Theo quy định của Bộ luật lao động: Thỏa ước lao động tập thể [TULĐTT] là văn bản thoả thuận giữa tập thể lao động và người sử dụng lao động về các điều kiện lao động mà hai bên đã đạt được thông qua thương lượng tập thể. Nội dung thoả ước lao động tập thể không được trái với quy định của pháp luật và phải có lợi hơn cho người lao động so với quy định của pháp luật”.
Thỏa ước lao động tập thể là sản phẩm của quá trình thương lượng tập thể thành công, là kết quả cuối cùng các bên đạt được khi cuộc thương lượng kết thúc. Như vậy, thỏa ước lao động tập thể được ký kết hay không hoàn toàn phụ thuộc vào kết quả thương lượng tập thể. Vì thế, việc ký kết thỏa ước lao động tập thể không có tính bắt buộc.
Thỏa ước lao động tập thể được xác lập bằng văn bản, thông qua quá trình thương lượng giữa hai bên chủ thể là tập thể lao động và người sử dụng lao động; Nội dung thỏa ước lao động tập thể phải bảo đảm được 3 điều kiện:
1, Thuộc các nội dung thương lượng tập thể;
2, Không được trái với quy định của pháp luật và phải có lợi hơn cho người lao động so với quy định của pháp luật, nghĩa là các quyền lợi của người lao động phải cao hơn những quy định tối thiểu, các nghĩa vụ phải thấp hơn các quy định tối đa trong hành lang Bộ luật quy định;
- Nội dung này phải có đa số [trên 50%] số người của tập thể lao động [đối với thỏa ước doanh nghiệp] hoặc số đại diện Ban chấp hành công đoàn [đối với thỏa ước ngành] biểu quyết tán thành.
Tập huấn Thỏa ướng lao động tập thể tại công đoàn các khu CN tỉnh Thái Nguyên
Như vậy, so với trước, pháp luật hiện hành quy định điều kiện về nội dung thỏa ước lao động tập thể chặt chẽ hơn. Điều đó nhằm tăng cường trách nhiệm của các bên trong việc thương lượng các vấn đề về quyền, nghĩa vụ, lợi ích, góp phần nâng cao chất lượng của thỏa ước lao động tập thể, cũng như bảo đảm mục đích của việc ký kết thỏa ước lao động tập thể, khắc phục được việc doanh nghiệp ký kết thỏa ước lao động tập thể chỉ mang tính hình thức, chủ yếu nhằm đối phó với cơ quan có thẩm quyền như trước đây.
TƯLĐTT được ví như một “Bộ Luật Lao động con” tại mỗi doanh nghiệp. Một bản TƯLĐTT có chất lượng sẽ là công cụ quan trọng trong việc đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích của NLĐ và giải quyết mối các quan hệ lao động trong doanh nghiệp trong đó, có những thoả thuận với nội dung có lợi hơn cho người lao động và cao hơn quy định của pháp luật như: Chế độ phúc lợi tập thể, thời giờ làm việc và thời giờ nghỉ ngơi, tiền lương, tiền thưởng, phúc lợi, đào tạo chuyên môn nghiệp vụ, tuyển dụng, cải thiện điều kiện làm việc, chế độ ăn ca, chế độ BHLĐ, hòa giải và thương lượng khi có tranh chấp lao động, tham quan nghỉ mát, thăm hỏi khi ốm đau, trợ cấp lễ tết, trợ cấp khó khăn đột xuất, hiếu hỷ, sinh nhật, tiền tàu xe khi nghỉ phép, một số chế độ đối với lao động nữ, hỗ trợ xây dựng nhà ở, phương tiện đi lại cho CNVC-LĐ…
Thương lượng tập thể được coi là chìa khóa giúp giảm thiểu và giải quyết những mâu thuẫn, bất đồng tại mỗi doanh nghiệp. Một bản thỏa ước lao động tập thể có chất lượng sẽ là công cụ quan trọng trong việc đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích của người lao động và giải quyết các mối quan hệ lao động trong doanh nghiệp.
Hiệu quả đem lại rất lớn, tuy nhiên, đến nay việc đối thoại, thương lượng và ký kết Thỏa ước lao động tập thể vẫn chưa thực sự được người sử dụng lao động và người lao động quan tâm, vẫn còn nhiều hạn chế và ít nhiều hình thức. Đây cũng chính là nguyên nhân khiến quan hệ lao động tại các doanh nghiệp chưa thực sự ổn định và quyền lợi của người lao động chưa được đảm bảo, nhất là liên quan đến lương, thưởng, chính sách đãi ngộ…
Phát huy vai trò đại diện chăm lo bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động, trong nhiều năm qua, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã chỉ đạo các cấp Công đoàn quan tâm, chỉ đạo, hướng dẫn các công đoàn cơ sở triển khai thương lượng, ký kết và thực hiện Thỏa ước lao động tập thể tại doanh nghiệp, đơn vị với nhiều nội dung có lợi hơn cho đoàn viên công đoàn, người lao động theo Luật định.
Việc nâng cao năng lực đối thoại, thương lượng, ký kết và thực hiện có hiệu quả Thỏa ước lao động tập thể là một nội dung trọng tâm trong hoạt động của Liên đoàn Lao động tỉnh Thái Nguyên. Vì vậy đây là một nọi dung quan trọng trong chương trình tập huấn cho đội ngũ cán bộ công đoàn cơ sở tại các đơn vị doanh nghiệp khu vực ngoài nhà nước năm 2021.
Đến nay, 100% doanh nghiệp có tổ chức công đoàn trên địa bàn tỉnh đã tổ chức đối thoại hằng năm có 25 doanh nghiệp có bản Thỏa ước lao động tập thể đạt loại A. Nhiều bản thỏa ước có lợi hơn, đạt được nhiều điều khoản cao hơn quy định của pháp luật cho người lao động, phù hợp với khả năng điều kiện của doanh nghiệp, tập trung vào những vấn đề, như: Tiền lương, chế độ phúc lợi, thời gian làm việc, nghỉ ngơi, thăm hỏi ốm đau, trợ cấp khó khăn đột xuất...
Tuy nhiên vẫn còn trên 35% doanh nghiệp chưa có TULĐTT, số TULĐTT đạt loại A chưa nhiều, cùng với đó là sự hội nhập sâu rộng trên trường Quốc tế, đặc biệt là Việt nam thực hiện Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương [CPTPP] với nhiều thời cơ và thách thức, trong đó có một loạt vấn đề đặt ra cần giải quyết như phát triển đoàn viên và thành lập công đoàn cơ sở, vấn đề đại diện thương lượng và ký kết thỏa ước lao động tập thể, giá trị và phạm vi tác động của thỏa ước trong doanh nghiệp để bảo vệ quyền lợi người lao động là hết sức quan trọng.
Để nâng cao hiệu quả tổ chức đối thoại, thương lượng, ký kết và thực hiện TƯLĐTT tại các doanh nghiệp khu vực ngoài nhà nước, thời gian tới, Liên đoàn Lao động tỉnh Thái Nguyên tiếp tục thực hiện một số giải pháp như sau:
Thứ nhất, các cấp công đoàn đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người sử dụng lao động và người lao động về vai trò, ý nghĩa và tầm quan trọng của thương lượng, ký kết và thực hiện TƯLĐTT.
Thứ hai, củng cố nâng cao chất lượng tổ chức Công đoàn cơ sở khối doanh nghiệp khu vực ngoài nhà nước. Động viên người lao động tích cực tham gia các hoạt động của Công đoàn cơ sở để phát huy hiệu quả hoạt động của tổ chức Công đoàn. Thành lập các tổ tư vấn pháp luật nhằm tăng cường tuyên truyền về những quy định về thương lượng, đối thoại, ký kết TƯLĐTT theo Bộ Luật Lao động năm 2019.
Thứ ba, tăng cường tổ chức tập huấn cho cán bộ Công đoàn cơ sở nhằm cung cấp những kiến thức, kỹ năng cần thiết để tham gia thương lượng, đàm phán với doanh nghiệp trong xây dựng TƯLĐTT; nâng cao vai trò, trách nhiệm của Công đoàn trong thương lượng, ký kết và giám sát thực hiện Thỏa ước lao động tập thể trong doanh nghiệp.
Thứ tư, Công đoàn cấp trên cơ sở chủ động phối hợp với các ngành chức năng tăng cường thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về lao động cũng như việc thực hiện thương lượng, ký kết và thực hiện Thỏa ước lao động tập thể ở các doanh nghiệp, đảm bảo quyền lợi tập thể và trách nhiệm giữa người lao động và người sử dụng lao động.
Thứ năm, tổ chức các diễn đàn trao đổi kinh nghiệm trong công tác thương lượng, ký kết TƯLĐTT cho cán bộ công đoàn cơ sở. Phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước về lao động và Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh trong việc thương lượng, ký kết TƯLĐTT ngành, nhóm ngành nghề. Đồng thời, tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện TƯLĐTT,
Thứ sáu, hằng năm giao chỉ tiêu cho các công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở về hỗ trợ công đoàn cơ sở thương lượng, ký kết TƯLĐTT. Định kỳ tổ chức đánh giá chất lượng các TƯLĐTT; sơ kết, tổng kết đánh giá kết quả thực hiện việc thương lượng, ký kết và thực hiện TƯLĐTT, biểu dương khen thưởng các đơn vị làm tốt; kịp thời kiến nghị, đề xuất cấp có thẩm quyền giải quyết những hạn chế, vướng mắc trong quá trình thực hiện.
Nâng cao năng lực đối thoại, thương lượng ký kết TULĐTT trong doanh nghiệp khu vực ngoài Nhà nước cũng chính là nhằm đạt được mục tiêu trong kế hoạch thực hiện Nghị quyết số 02-NQ/TW, ngày 12/6/2021 của Bộ Chính trị về “Đổi mới tổ chức và hoạt động của Công đoàn Việt Nam trong tình hình mới” của Ban Thường vụ Liên đoàn Lao động tỉnh Thái Nguyên. Đến năm 2025 phấn đấu 80% trở lên các doanh nghiệp, đơn vị có tổ chức công đoàn ký kết được thoả ước lao động tập thể và có ít nhất 68% số vụ việc của đoàn viên cần tư vấn, tranh tụng sẽ có đại diện công đoàn tham gia.