Chăn nuôi nông hộ [CNNH] là hình thức chăn nuôi truyền thống và hiện chiếm 70% tỷ trọng ngành chăn nuôi của tỉnh. Việc phát triển CNNH đã góp phần nâng cao thu nhập cho người dân khu vực nông thôn.
Phát triển chăn nuôi gia súc tại xã Mậu Lâm [Như Thanh].
Theo đánh giá của Chi cục Chăn nuôi và Thú y, CNNH trên địa bàn tỉnh vẫn còn gặp nhiều khó khăn do giá thức ăn tăng cao, nguy cơ lây lan và phát sinh dịch bệnh,... phát triển chăn nuôi theo phong trào, khi thì bỏ chuồng hàng loạt, lúc lại ồ ạt tái đàn, dẫn đến cung vượt quá cầu và bị ép giá. Đồng thời, khoa học - kỹ thuật vẫn chưa được người dân chú trọng áp dụng, do đó, năng suất, hiệu quả chăn nuôi chưa cao... Để khắc phục những khó khăn đó, chính quyền các địa phương đã và đang tập trung thực hiện các giải pháp để phát triển CNNH theo hướng hiệu quả kinh tế, an toàn và bền vững.
Nhằm khai thác hiệu quả tiềm năng đất đai và lực lượng lao động, thời gian qua, huyện Như Thanh đã hướng dẫn, tạo điều kiện cho người chăn nuôi chuyển từ chăn nuôi nhỏ lẻ, manh mún sang CNNH theo hướng gia trại, trang trại, có kiểm soát nhằm bảo đảm an toàn dịch bệnh, nâng cao hiệu quả kinh tế. Theo đó, huyện Như Thanh đã hỗ trợ phối giống cho từ 600 đến 800 con trâu, bò cái sinh sản; hỗ trợ mua trâu, bò đực giống và tiêm phòng cho đàn gia súc. Ngoài ra, xây dựng 70 công trình khí sinh học xử lý chất thải chăn nuôi, 23 công trình sử dụng đệm lót sinh học... và đã làm thay đổi nhận thức của người dân, giảm thiểu ô nhiễm môi trường... Bên cạnh đó, huyện khuyến khích người dân nhân rộng các mô hình con nuôi có lợi thế, như: chăn nuôi lợn cỏ, lợn rừng lai, chăn nuôi dê, nuôi ong mật... và phát triển một số loại vật nuôi mới, như: ốc nhồi, hươu... CNNH đã giải quyết việc làm cho khoảng 2.000 lao động thường xuyên và gần 5.000 lao động thời vụ tại địa phương. Đi đôi với đó, huyện đã tổ chức được 45 lớp tập huấn nâng cao kỹ thuật chăn nuôi, phổ biến cách phòng trừ dịch bệnh, kỹ thuật dự trữ, chế biến, bảo quản thức ăn thô xanh và kỹ thuật làm đệm lót sinh học,... với khoảng 2.200 lượt người tham gia. Ông Quách Minh Đức, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND huyện Như Thanh, cho biết: Các tiến bộ khoa học - kỹ thuật trong chăn nuôi đã được ứng dụng và chuyển giao hiệu quả. Và là cơ sở để nhân rộng các mô hình chăn nuôi, giúp người dân nâng cao hiệu quả kinh tế, từng bước phát triển chăn nuôi theo hướng trang trại, gắn với liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm.
Trước những khó khăn mà CNNH đang phải đối mặt, ngành nông nghiệp khuyến cáo người chăn nuôi không chú trọng gia tăng số lượng đàn ồ ạt mà cần hướng tới chăn nuôi có kiểm soát, nâng cao tính cạnh tranh của sản phẩm. Ông Mai Thế Sang, Phó Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi và Thú y, cho biết: Thời gian tới, các địa phương cần chú trọng tuyên truyền, hướng dẫn người dân cách chọn giống có chất lượng tốt, góp phần nâng cao tầm vóc đàn gia súc. Đồng thời, chuyển giao, hỗ trợ người dân trong việc ứng dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật, thực hiện tốt kỹ thuật chăm sóc nuôi dưỡng, các quy trình phòng bệnh nghiêm ngặt, bảo vệ môi trường chăn nuôi... Tăng cường kiểm soát các loại dịch bệnh trong CNNH thông qua việc thành lập, kiện toàn ban chỉ đạo phòng, chống dịch bệnh các cấp; tập huấn kỹ thuật nhằm nâng cao nhận thức của các hộ chăn nuôi về việc áp dụng các biện pháp phòng, chống dịch bệnh trên các đối tượng con nuôi là gia súc, gia cầm. Đồng thời, thông tin đầy đủ, kịp thời về tình hình dịch bệnh để người dân biết và chủ động thực hiện các biện pháp phòng, chống. Ngoài ra, để phát triển CNNH theo hướng bền vững, các địa phương cần thực hiện có hiệu quả các chính sách hỗ trợ các hộ chăn nuôi phát triển sản xuất, như: hỗ trợ vốn đầu tư chuồng trại, mở rộng quy mô sản xuất; hỗ trợ tiêm phòng để kiểm soát dịch bệnh, xây dựng công trình biogas; hỗ trợ cải tạo nâng cao tầm vóc đàn trâu, bò tại các hộ chăn nuôi thông qua công tác phối tinh nhân tạo... Đi đôi với đó, khuyến khích thành lập các tổ hợp tác chăn nuôi, HTX chăn nuôi nhằm tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm ổn định và hướng dần tới việc phát triển CNNH một cách chuyên nghiệp, bền vững.
Bài và ảnh: Lê Ngọc
Chăn nuôi công nghệ cao: Làm sao để phát triển đồng bộ?
[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Chăn nuôi công nghệ cao hiện đang là xu hướng phát triển của hầu hết các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, song song với việc chăn nuôi công nghệ cao phát triển quá nóng là những thách thức cần được xem xét và giải quyết đồng thời, nhằm đảm bảo phát triển ngành một cách bền vững.
Đây cũng là chủ đề được các đại biểu quan tâm và bàn luận sôi nổi tại Hội nghị Khoa học Chăn nuôi Thú y toàn quốc lần thứ 4, diễn ra từ ngày 27-29/4/2022, được tổ chức tại Đại học Nông Lâm, Đại học Huế.
Công nghệ cao: Xu thế tất yếu
Ngày nay, các nhà chăn nuôi, chủ trang trại đang phải đối mặt với một loạt những áp lực cạnh tranh, khi mà thị trường đầu ra của các sản phẩm có nguồn gốc từ chăn nuôi đang trong giai đoạn biến động do ảnh hưởng của chiến tranh kinh tế, đại dịch Covid-19, giá nguyên liệu tăng cao, giá bán đầu ra của sản phẩm chăn nuôi không ổn định. Đặc biệt, thị trường chăn nuôi còn bị tác động trực tiếp từ các loại dịch bệnh có tính lây lan lớn không chỉ ở quy mô một quốc gia mà chúng có thể lây lan ở cấp châu lục hay toàn cầu như bệnh cúm gia cầm, lở mồm long móng, viêm da nổi cục, dịch tả lợn châu Phi và bệnh tai xanh trên lợn.
Thay đổi cơ cấu chăn nuôi sau khi ASF xảy ra ở châu Á – Nguồn: USDA, 2020 [Trích từ Báo cáo của ông Đặng Ngọc Hoàng, TGĐ MSD Animal Health VN tại AVS2021]
Để duy trì sự cạnh tranh trước tác động mạnh mẽ của những yếu tố trên, ngành chăn nuôi buộc phải thích ứng, thay đổi theo chiều hướng chăn nuôi quy mô lớn, công nghiệp hóa và ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số vào trong chăn nuôi để duy trì lợi thế cạnh tranh.
Theo GS. TS. Nguyễn Xuân Trạch, nguyên Phó Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, chăn nuôi truyền thống tuy có ít rủi ro nhưng lại có năng suất quá thấp, không đáp ứng được nhu cầu sản phẩm ngày càng tăng của xã hội cũng như yêu cầu phát triển kinh tế. Ngược lại, chăn nuôi công nghiệp có thể đem lại năng suất cao, tạo ra nhiều sản phẩm cho xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế, nhưng lại đối mặt với nhiều rủi ro bao trùm.
“Do vậy, ứng dụng công nghệ cao một cách thông minh trong chăn nuôi là một xu hướng phát triển tất yếu, nhằm khai thác lợi thế của khoa học công nghệ, để tối ưu hóa việc sử dụng các nguồn tài nguyên, vừa đem lại năng suất chăn nuôi cao, giảm giá thành sản phẩm, do đó mà thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời giảm thiểu được các rủi ro về xã hội, môi trường, kinh tế và phúc lợi động vật. Muốn vậy, việc ứng dụng công nghệ cao phải đồng bộ, không ngừng đổi mới sáng tạo với sự hợp tác của “5 Nhà”, gắn với liên kết chuỗi giá trị, hướng tới nông nghiệp tuần hoàn dưới sự điều tiết của Nhà nước, hài hòa lợi ích của Tam nông”, GS. TS. Nguyễn Xuân Trạch chia sẻ.
Quản lý chăn nuôi theo truyền thống được biết đến là điều hành hoạt động kinh doanh của các trang trại lợn, trang trại gia cầm, trang trại bò sữa, trại chăn nuôi gia súc hoặc các doanh nghiệp nông nghiệp liên quan đến chăn nuôi khác. Người quản lý vật nuôi phải lưu giữ hồ sơ tài chính chính xác, giám sát người lao động và đảm bảo việc chăm sóc và cho vật nuôi ăn đúng cách. Tuy nhiên, những xu hướng gần đây đã chứng minh rằng công nghệ đang cách mạng hóa thế giới về quản lý chăn nuôi. Những phát triển mới trong nhiều năm qua đã tạo ra những cải tiến to lớn cho ngành công nghiệp giúp theo dõi và quản lý vật nuôi dễ dàng hơn nhiều và dựa trên dữ liệu. Công nghệ này có thể ở dạng công nghệ dinh dưỡng, di truyền, công nghệ kỹ thuật số, v.v.
Ông Đặng Ngọc Hoàng, Tổng Giám đốc Công ty TNHH MSD Animal Health Việt Nam cho hay: “Ứng dụng công nghệ thông tin và kỹ thuật số trong chăn nuôi là một xu hướng tất yếu của thời đại công nghiệp 4.0. Tuy nhiên, để công nghệ thông tin phát huy hiệu quả trong chăn nuôi thì các giải pháp này cần phải đáp ứng được các yêu cầu như: Tạo ra lợi thế cạnh tranh, giảm giá thành, giảm công lao động, tăng năng suất, tạo ra sự minh bạch về dữ liệu giúp quá trình truy xuất nguồn gốc được dễ dàng trong chuỗi cung ứng; Các dữ liệu cung cấp từ các thiết bị đo lường trong trại phải thực sự dễ dàng truy cập và truy cập được từ xa; Dữ liệu thu thập được phải chính xác, tin cậy và liên tục được cập nhật vào thời gian thực; Các thiết bị phải thực sự thân thiện với người dùng như dễ lắp đặt, dễ thao tác, công tác bảo trì bảo dưỡng phải đơn giản”.
Hiệu quả được ghi nhận
Ông Trần Văn Thắng [xã Thọ An, huyện Đan Phượng, Hà Nội] cho biết, gia đình ông đang nuôi hơn 500 con bò thịt và 1 khu nuôi trùn quế nhằm tạo ra nguồn thực phẩm sạch, an toàn…Để gia tăng năng suất, chất lượng sản phẩm, ông đã đầu tư xây dựng chuồng trại khép kín, xây dựng hệ thống xử lý môi trường, ứng dụng công nghệ cao vào chăn nuôi. Hiện, trang trại của gia đình ông cho thu nhập hơn 1 tỷ đồng/năm.
Theo các doanh nghiệp đã thành công trong lĩnh vực xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi thì chính sự bùng nổ của công nghệ 4.0 giúp cho các sản phẩm chăn nuôi Việt Nam vươn xa. Bà Thái Hương – Nguyên Chủ tịch HĐQT Tập đoàn TH True Milk triển khai dự án bò sữa TH tại Nghĩa Đàn [Nghệ An] khẳng định, nhiều người cho rằng vùng đất nổi tiếng với gió Lào nắng nóng như Nghệ An khó có thể nuôi được bò sữa. Tuy nhiên, bà Thái Hương tin tưởng rằng “công nghệ cao chính là chìa khóa vàng cho nông nghiệp” và quyết định áp dụng khoa học công nghệ kỹ thuật chăn nuôi bò sữa của Israel và nhiều nước tiên tiến khác để triển khai Dự án ở khu vực này. Tới nay, dự án đã đạt được thành công vang dội thì các quan điểm này mới thay đổi.
Đằng sau làn sóng 4.0…
Những đóng góp của khoa học công nghệ trong sản xuất, chăn nuôi cho thấy việc phát triển sản xuất ứng dụng công nghệ cao là hướng đi đúng, đã và đang tạo động lực mới cho ngành chăn nuôi Việt Nam.
Dù vậy không có nghĩa bức tranh tổng quan đều là màu hồng, dù có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển, ngành chăn nuôi ứng dụng công nghệ cao vẫn còn gặp phải không ít khó khăn. Mô hình sản xuất này đồng nghĩa với việc tổ chức sản xuất phải được thực hiện trên quy mô tương đối lớn và đầu tư tương xứng về mặt hạ tầng, công nghệ sản xuất trong khi dòng vốn đầu tư vào chăn nuôi tại nước ta còn thấp. Bên cạnh đó, thiếu đất quy mô lớn để đầu tư ứng dụng khoa học công nghệ theo vùng sản xuất tập trung; thị trường tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp công nghệ cao còn hạn hẹp, không ổn định; bất cập trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, nhân lực còn hạn chế…là những rào cản cho phát triển chăn nuôi công nghệ cao thời gian qua.
Câu hỏi đặt ra là, liệu ngành chăn nuôi Việt Nam đã phát triển đồng bộ, theo kịp 4.0 hay chưa?
Theo Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển nông nghiệp Hà Nội [Sở NN&PTNT Hà Nội], ông Hà Tiến Nghi, việc ứng dụng công nghệ cao vào chăn nuôi vẫn gặp không ít khó khăn, thách thức như đòi hỏi nguồn vốn lớn và quỹ đất rộng. Trong khi đó, thị trường tiêu thụ sản phẩm chăn nuôi còn hạn hẹp, không ổn định, khả năng cạnh tranh và hiệu quả kinh tế của một số sản phẩm chưa tương xứng với mức độ đầu tư.
Bên cạnh đó, tăng trưởng chưa bền vững, nhất là vấn đề kiểm soát dịch bệnh, an toàn thực phẩm, môi trường và thị trường sản phẩm là vấn đề ngành chăn nuôi đang phải đối mặt. Trừ chăn nuôi bò sữa, còn lại hầu hết các lĩnh vực, việc tổ chức chăn nuôi theo chuỗi liên kết còn chiếm tỷ lệ thấp cả về quy mô và mức độ liên kết, hiệu quả chưa cao. Việc xây dựng vùng an toàn dịch bệnh để sản phẩm đáp ứng với các tiêu chuẩn của quốc tế vẫn chưa thỏa đáng.
Ông Nguyễn Văn Khánh, Phó Giám đốc Công ty CP Phát triển chăn nuôi Hòa Phát cho biết, thời gian qua cơ quan quản lý nhà nước đã xây dựng bộ tiêu chuẩn về chăn nuôi nhưng cần xem những điều điều kiện này bám sát thực tế chưa, đặc biệt liên quan đến vấn đề khoảng cách giữa các trại. “Hiện nay, các trang trại của chúng tôi đều đạt tiêu chuẩn an toàn dịch. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở đó thì vẫn chưa đủ, vì xung quanh có rất nhiều trang trại nhỏ lẻ, không đạt tiêu chuẩn”, ông Khánh nói.
Mặt khác thời hạn cho thuê đất hiện nay ngắn [5 năm], sau đó phải đấu giá lại mới được thuê tiếp nên người dân, doanh nghiệp chưa yên tâm đầu tư lâu dài. Khi xây dựng trang trại công nghệ cao còn thiếu những công nghệ cao mang tính tiên tiến hàng đầu, chưa tạo được sự đột biến mạnh mẽ về năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất. Thị trường tiêu thụ sản phẩm còn thấp, chưa tương xứng mức độ đầu tư.
Một số chính sách ứng dụng công nghệ cao trong chăn nuôi còn nhiều bất cập, chưa đồng bộ nên khó thu hút được các nguồn lực xã hội, doanh nghiệp đầu tư cho chăn nuôi nhất là về xây dựng cơ sở giết mổ, chế biến sâu sản phẩm động vật công nghệ cao. Tốc độ đô thị hóa tăng nhanh, quỹ đất giành cho phát triển chăn nuôi ngày càng bị thu hẹp dẫn đến phát triển sản xuất manh mún, thiếu bền vững, ô nhiễm, hạ tầng phục vụ chăn nuôi [như giao thông, điện, hệ thống xử lý môi trường…] thiếu đồng bộ chưa đáp ứng được yêu cầu về chăn nuôi ứng dụng công nghệ cao.
Bên cạnh đó, xét về yếu tố cung – cầu hiện nay, Việt Nam cơ bản đáp ứng được cơ bản đáp ứng được nhu cầu tiêu thụ trong nước. Tuy nhiên, với sự phát triển ồ ạt của 4.0, thì việc tỷ trọng xuất khẩu còn thấp, dường như không tương xứng.
Phạm Huệ
Khai thác lợi thế từ phát triển chăn nuôi bền vững trên cơ sở ứng dụng công nghệ cao
Những hạn chế đe dọa sự phát triển bền vững của cả hệ thống chăn nuôi truyền thống và chăn nuôi công nghiệp, ngành chăn nuôi trên thế giới và ở Việt Nam đã được hiện đại hóa gắn với phát triển khoa học công nghệ theo hướng thông minh. Phần lớn các ứng dụng công nghệ cao trong chăn nuôi như dinh dưỡng, chuồng trại và thú y đã được áp dụng nhằm góp phần tăng tiềm năng sản xuất và hiệu quả chăn nuôi. Tuy nhiên, nó vẫn có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố kinh tế, xã hội như sức khỏe con người, sinh kế của nông dân, sự thịnh vượng của cộng đồng nông thôn, các giá trị văn hóa xã hội cũng như các mối quan tâm về môi trường và phúc lợi động vật. Do đó, cần áp dụng các biện pháp thông minh trong việc ứng dụng công nghệ cao vào chăn nuôi để đảm bảo cho sự phát triển bền vững và bao trùm.
Nếu chúng ta muốn tăng năng suất chăn nuôi lên thì sẽ phải đối mặt với những bất lợi về ô nhiễm môi trường, phúc lợi động vật cùng một loạt những vấn đề khác ảnh hưởng trực tiếp đến bền vững an ninh lương thực.
Chúng ta không nên chạy theo một xu hướng, phong trào từ 1.0 – 4.0, mà cần dựa trên tình hình thực tế tại Việt Nam, dựa trên những yêu cầu về đảm bảo an ninh lương thực, cần có giải pháp cụ thể dựa trên tình hình thực tiễn của đất nước như bối cảnh kinh tế xã hội, điều kiện tài chính…Do vậy, ngành chăn nuôi Việt Nam cần tìm đến những giá trị đích thực, thỏa mãn được nhu cầu thực tiễn, hướng đến hội nhập toàn cầu.
Từ khóa