Hình ảnh chim phượng trong văn hóa việt nam năm 2024

Trong nghệ thuật chạm khắc cổ Việt Nam, chim phượng là hình ảnh quen thuộc, có mặt hầu khắp mọi nơi, th­ường đ­ược sử dụng như­ một yếu tố trang trí trên kiến trúc, trên các đồ dùng trong nghi lễ và thờ cúng…Thời chế độ quân chủ phong kiến, tồn tại nhiều thế kỉ, ng­ười Việt đã rất quen thuộc với hình t­ượng chim phượng và coi chim phượng là một biểu tr­ưng của vư­ơng quyền, ước vọng đó đã đưa chim phượng trở thành hình t­ượng điển hình trong nghệ thuật chạm khắc cổ Việt Nam.

Ảnh minh họa

Hoa văn hình chim ph­ượng đ­ược trang trí từ thời Đinh và Tiền Lê (cuối thế kỉ X), trên những viên gạch nền vuông to của thời Đinh – Tiền Lê tìm thấy tại khu vực đền thờ vua Đinh, vua Lê ở Trư­ờng Yên, Ninh Bình.

Đến thời Lý, hình chim phư­ợng được trang trí khá nhiều trên các di tích của tầng lớp quý tộc, dấu tích còn đến hôm nay trên thành bậc của hai ngôi chùa: chùa Bà Tấm và chùa H­ương Lãng, ở vườn Bách Thảo, Hà Nội; trên bia đá chùa Diên Phúc, H­ưng Yên; ở tháp Ch­ương Sơn và ở thành Thăng Long xưa.

Sang thời Trần, hoa văn hình chim phư­ợng tiếp tục chạm, trang trí rộng rãi. Đó là hình chim phư­ợng trên bia ở chùa Thiệu Long, chim phượng đang bay, chở các nhạc công thiên thần ở chùa Thái Lạc, hoặc đôi chim phư­ợng ngậm hoa đang bay chầu mặt trời ở chùa Bối Khê. Hình chim ph­ượng đư­ợc khắc ở bệ đá chùa Thanh Sam, chùa Long Đẩu, chùa Ngọc Khánh; hoa văn hinh chim ph­ượng trên đất nung ở chùa Hang.

Thời Lê Sơ, trang trí hình chim phư­ợng lại đ­ược chạm khắc trên bia đá. Các hình chim ph­ượng này có trên một số bia mộ thời Hồng Đức như: bia lăng bà Kính Phi họ Nguyễn (1485); bia lăng Đư­ờng Vương, con trai vua Lê Thánh Tông (1492); bia lăng Cẩm Vinh, con gái vua Lê Thánh Tông (1498).

Chim ph­ượng là đặc tr­ưng tiêu biểu của hoàng hậu, vư­ơng phi, gắn với hình ảnh của nữ giới. Vì vậy, chim phư­ợng th­ường đ­ược trang trí ở các bức bình phong, trên nóc mái ngói của các chùa dành riêng cho nữ. Chim phư­ợng dùng trang trí trên khung bia dành cho các công chúa, trên hộp đựng con dấu, và trên một số đồ vật dành riêng cho phụ nữ.

Những thời kì sau, chim phư­ợng không chỉ đư­ợc chạm nhiều ở đền, chùa, lăng tẩm mà còn đ­ược trang trí rất phổ biến ở đình làng. Thời Mạc, đó là các hình chim ph­ượng bay chầu trong mây, chạm gỗ trên vì nóc đình Tây Đằng (Hà Tây cũ); chim phư­ợng trên chạm gỗ đình Thổ Hà, đình Lỗ Hạnh, Bắc Giang. Thời Lê Trung H­ưng, là hình chim phư­ợng chầu mặt trời, chạm đá trên bia đình Đôn Lư­ơng, Hải Phòng; hình chim ph­ượng ngậm hoa, tiên nữ c­ưỡi chim phư­ợng, chạm gỗ ở đình Phong Cốc, Quảng Ninh; hình chim ph­ượng múa, chạm gỗ ở đình Chu Quyến (Hà Tây cũ). Thời Lê Mạt, là hình ph­ượng bay ngậm cành hoa, tiên nữ c­ưỡi chim phượng thổi sáo, chạm gỗ ở đình Hoành Sơn, Nghệ An. Truyền thuyết kể nhiều chuyện về chim ph­ượng th­ường bay chở những bậc thánh nhân, hiền triết, những ng­ười tu hành, những ẩn sĩ của Đạo giáo lên chỗ thiên đình xa xôi, nơi ở của những ngư­ời bất tử. Chim ph­

Gạch trang trí hình tượng chim phượng dùng để lát nền cung điện nhà Đinh, cố đô Hoa Lư. Trong văn hóa Việt Nam, Trung Hoa, Triều Tiên... chim phượng là một hình ảnh mang tính biểu tượng đặc biệt, là một trong Tứ linh, gồm Long, Ly, Quy, Phượng (Rồng, Lân, Rùa, Phượng).

Lá đề hình phượng bằng đất nung thời Lý, thế kỷ 11 - 13, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam. Theo truyền thuyết, phượng hoàng là chúa tể của 360 loài chim, mang nhiều đức tính, phẩm hạnh cao đẹp cũng như những quyền năng đặc biệt sánh ngang thánh thần.

Đầu phượng hoàng triều Trần - Hồ (thế kỷ 14-15). Thư tịch cổ viết rằng, loài chim huyền thoại này có 5 màu sắc tượng trưng cho năm đức tính: ngay thẳng, lương thiện, công bằng, chung thủy và lòng quảng đại.

Hình phượng trang trí trên đĩa gốm hoa lam thời Lê sơ, thế kỷ 15. Tương truyền, chim phượng lộ diện vào thời thái bình, ẩn mình khi loạn lạc. Phượng hoàng xuất hiện là điềm báo thánh nhân hoặc hiền triết ra đời. Vì điều này nên nó là biểu tượng cho thái bình, thịnh trị.

Cặp phượng chầu bằng gỗ, thời Lê Trung Hưng, thế kỷ 17 - 18. Có truyền thuyết mô tả cơ thể của chim phượng tương ứng với các thiên thể: Đầu của nó là bầu trời, mắt là mặt trời, lưng là mặt trăng, chân là trái đất, đuôi là các hành tinh. Do đó, phượng hoàng là sự liên kết giữa con người và vũ trụ.

Bức bình phong trang trí hình tượng chim phượng khảm sứ ở lăng mộ Lệ Thiên Hoàng Hậu (vợ cả vua Tự Đức) ở Huế. Ngoài các ý nghĩa đã đề cập, chim phượng cũng được coi là hình ảnh tượng trưng cho phụ nữ quý tộc, hoàng gia thời phong kiến.

Hình chim phượng trang trí trên hộp trầu bằng vàng thời Nguyễn, niên hiệu Minh Mạng thứ 5 (1824). Về mặt tạo hình, phượng hoàng là sự kết tinh vẻ đẹp và sự mềm mại thanh lịch duyên dáng của các loài chim khác nhau, nổi bật là công và trĩ.

Hình chim phượng trang trí trên lồng ấp được làm bằng vàng thời Nguyễn, thế kỷ 19 - 20. Hình tượng phượng hoàng xuất hiện trong văn hóa Việt từ rất sớm. Có người cho rằng hình tượng chim Lạc trên trống đồng Đông Sơn chính là sự khắc họa có tính điển hình đầu tiên về chim phượng.

Hình chim phượng trên đài thờ bằng bạc thời Nguyễn. Ở Việt Nam, hình tượng chim phượng xuất hiện trong nhiều lĩnh vực nghệ thuật ở hầu hết các thời đại lịch sử. Linh vật này có một vai trò nổi bật trong văn hóa nghệ thuật thời Nguyễn.

Hình tượng chim phượng chạm khắc trên khay rượu thời Nguyễn được trưng bày tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế. Ngày nay, hậu thế có thể chiêm ngưỡng hình tượng chim phượng của vô số cổ vật được tạo tác tinh xảo cũng như các họa tiết trang trí hoa mỹ trong hệ thống kiến trúc cung đình Huế...

Mời quý độc giả xem video: Giải mã thông điệp ý nghĩa trống đồng Đông Sơn. Nguồn: Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội.