- Châu Phi là châu lục lớn thứ ba thế giới, diện tích khoảng 30,3 triệu km2, dân số khoảng 800 triệu người [năm 2000], rất giàu về tài nguyên, đặc biệt là kim cương.
- Sau chiến tranh thế giới thứ 2 phong trào giải phóng dân tộc ở Châu Phi phát triển mạnh mẽ chia làm 4 giai đoạn:
1945-1954: Phong trào nổ ra sớm nhất ở Bắc Phi với thắng lợi mở đầu trong cuộc chính biến cách mạng ở binh lính, sĩ quan Ai Cập, lật đổ nên chính trị của thực dân Anh.
+ Thành lập các nước cộng hòa Ai Cập [ 18/6/1953], Libi giành độc lập năm 1952.
+ 1954-1960: Chiến thắng Điện Biên Phủ ở Việt Nam đã cổ vũ nhân dân thuộc địa Pháp ở Bắc Phi và Trung Phi đứng lên đấu tranh giành thắng lợi: Ma-rốc, Xu-đăng [ 1956], Gana [ 1957].
+ 1960 – 1975: 17 nước ở Châu Phí được độc lập, gọi là năm châu Phi. Mở đầu cho giai đoạn khởi đầu mới của phong trào giải phóng dân tộc. Thắng lợi ở Mô-dăm-bích và Ăng-gô-la [1975] đã làm cho chủ nghĩa thực dân cũ cơ bản bị sụp đổ.
+ 1975 - nay: Là giai đoạn hình thành phát triển đấu tranh giải phóng dân tộc.
+ 1990: Namibia tuyên bố độc lập.
+ 11/1993: Nam Phi chính thức xóa bỏ chế độ phân biệt chủng tộc.
+1994: tiến hành cuộc bầu cử dân chủ đa chủng tộc đầu tiên và Man-đê-la đã trở thành tổng thống da đen đầu tiên của Nam Phi.
Hiện nay, khu vực Mỹ Latinh gồm có 33 nước, với diện tích 20,5 triệu km2 , dân số 517 triệu người [năm 2000], rất giàu nông - lâm sản và khoáng sản.
1. Vài nét về quá trình đấu tranh giành và bảo vệ độc lập dân tộc
- Vào đầu thế kỷ XX các nước Mỹ La Tinh đã giành độc lập từ Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, nhưng sau đó lệ thuộc Mỹ. Cho đến sau Chiến tranh thế giới thứ II Mỹ La Tinh trở thành "sân sau" của Mỹ [sân sau là thuộc địa kiểu mới của Mỹ].
- Sau chiến tranh thế giới thứ II, phong trào đấu tranh chống chế độ độc tài thân Mỹ đã nổ ra và phát triển mạnh mẽ và Mỹ Latinh được mệnh danh là "Đại lục núi lửa". Cao trào đấu tranh đó trải qua 3 giai đoạn:
+ Giai đoạn 1 [1945 - 1959]: Cao trào giải phóng dân tộc nổ ra ở hầu hết các nước Mỹ Latinh dưới các hình thức bãi công của công nhân, nổi dậy của nông dân, khởi nghĩa vũ trang và đấu tranh nghị viện.
+ Giai đoạn 2 [1959 - cuối những năm 80]
- Thắng lợi của nhân dân Cuba đã đánh dấu bước phát triển mới của phong trào giải phóng dân tộc ở Mỹ Latinh. Nhân dân Cu Ba đấu tranh chống chế độ độc tài Ba-ti-xta dưới sự lãnh đạo của Phi-đen Ca-xtơ-rô. Ngày1/1/1959, chế độ độc tài Ba-ti-xta bị lật đổ, nước Cộng hòa Cu Ba thành lập.
- Dưới ảnh hưởng của cách mạng Cuba, cơn bão táp cách mạng đã bung nổ ở Mỹ Latinh, với hình thức đấu tranh vũ trang là chủ yếu đã biến khu vực Mỹ Latinh trở thành "Lục địa bùng cháy".
- Với những hình thức đấu tranh khác nhau, các nước Mỹ Latinh đã lần lượt lật đổ thế lực thân Mĩ và thành lập các chính phủ dân tộc dân chủ, qua đó giành lại độc lập chủ quyền.
+ Giai đoạn 3 [từ cuối những năm 80 đến nay]: Lợi dụng khó khăn của phong trào cách mạng thế giới, Mĩ đã mở cuộc phản kích chống lại phong trào cách mạng ở khu vực Mỹ Latinh. Phong trào cách mạng lâm vào tình trạng vô cùng khó khăn, trải qua hơn 40 năm đấu tranh, các nước Mỹ Latinh đã khôi phục độc lập chủ quyền và trở thành quốc gia độc lập, tự do. Một số nước như: Braxin, Mehico đã trở thành nước công nghiệp mới.
*Cuộc đấu tranh của nhân dân Cuba.
- Tháng 3/1952, với sự giúp đỡ của Mĩ, chế độ độc tài quân sự Batixta được thiết lập ở Cuba. Chính quyền Batixta xóa bỏ hiến pháp tiến bộ, tàn sát nhiều người yêu nước. Vì vậy, nhân dân Cuba đã đứng lên đấu tranh chống chế độ độc tài, mở đầu bằng cuộc tấn công trại lính Mocada của 135 thanh niên yêu nước do Phiden Catxtoro chỉ huy [26/07/1953].
- Sau cuộc tấn công trại lính Moncada không thành, Phiden Catxtoro bị bắt giam. Đến năm 1956, ông cùng 81 chiến sĩ đã phát động nhân dân đấu tranh vũ trang lật đổ chế độ độc tài. Ngày 1/1/1959, chế độ độc tài Batixta sụp đổ, cuộc cách mạng của nhân dân Cuba thắng lợi hoàn toàn. Nước Cộng hòa Cuba ra đời cho Phiden Catxtoro đứng đầu.
- Thắng lợi của cách mạng Cuba đã nêu lên tấm gương về một đất nước nhỏ bé nằm cạnh nước Mĩ đã chiến thắng được nước Mĩ. Sự thắng lợi của cách mạng Cuba đã trở thành lá cờ đầu của phong trào giải phóng dân tộc ở Mỹ Latinh
- Sau khi khôi phục độc lập, các nước Mỹ La-tinh đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ, nhiều nước trở thành những nước công nghiệp mới [NIC] như Brazil, Argentina, Mehico.
*Tại Cuba
+ Sau khi cách mạng thành công, Cu ba tiến hành cải cách dân chủ.
+ 1961 tiến hành Cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội.
+ Với sự nỗ lực của nhân dân và sự giúp đỡ của các nước xã hội chủ nghĩa đạt nhiều thành tựu như xây dựng công nghiệp với cơ cấu ngành hợp lý, nông nghiệp đa dạng, đạt thành tựu cao về văn hóa, giáo dục, y tế, thể thao…
- Trong thập niên 80, các nước bị suy thoái nặng nề về kinh tế, lạm phát tăng nhanh, nợ nước ngoài chồng chất, dẫn đến nhiều biến động chính trị [Argentina, Bolivia, Brazil, Chi Lê…]
- Sang thập niên 90, kinh tế Mỹ La-tinh có nhiều chuyển biến tích cực, tỷ lệ lạm phát giảm mạnh, đầu tư nước ngoài tăng….Tuy nhiên, Mỹ La-tinh vẫn còn nhiều khó khăn về kinh tế – xã hội [đặc biệt tham nhũng là quốc nạn, phân phối không công bằng, nợ nước ngoài]
- Mĩ La-tinh là một khu vực rộng lớn trải dài từ Mê-hi-cô [ở Bắc Mĩ] toàn bộ Trung và Nam Mĩ. Bao gồm 20 nước cộng hòa với số dân khoảng 600 triệu. Đây là vùng đất mới được phát hiện từ cuối thế kỉ XV, rất giàu về nông sản và khoáng sản.
- Thành phần dân cư ở Mĩ La-tinh rất đa dạng, bao gồm người di cư từ châu Âu tới, thổ dân da đỏ, những người từng là nô lệ được đưa đến từ châu Phi.
- Đa số nhân dân Mĩ La-tinh nói tiếng Tây Ban Nha, trừ Bra-xin nói tiếng Bồ Đầu Nha. Chịu ảnh hưởng văn hóa Tây Ban Nha và nhiều nước châu Âu khác, cùng với sự hòa nhập các nền văn hóa châu Phi và thổ dân da đỏ. Tôn giáo ở Mĩ La-tinh chủ yếu là Thiên chúa giáo.
- Đầu thế kỉ XIX: nhân dân các nước Mĩ La-tinh đã đứng lên đấu tranh chống lại ách thống trị của Tây Ban Nha và giành được độc lập.
- Trước Chiến tranh thế giới thứ hai: phong trào giải phóng dân tộc ở Mĩ La-tinh lại trở thành thuộc địa kiểu mới hoặc phụ thuộc vào Mĩ.
- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai: phong trào giải phóng dân tộc ở Mĩ La-tinh phát triển mạnh mẽ [được gọi là “Lục địa bùng cháy” mở đầu bằng cuộc cách mạng Cuba 1959].
2. Các giai đoạn phát triển của phong trào đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc
a. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1959
Phong trào đấu tranh nổ ra hầu hết các nước trong khu vực, dưới nhiều hình thức:
- Bãi công của công nhân [Chi-lê].
- Nổi dậy của nông dân [Pê-ru, Ê-cua-đo, Bra-xin].
- Khởi nghĩa vũ trang [Pa-na-ma, Bô-li-vi-a].
- Đấu tranh nghị viện [Goa-tê-ma-la, Ác-hen-ti-na].
b. Giai đoạn từ năm 1959 đến cuối thập kỉ 80
- Cách mạng Cuba thắng lợi đánh dấu bước phát triển mới của phong trào giải phóng dân tộc ở Mĩ La-tinh. Từ đó khu vực Mĩ La-tinh trở thành “Lục địa bùng cháy".
- Cuối thập kỉ 80, chế độ độc tài thân Mĩ ở nhiều nước đã bị lật đổ, các chính phủ dân tộc dân chủ được thiết lập.
@55884@
c. Giai đoạn từ cuối thập kỉ 80 đến năm 2000
- Các nước bước vào thời kì xây dựng, phát triển đất nước và đạt nhiều thành tựu.
- Tuy nhiên, các nước Mĩ La-tinh vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn:
+ Mĩ cấm vận, chống phá.
+ Nạn tham nhũng, lạm phát, nợ nước ngoài...
@15346@
II. Cu-ba - hòn đảo anh hùng
1. Nguyên nhân bùng nổ
- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Mĩ đã thiết lập ở Cu-ba chế độ độc tài quân sự do Ba-ti-xta đứng đầu làm tay sai cho Mĩ.
- Chính quyền Ba-ti-xta đã xóa bỏ hiến pháp tiến bộ, cấm các đảng phái chính trị hoạt động, giết hại, giam cầm hàng chục vạn người yêu nước. Không cam chịu ách thống trị của bọn độc tài, nhân dân Cu-ba đã vùng dậy đấu tranh.
- Ngày 26/7/1953, dưới sự chỉ huy của Phi-đen Cát-xtơ-rô, các thanh niên Cu-ba yêu nước đã tấn công vào pháo đài Môn-ca-đa. Cuộc tấn công không giành được thắng lợi, nhưng mở đầu giai đoạn đấu tranh vũ trang để giải phóng đất nước.
- Ngày 25/11/1956, Phi-đen Cát-xtơ-rô cùng với 81 chiến sĩ yêu nước từ Mê-hi-cô trở về xây dựng căn cứ cách mạng ở vùng rừng núi phía Tây của Cu-ba.
- Dưới sự ủng hộ, giúp đỡ của nhân dân, lực lượng cách mạng đã lớn mạnh và phong trào lan rộng ra cả nước.
- Ngày 1/1/1959, chế độ độc tài Ba-ti-xta bị lật đổ, cách mạng Cu-ba giành được thắng lợi hoàn toàn.
tại căn cứ của quân du kích Cu ba năm 1958
@15348@
- Chính phủ cách mạng Cu-ba do Phi-đen Ca-xtơ-rô đứng đầu đã tiến hành cải cách dân chủ.
- Tháng 4/1961, quân nhân Cu-ba đã đánh thắng đội quân đánh thuê của Mĩ đổ bộ vào bãi biển Hi-rôn, Chính phủ Cu-ba tuyên bố: Cu-ba tiến lên chủ nghĩa xã hội. Năm 1965, Đảng Cộng sản Cu-ba ra đời.
- Trong cuộc đấu tranh chống chế độ độc tài, giành chính quyền về tay nhân dân cũng như xây dựng đất nước [nhất là sau khi Liên Xô tan rã], nhân dân Cu-ba đã gặp vô vàn khó khăn, kể cả những thất bại ban đầu. Với khí phách hiên ngang của một dân tộc anh hùng, nhân dân Cu Ba dưới sự lãnh đạo của lãnh tụ Phi-đen Ca-xtơ-rô đã vượt qua mọi khó khăn, vững bước tiến lên.
- Sau hơn 40 năm xây dựng chủ nghĩa xã hội, mặc dù bị Mĩ bao vây cấm vận, nhân dân Cu Ba vẫn giành được nhiều thắng lợi to lớn: kinh tế phát triển, trình độ văn hóa, giáo dục, y tế… được nâng cao.