Gửi cho các bạn trẻ đang hoang mang với ngành học và vô định về công việc tương lai.
Có một thời điểm, tôi tự nhiên trở thành chuyên gia tư vấn tâm sinh lý tuổi mới lớn bất đắc dĩ. Có vài bạn sinh viên hỏi tôi là giờ em thấy em học sai ngành, không có hứng thú, muốn nghỉ học đi gap year để tìm đam mê. Có bạn hỏi nếu mà cứ làm theo thứ mình thích và rồi một hôm nào đó, vào năm 30 tuổi, chị chợt nhận ra chị chả có gì trong tay thì chị sẽ như thế nào?
Thật ra, hiện giờ, tôi gần 30 tuổi mà cũng chưa có gì trong tay đâu vì theo định nghĩa của nhiều người, "có gì trong tay" của người đời là một công việc ổn định, một ngôi nhà xinh xinh và một gia đình êm ấm, đại loại vậy. Có những ngày sống trong bệnh viện, tôi thấy bản thân thất bại thảm hại: không tiền, không công việc, không chồng con, tựu trung lại là không có tương lai.
Và rồi, tôi tự nhủ GIÁ NHƯ ngày xưa mình không nghỉ việc có lẽ giờ đã "có gì trong tay" rồi.
Hồi cấp 2, tôi nghĩ tương lai mình sẽ trở thành nhà văn hoặc nhà báo vì văn chương là lẽ sống của mình. Lên cấp 3, tôi lại nghĩ mình sẽ trở thành hướng dẫn viên du lịch vì tôi thích đi đây đi đó tìm hiểu văn hóa lịch sử. Cuối cùng, tôi lại "đâm đầu" vào trường chuyên học ban A, rồi cũng theo trào lưu theo kinh tế, học ngành hot Ngân hàng. Đi làm mấy năm, cảm thấy bản thân không hợp với cuộc sống tù túng nơi văn phòng nên tôi xin nghỉ.
Vài bạn hỏi học hết 4 năm và giờ làm công việc chẳng liên quan gì có phí không? Đã nhiều lúc tôi nghĩ nếu hồi trước mình theo ngành học ban D, theo sở thích thì có lẽ giờ mình đã tốt hơn rồi không? Nhưng không, những gì mà tôi đã chọn trong quá khứ là đúng như tình trạng lúc đó, không thể nào thay đổi được. Cho dù có cỗ máy thời gian để quay trở lại 10 năm trước thì tôi nghĩ mình vẫn sẽ chọn như vậy thôi.
Công việc ở ngân hàng bắt buộc tôi tiếp xúc với nhiều khách hàng, giúp tôi trau dồi kỹ năng giao tiếp - thứ mà một đứa hướng nội như tôi rất kém. Công việc này giúp tôi tăng khả năng chịu áp lực và tinh thần trách nhiệm cao. Công việc này giúp tôi kiếm một khoản thu nhập kha khá để giúp tôi nghỉ việc gap year một thời gian dài mà không phải lo lắng quá nhiều về tài chính.
Tôi nghĩ mình thích làm nhà văn, nhà báo, content marketing nhưng một đứa thích tự do như tôi chắc khó thành công. Năm cấp 2, sau 1 năm được chọn đi thi HSG Văn, tôi xin rút khỏi đội tuyển vì một đứa thích tự do như mình không thích viết theo khuôn khổ, viết theo cách nào đó để thu hút người đọc. Tôi nghĩ mình thích làm HDV nhưng tôi không có kỹ năng dẫn chuyện, cũng không có tinh thần hừng hực khí thế truyền lửa để khiến khách cảm thấy vui vẻ trong chuyến đi.
Tất cả những gì mà bạn cho là bạn thích làm, là đam mê chưa chắc bạn đã thành công khi theo đuổi. Bởi vì ĐAM MÊ muốn trở thành NGHỀ NGHIỆP phải kèm theo KỸ NĂNG và KIẾN THỨC CHUYÊN MÔN. Vậy nên đừng nhầm lẫn giữa đam mê và nghề nghiệp!
Tuy nhiên bạn có thể biến ĐAM MÊ thành sở thích cá nhân. Nếu không thể làm nhà văn thì mình tạo ra blog để thỏa đam mê viết của bản thân, thích viết gì viết, không cần theo khuôn khổ của ai. Rồi một ngày nào đó có khi mình lại kiếm được tiền từ blog của mình thì sao? Nếu không thể thành HDV thì mình đi dẫn tour cho mấy bạn người nước ngoài. Dù không kiếm được tiền nhưng dù sao thì mình vẫn cảm thấy thú vị.
Còn về nghề nghiệp thì sao? Chọn nghề nghiệp như thế nào? Các bạn nên phân biệt nghề nghiệp và công việc.
- NGHỀ NGHIỆP là CAREER nghĩa là định hướng về công việc cả đời của bạn, nó không cụ thể rõ ràng như tên công việc, nếu bạn biết được mục đích ý nghĩa mà bạn muốn trao đi thì bạn có thể tìm thấy nghề nghiệp của mình.
- CÔNG VIỆC là JOB chỉ là cái tên gọi của nghề nghiệp tại thời điểm đó thôi. Nên cho dù bạn làm cả chục công việc nhưng chẳng liên quan gì thì cũng không sao, miễn bạn thấy có chung một ý nghĩa nào đó mà bạn theo đuổi.
Vậy nên ĐỪNG TÌM KIẾM CÔNG VIỆC, HÃY TÌM KIẾM Ý NGHĨA MÀ BẠN ĐEM LẠI KHI LÀM CÔNG VIỆC ĐÓ, có thể là ý nghĩa với bản thân hoặc ý nghĩa cho cộng đồng. Đó là kim chỉ nam để bạn tìm kiếm nghề nghiệp cho bản thân.
Tôi vẫn còn trên con đường tìm kiếm CAREER của cuộc đời. Đừng thấy hoang mang khi bạn không chọn đúng ngành mà bạn thấy thích bởi trường học không bao giờ tạo ra được nghề nghiệp phù hợp cho tất cả mọi người. Nghề nghiệp do chính bạn tạo ra. Hồi xưa làm gì có ai biết đến nghề Youtuber, influencer, travel blogger, beauty blogger rồi chuyên gia hướng nghiệp, freelancer, reviewer, streamer, trade coin... và kiếm tiền trên các nền tảng Internet: dropshipping, affiliate marketing, T-Shirt Business...
Còn việc tìm ra được cái nào là nghề nghiệp thì phải do chính bạn THỬ VÀ SAI, không có ai tìm cho bạn được. Công việc của tôi hiện tại không phải đến từ đam mê mà đến từ KỸ NĂNG và CHUYÊN MÔN vì tôi đã có thời gian ở Philippines khá lâu nên đã hiểu tương đối rõ về các trường Anh ngữ ở bên đó, có thể đưa ra lời khuyên hợp lý cho các bạn muốn qua đó để học Tiếng Anh. Đó gọi là CHUYÊN MÔN.
Tôi đã từng làm tư vấn ở ngân hàng 4 năm nên có tư duy về chăm sóc khách hàng và kỹ năng giao tiếp thuyết phục. Đó gọi là KỸ NĂNG. Hãy chọn lĩnh vực mà bạn cảm thấy mình hiểu rõ hơn ai hết và bán những hiểu biết của bạn. Trên đời này chắc chắn sẽ có người sẵn sàng bỏ tiền ra mua KIẾN THỨC của bạn. Nhưng trước tiên, hãy trở thành THE BEST trong lĩnh vực của bạn. Là như thế nào?
Tôi khá ấn tượng với bạn Andy - chủ nhân kênh Youtube "5 minutes about IELTS" bởi vì có lần, bạn đó nói rằng đã đạt được IELTS 7.0 rồi nhưng bạn vẫn đóng cửa ôn luyện vài tháng để đạt được IELTS 8.5. Bạn không thỏa mãn với số điểm hiện tại, bạn muốn bạn phải thật giỏi trong lĩnh vực đó vì bạn đi dạy IELTS cho người ta. Kết quả sau khi đạt IELTS 8.5, bạn nhận được nhiều lớp hơn, thu nhập tăng lên, nhiều nhãn hàng tìm đến bạn để được quảng cáo trên kênh của bạn.
Bạn thấy không, hãy MASTER [THÀNH THẠO], hãy trở thành THE BEST trong lĩnh vực của bạn, rồi bạn sẽ nhận được nhiều hơn những gì mà bạn tưởng.
Như tỷ phú người Hồng Kông Dư Bành Niên đã từng nói: "Kể cả khi chỉ là người cọ toilet, tôi vẫn cố gắng trở thành người cọ sạch nhất".
Sống trên đời không nên dùng từ GIÁ NHƯ hay HỐI HẬN. Những gì đã xảy ra là thứ nhất định phải xảy ra. Đó là thứ tôi học được sau nửa năm sống trong bệnh viện khi tôi day dứt vì những chuyện đã xảy ra. Lúc đó, tôi nghĩ nếu mình không nghỉ việc, không đi nước ngoài, không về nhà vào thời điểm đó thì có thể mọi thứ đã tốt đẹp hơn. Thứ mình có thể làm chỉ có thể là CHẤP NHẬN và TÌM CÁCH ĐỂ NÓ TỐT ĐẸP HƠN mà thôi.
Một là theo con đường mới mà mình không chắc chắn mình có thích hay không với mức lương thấp. Hai là lựa chọn việc mình làm tốt nhất. Tôi đành phải tiếp tục lựa chọn việc viết để kiếm tiền.
Hồi còn là cô bé học sinh cấp 3 miệt mài đèn sách ôn thi đại học, tôi chưa từng bao giờ nghĩ rằng mình sẽ yêu nghề viết lách. Tôi chỉ đơn giản là thích việc viết ra những dòng suy nghĩ và tâm trạng của mình trên những trang giấy. Vậy mà đến giờ tôi đã tốt nghiệp Học viện Báo chí được hơn 1 năm rồi.
Khi còn là sinh viên, tôi làm rất nhiều nghề. Với tư tưởng rằng không thích viết lách, tôi cố gắng thử càng nhiều nghề càng tốt. Trong suốt 4 năm đại học, mỗi năm tôi đổi một nghề.
Nghề chọn người
Khoảng thời gian mới ra trường, tôi cũng khá mông lung với những lựa chọn của mình. Tôi thực sự không biết bản thân mình thích gì và muốn gì. Nhưng tôi vẫn như vậy, không hề muốn theo nghiệp viết nữa.
Cuộc sống một lần nữa lại không cho tôi được theo những gì mình muốn. Tôi dự định theo đuổi những công việc mới trái ngành. Nhưng với áp lực tự lập tài chính, với đồng lương ít ỏi, tôi sẽ không trụ nổi ở đất Sài Gòn.
Khi đứng giữa hai lựa chọn, một là theo con đường mới mà mình không biết chắc chắn mình có thích hay không với mức lương thấp. Hai là lựa chọn những gì mình làm tốt nhất. Tôi đành phải tiếp tục lựa chọn việc viết lách để kiếm tiền.
Làm vì đam mê?
Chắc chắn câu trả lời là không rồi! Vì thực tình viết lách chưa bao giờ là nghề nghiệp mà tôi thực sự cảm thấy thích và đam mê. Nếu bạn đang được làm công việc mình yêu thích? Bạn thực sự rất may mắn. Nếu có ai đó như tôi, lựa chọn nghề không phải vì đam mê, cũng chẳng sao. Nếu mọi người đều lựa chọn vì đam mê của mình thì những công việc không ai muốn sẽ dành cho ai?
Mọi thứ trong cuộc sống đều là những cuộc trao đổi. Bạn không thể tham lam mà giành giật hết mọi thứ về phía mình. Tôi cần tiền, tôi phải chấp nhận công việc mà mình chưa thực sự yêu thích nó.
Thực ra các bạn trẻ hay kể cả những người đã lớn tuổi, đôi khi cũng hay bị nhầm lẫn giữa sở thích và thế mạnh. Có những điều bạn thích nhưng không phải cứ thích và yêu là sẽ giỏi. Bạn thích viết lách nhưng điều đó không đủ để bạn trở thành một nhà báo hay nhà văn. Bạn thích làm việc với ngôn ngữ nhưng điều đó không đủ để tạo nên một người phiên dịch giỏi.
Nếu cứ mãi cả đời đi tìm những gì mình thích, hoặc đi theo đam mê cá nhân một cách mù quáng thì cuối cùng bạn sẽ làm được gì? Vì vậy tôi đã chấp nhận chọn công việc mình làm tốt nhất chứ không cố chấp ở trong những việc tôi thích nhưng cố gắng vẫn không thể giỏi. Tuổi trẻ không có gì ngoài thời gian nhưng không phải vì thế mà bạn có thể “tiêu xài” nó một cách phung phí.
Ngừng than vãn
Việc “than thân trách phận” là điều mà tôi hay làm mỗi lần gặp khó khăn. Tôi cứ khó chịu hay cảm thấy không thoải mái điều gì đó là tôi sẽ có thể càm ràm suốt cả một ngày dài. Nhưng cuối cùng vấn đề vẫn nằm đó mà không được giải quyết. Việc than vãn chỉ làm cho người bên cạnh tôi và chính tôi cảm thấy “down mood” hơn mà thôi.
Nhiều người nói rằng học đại học chẳng để làm gì khi ra trường lại làm “sai” ngành mình học. Tôi thì nghĩ khác. Sau 4 năm là sinh viên của trường báo chí, cô bạn tôi đã học được cách lắng nghe nhiều hơn. Những gì chúng tôi được dạy và trải nghiệm từ kiến thức chuyên ngành đến việc diễn thuyết, tổ chức các event, hoạt động, ngay cả đàn hát, nhảy nhót cũng trở nên có giá trị với công việc của cả hai sau này.
Dù thế nào thì cô ấy cũng không thể phủ nhận rằng những kỹ năng đàm phán trong ngành Quan hệ Quốc tế giúp ích rất nhiều cho cô trong việc nói chuyện với các khách hàng lớn. Kỹ năng xử lý tình huống, kỹ năng làm việc nhóm giúp cô trở thành một leader xuất sắc trong công ty. Mọi trải nghiệm đều đem lại cho bạn một bài học có giá trị nhất định.
Vera Wang đã không quá xuất sắc trong đội tuyển trượt băng Olympics của Mỹ như đam mê của bà, nhưng sau đó bà đã trở thành biên tập viên cho tạp chí Vouge và thiết kế ra những trang phục váy cưới đỉnh cao. Hãy cứ trải nghiệm, học hỏi và làm tốt nhất những việc bạn phải làm hôm nay. Biết đâu cuộc sống lại đưa bạn đến những ngã rẽ mà bạn không thể ngờ tới. Biết đâu sau này một cô gái viết báo lại có thể trở thành một diễn viên. Biết đâu một vận động viên cờ vua một ngaành nào đó lại trở thành một ca sĩ. Cuộc sống không cho bạn biết trước tương lai nhưng luôn cho bạn những nỗ lực phi thường để cố gắng cho ngày mai.
Như Quỳnh