giao hòa là người Thái trắng vùng đất tổ Khổng Lào - Mường So [huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu] lại tổ chức lễ hội Then Kin Pang. Lễ hội là nơi hội tụ nét văn hóa đặc sắc của người Thái trắng Lai Châu, làm nức lòng người dân bản địa và du khách thập phương.
Lễ hội Then Kin Pang của người Thái trắng ở huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu được tổ chức vào ngày mùng 9, mùng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm. Đây là một loại hình diễn xướng dân gian độc đáo của người dân bản địa, nhằm tri ân Then [thần trên trời] đã ban cho một năm mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu.
Ngay từ sáng sớm ngày 10/3 âm lịch, hàng nghìn người dân đã kéo về khu đền thờ Then tại xã Khổng Lào để dâng hương.
Theo người già ở Khổng Lào - Mường So kể lại, tương truyền Pô Phà [vua trời] có lòng độ lượng bao la. Khi nhân gian gặp nạn, Pô Phà đã phái thần Then xuống hạ giới đầu thai thành người phàm trần để cứu nhân độ thế. Từ đó, bản làng có ai ốm đau, gặp rủi ro, vận hạn đều được Then cầu phúc cho tai qua nạn khỏi.
Ông Lù Văn Cương, ở bản Hổi Lả, xã Khổng Lào cho biết: trong phần lễ của lễ hội Then Kin Pang, người đại diện cho bà con dân bản sẽ cầu nguyện các vị thần linh trên trời tạo phúc cho dân, ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, bản mường yên vui no ấm; nhân dân các bản thì mang những sản vật ngon nhất làm thành các mâm để dâng lên, mời Then và các vị thần linh về thụ hưởng.
"Lễ hội Then Kin Pang rất có ý nghĩa với đồng bào Thái. Cứ đến 10/3 hàng năm là các cụ cầu cho Then xuống để phù hộ cho bà con, cho dân lành có mùa màng tốt tươi, mưa thuận gió hòa. Đồng thời là dịp để con cháu ở trần gian cúng lễ, tạ ơn thần linh" - Ông Lù Văn Cương cho biết.
Đây là một hoạt động tâm linh diễn xướng mang đậm nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái trắng Lai Châu.
Lễ hội Then Kin Pang năm 2021 được đồng bào Thái trắng vùng Khổng Lào - Mường So tổ chức làm hai phần chính. Ngoài phần dâng lễ là phần hội với nhiều hoạt động phong phú, sôi nổi. Người dân và du khách thập phương còn được thưởng ngoạn các phần thi như: văn nghệ, trình diễn trang phục dân tộc, tổ chức không gian văn hóa, ẩm thực và thi đấu các môn thể thao, trò chơi dân gian như: đẩy gậy, kéo co, tung còn, én cáy, tó má lẹ, té nước...
Chị Lương Thị Về, ở bản Hổi Hán, xã Nậm Xe, huyện Phong Thổ chia sẻ: "Đây là lần đầu tiên em tham gia lễ hội Then Kin Pang này. Chắc là rất nhiều người chưa có người yêu, nhân dịp ngày hôm nay sẽ tìm được người yêu. Nói chung vui không thể tả bằng lời, vì lễ hội này rất ý nghĩa".
Ngoài việc thỏa mãn nhu cầu tâm linh, tín ngưỡng, cầu nguyện một năm may mắn, cuộc sống an lành, hạnh phúc, tại lễ hội, người dân và du khách còn được gặp gỡ, giao lưu và thưởng thức diễn xướng văn hóa đặc sắc thông qua các bài hát, điệu múa dân gian dân tộc Thái ở Lai Châu - Tây Bắc.
Các tiết mục văn nghệ cũng diễn xướng lại cảnh người dân mời Then về hưởng thụ lễ vật trong không khí trang nghiêm của văn hóa Thái.
Ông Vương Thế Mẫn, Chủ tịch UBND huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu cho biết: "Lễ hội Then Kin Pang là một trong những điểm nhấn của đồng bào dân tộc Thái nói riêng và đồng bào các dân tộc trên địa bàn huyện Phong Thổ nói chung. Chúng tôi cho rằng đây là một hoạt động có ý nghĩa, khơi dậy các nét văn hóa của đồng bào các dân tộc trên địa bàn và kích thích được các du khách khi trở về với Phong Thổ. Đồng thời là chúng tôi đề cao những cái truyền thống trên địa bàn huyện Phong Thổ, để giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc".
Lễ hội Then Kin Pang là nơi vun đắp khối đoàn kết dân tộc, giáo dục truyền thống uống nước nhớ nguồn, tạo bầu không khí vui tươi, lành mạnh, góp phần vào việc xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Đây còn là dịp quảng bá hình ảnh về văn hóa, miền đất, con người Phong Thổ nói riêng, Lai Châu - Tây Bắc nói chung đến du khách thập phương, góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Thái và các dân tộc Tây Bắc, xây dựng tình đoàn kết gắn bó giữa các bản làng, dân tộc./.
Với nhiều nghi lễ, trò diễn, điệu múa, phản ánh quan niệm tín ngưỡng, Then Kin Pang là lễ hội lớn, ẩn chứa nhiều giá trị nghệ thuật đặc sắc và thể hiện rõ rệt nhất tư duy sáng tạo của người Thái.
Clip nét đẹp văn hóa của dân tộc Thái đen Lai Châu qua lễ hội Then Kin Pang:
Ở tuổi ngoài 70, thầy mo Lò Văn Lương [Tân Uyên, Lai Châu] là người làm lễ chính cho người dân địa phương. Tuy vậy, với nghi lễ Then Kin Pang [tiếng Thái có nghĩa là Then xuống trần chơi hội cây nêu], ông cho biết, mỗi thầy mo không được tổ chức quá nhiều lần trong đời làm thầy mo.
Theo quan niệm của người Thái, Then có nghĩa là “tiên”, “người trời”; “Kin” có nghĩa là ăn, ăn mừng; “Pang là lễ, người dự lễ”. Hiểu một cách đơn giản, Then Kin Pang là lễ hội cúng mừng con nuôi của người Thái do một thầy mo Then trong bản tổ chức hàng năm. Ngoài ra, Then Kin Pang cũng là lễ hội cầu phúc lộc cho gia đình và con cháu.
Lễ được tổ chức vào dịp tháng 2 Âm lịch hàng năm, khi hoa nở, cây cối đâm chồi khắp vùng miền núi phía Bắc.
Từ xa xưa, trong thế giới tâm linh đồng bào Thái ở Tây Bắc quan niệm Mường trời có các đấng thần linh cai quản. Con người dưới trần gian chịu sự chi phối của trời và các đấng thần linh. Người nhà trời, thông qua người đại diện là Then sẽ xuống trần gian gặp gỡ dân bản, ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, bản làng yên vui. Then cũng là người đại diện cho hạ giới giãi bày tâm tư, nguyện vọng của muôn dân với trời và các đấng thần linh.
Lễ hội Kin Pang gồm 2 phần lễ và phần hội. Phần lễ thực hiện các nghi thức cúng, dâng hương, bày tỏ lòng biết ơn đối với trời đất, thần linh; cầu mong các vị thần ban phước lành, che chở, là chỗ dựa tinh thần cho nhân dân trong vùng vượt qua khó khăn, có cuộc sống ấm no, hạnh phúc như: “Thỉnh đoàn quân mo”, “Thỉnh thần linh bản mường”, “Điểm Mâm” hay “Dâng rượu cần”...
Chia sẻ với phóng viên báo Tin tức, thầy Lương, trong vùng không có nhiều thầy mo then. Các thầy mo then là người có uy tín trong cộng đồng, thường ở trong gia đình có truyền thống làm Then và là người am hiểu về phong tục, có thể thực hiện tất cả những nghi lễ tâm linh truyền thống, từ ma chay, cưới hỏi đến mừng thọ...
“Phải là người truyền được linh thiêng từ thần linh mới dựng được cây nêu, mới làm Then Kin Pang được. Nếu không ai cũng làm thầy mo rồi” - thầy mo Lò Văn Lương vui vẻ tâm sự.
Các lễ thức thực hiện chủ yếu do người làm mo Then đảm nhiệm. Trước và trong những ngày làm lễ Then Kin Pang, người làm Then tránh trùng với ngày mất của cha mẹ đẻ, kiêng sinh hoạt vợ chồng, kiêng ăn thịt lợn trắng, trâu trắng, cá da trơn, lươn, tôm, không ăn, uống đồ thừa, không đi qua dây phơi, máng nước.
Theo tục lệ của người Thái, ngày thầy mo Then làm lễ, các con nuôi của Then từ khắp các bản gần mường xa đều đến, mỗi người mang một lễ vật để phụ giúp thầy cúng. Đó có lẽ cũng là phần vui nhất, ý nghĩa nhất của một ngày lễ lớn như Then Kin Pang.
Theo đó, thầy Lương cũng cho biết: Người Thái không câu nệ lễ vật. Ai có gì góp nấy. Bởi thế, vào ngày lễ Then Kin Pang, bà con người chuẩn bị con gà, con lợn, người góp gạo, xôi trắng, xôi đỏ mang đi cúng. Cúng cho đất nước, bản làng, người thân được an lành, hạnh phúc, có nhiều sức khỏe và làm ăn phát đạt. Quan trọng nhất là phần hội, khi người dân trong bản được gặp nhau, được vui vầy bên nhau.
Để có một ngày hội tưng bừng, làm vui lòng Then, người Thái dựng một cây nêu và trang trí đẹp mắt bằng những đồ vật mà Then và các thần yêu thích.
Cây nêu được làm từ 1 cây chuối rừng và 2 cây cau rừng ghép lại. Trên đó trang trí hoa chuối, hoa quả tươi, hoa bằng chỉ màu, côn trùng bằng giấy tượng trưng cho những món đồ yêu thích của các linh hồn, loài thú rừng đến hưởng lộc và hai quả trứng nhuộm là đồ chơi yêu thích của thần mưa, thần nắng.
Cây nêu được chọn phải có gốc, thân thẳng đẹp, không cụt ngọn, lá xanh tươi. Khi chọn được cây nêu, người làm Then phải khấn xin phép thần núi, thần cây cho rước cây về làm lễ. Cây nêu là trung tâm của nghi lễ, gốc dựng 6 khúc thân chuối tượng trưng cho đàn trâu. Cây nêu được quét nước vôi vào thân, cành… Hàm ý giữ hồn những người tham gia lễ khỏi ham lên cõi Then chơi mà lạc lối không về trần gian được.
Sau lễ cúng, thầy cúng dâng gà tạ ơn Then tại hình một. Hình một là một bàn thờ nhỏ, treo đầy những dây hoa được làm bằng vải màu mà người Thái gọi là hoông may. Đây là nơi trú ngụ của Then, các quan mường trời và linh hồn các con nuôi khi được thầy mo thính về. Mời Then, thần nước, thần đất, thần mưa, thần nắng, những vị thần cai quản trần gian về thụ lộc, ban phúc.
Trong bài cúng Then Kin Pang có đoạn: “Mời Then, thần nước, thần đất, thần mưa, thần nắng/Những vị thần cai quản trần gian/ Người hầu lễ xếp 3, 4 hàng đây là người trần mắt thịt/ Mo tôi đây chắp tay quỳ gối chào quan/ Dâng mâm lễ - quan Mường ăn cho đủ/ Dâng mâm lễ quan chủ không thiếu ai/ Mười người đủ một mâm, chín người cũng một mâm/ Then tạo Mường trời vào có đôi có cặp/ Thụ lộc và ban phúc cho mo/ Cho con nuôi và dân bản, không ai ốm đau bệnh tật".
Phần hội gồm các phần múa, trò diễn tạo nên tính hấp dẫn, vui nhộn như: “Tăng Pẳng”, “Thuồng luồng uống nước”, “Voi uống nước”, “Người Xá hút thuốc”, “Chữa bệnh mắt mù”, “Chữa bệnh điếc tai”, “Trâu cày ruộng”, “Sinh thực khí”... Người Thái quan niệm, ngay khi phần hội diễn ra, Then và các vị thần trời cũng đang hòa vào đội múa, cùng uống rượu và say sưa múa hát. Điệu múa khăn càng vui, cảng tưng bừng thì các Ngài càng vui lòng và ban cho dân bản những điều tốt đẹp nhất.
Đơn giản về lễ vật nhưng trang trọng trong chuẩn bị, nghi thức; chứa đựng tín ngưỡng dân gian đồng thời cũng là nơi người dân quây quần, diễn xướng nhiều nét văn hóa cổ truyền, trò chơi dân gian… Có thể thấy, lễ hội Then Kin Pang chính là lễ hội nhiều ý nghĩa, mang giá trị về mặt tâm linh, tín ngưỡng và ẩn chứa nhiều giá trị nghệ thuật đặc sắc của dân tộc Thái nói chung, và người Thái đen ở Lai Châu nói riêng.