Thuyết âm mưu [conspiracy theory] không phải một hiện tượng mới. Từ những năm 1960s tại Mỹ đã tồn tại thuyết âm mưu rằng việc thêm fluoride vào nước sinh hoạt là một nỗ lực của thế lực ngầm nằm gây hại cho sức khoẻ dân thường. Mặc dù cách làm này đã được chứng minh là bảo vệ răng lợi và hoàn toàn không gây tổn hại tới sức khoẻ, lời đồn vẫn lưu truyền đến ngày nay.
Tuy nhiên, với sự phát triển của mạng xã hội, sự phân cực trong cộng đồng, cùng bối cảnh nhiều biến động, ngày càng nhiều thuyết âm mưu bị lan truyền. Đặc biệt với COVID-19, thuyết âm mưu được coi như một mối nguy cho y tế công cộng.
Không khó để kể tên các thuyết âm mưu điên rồ [và hài hước]:
Tất cả đều nghe rất hoang đường, vậy tại sao vẫn có hàng triệu người cuồng tín và chung tay lan truyền chúng?
Tư duy nào nào đằng sau thuyết âm mưu?
Theo nhà tâm lý học Ted Goertzel, thuyết âm mưu là những giả thiết và lý giải tin rằng có những tổ chức bí mật đang hoạt động để đạt được những mục tiêu độc ác. Niềm tin vào thuyết âm mưu thường phi lý. Thay vì dựa trên bằng chứng và logic, thuyết âm mưu dựa trên định kiến, nỗi sợ hoặc sự hoang tưởng.
Được gia tăng bởi lối “lý luận lòng vòng” [circular reasoning] — một ngụy biện logic trong đó luận đề được dùng để chứng minh cho kết luận, rồi từ kết luận suy ra luận đề, chứ không đưa ra được chứng cứ độc lập nào khác. Chẳng hạn, những người tin vào thuyết âm mưu cho rằng những bằng chứng chống lại nó chính là sự che đậy của các tổ chức bí mật, và họ xem đó là một bằng chứng bảo vệ thuyết âm mưu của mình.
Niềm tin vào thuyết âm mưu còn được các nhà tâm lý học liên kết với hiện tượng tâm lý apophenia [còn gọi là “illusory pattern perception”] — xu hướng liên kết những thứ không liên quan và suy ra một ý nghĩa chung. Theo đó, những sự kiện hoàn toàn ngẫu nhiên được những người cuồng tín xâu chuỗi thành một câu chuyện âm mưu như thật.
Một số người dễ rơi vào thuyết âm mưu là do tính cách
Theo nghiên cứu của Phó giáo sư Anthony Lantian tại Đại học Paris Nanterre và nghiên cứu từ một đội ngũ từ Atlanta [Mỹ], một số đặc điểm tính cách của những người dễ tin vào thuyết âm mưu là:
- Bất hợp tác [low-agreeability] và thiếu niềm tin [distrust]: Thường đa nghi, thiếu lòng hảo tâm và sự hợp tác.
- Chủ nghĩa xảo quyệt [Machiavellianism]: kiểu người chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân, đến mức sẵn sàng thao túng và lừa lọc người khác để đạt được mục đích.
- Người tìm kiếm “điều phi nghĩa” [injustice collector]: Nông nổi và quá tự tin, luôn nóng lòng chỉ ra sự ngây thơ ở tất cả mọi người, trừ chính mình.
- Kẻ cô lập: Cô đơn và lo âu, buồn rầu và tách biệt với mọi người.
Nghiên cứu của Lantian cũng chỉ ra, nếu xét đến quy trình tư duy, những người tin vào thuyết âm mưu thường có khả năng tư duy phân tích thấp và hay quy kết có chủ đích, dù sự việc không thể tồn tại.
Thuyết âm mưu khiến họ cảm thấy mình đặc biệt
Theo tiến sĩ Jan-Willem van Prooijen, lòng tự tôn thiếu ổn định là một đặc điểm tính cách thường thấy ở người tin vào thuyết âm mưu. Tính ái kỷ cũng có thể gia tăng các suy nghĩ hoang tưởng vào thuyết âm mưu.
Với những cốt truyện liên quan đến thông tin mật, người bình thường khó tiếp cận được, những người tin vào thuyết âm mưu cảm thấy họ đặc biệt, có hiểu biết về các vấn đề chính trị, xã hội hơn so với cộng đồng.
Để bù đắp cảm giác bị xã hội cô lập
Niềm tin vào thuyết âm mưu có liên kết với các cảm giác bị xã hội cô lập, như cảm giác cô độc, bất lực, không có hoặc xa rời các chuẩn mực xã hội, theo nhóm các nhà nghiên cứu từ hai trường đại học Swinburne và Deakin, Úc. Việc tìm đến thuyết âm mưu giúp những người bất hợp tác và bị xã hội cô lập tìm cảm giác thuộc về một cộng đồng khác, đi ngược với cộng đồng mà họ bị từ chối.
Tình trạng khủng hoảng và mạng xã hội càng đẩy cao niềm tin vô lý
Bản thân thuyết âm mưu là một mánh khóe thao túng, thường xuất hiện cùng lúc với các sự kiện khủng hoảng như thiên tai, hoặc các diễn biến chính trị-xã hội phức tạp. Bởi những cảm xúc tiêu cực như sợ hãi, hoang mang, bất lực sẽ thúc đẩy con người tìm cách để giải nghĩa hoàn cảnh, làm gia tăng khả năng tiếp nhận những thuyết âm mưu.
Đặc biệt, thiết kế của thuật toán đề xuất [recommended algorithms] trên mạng xã hội và truyền thông khiến những người tin vào thuyết âm mưu bị rơi vào một “buồng vang thông tin” [echo chamber]. Nguồn tin của họ, như newsfeed trên Facebook và đề xuất của trình duyệt, luôn lặp lại và không bị phản bác. Điều này càng gia tăng niềm tin của họ và tạo nên các cộng đồng cuồng tín.
Kết
Thuyết âm mưu sẽ không biến mất, một khi chúng còn đem lại cho các tín đồ cảm giác đặc biệt và sự an toàn giả tạo.
Mệt mỏi trước những thuyết âm mưu hoang đường? Bạn có thể tự bảo vệ mình bằng cách hạn chế độ tiếp cận của những thông tin đó thay vì cố sức tranh cãi với các tín đồ thuyết âm mưu. Theo tiến sĩ John Grohol, việc thay đổi họ gần như vô vọng, vì họ không dựa trên logic hoặc bằng chứng có căn cứ, mà thuần túy dựa trên niềm tin mù quáng.
thuyết âm mưu được xem là có vai trò rất lớn trong chính trị thế giới. Vậy thuyết âm mưu là gì ? Cùng tìm hiểu với Thecolumbiapartnership nhé
Từ lâu, tồn tại trong thế giới, phá vỡ mọi quy luật, thuyết âm mưu được xem là có vai trò rất lớn trong chính trị thế giới. Vậy đây là gì? Nó được diễn tả như thế nào trong xã hội loài người? Mời bạn cùng thecolumbiapartnership.org theo dõi vài chia sẻ bên dưới để hiểu rõ hơn về thông tin này.
Đây là cách lý giải những vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội. Diễn đạt theo hướng gán cho chúng những âm mưu bí mật của các thế lực ngầm đứng đằng sau các chế độ của đất nước.
Thep đó, một giả thuyết mang tính giải thích cho một sự kiện hoặc một hiện tượng gây ảnh hưởng lớn đến kinh tế, chính trị, xã hội được đăt ra. Một giả thuyết mà theo đó buộc tội một nhóm người hay một tổ chức đứng đằng sau gây nên những xung đột này.
Thực tế, theo nhiều sách vở, có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc thuyết âm mưu. Thế nhưng, dựa theo nghiên cứu tình hình chính trị, nhiều người tin rằng điều này bắt nguồn từ CIA.
Giáo sư trường đại học Bang Florida, Lance deHaven – Smith cho rằng CIA đã tạo ra cụm từ “Thuyết âm mưu” trong cuốn sách “Thuyết âm mưu ở nước Mỹ” của ông.
Vào thập niên 60 của thế kỷ 20, thuyết này ra đời nhằm phản bác và làm mất uy tín của những ngờ vực và giả thuyết liên quan đến vụ ám sát Tổng thống mỹ John F. Kennedy năm 1963.
Những giả thuyết này cho rằng, nhiều người và tổ chức liên quan đến vụ ám sát Tổng thống Kennedy hơn là chỉ mình Lee Harvey Oswald, người được cho là đã bắn chết Tổng thống Kennedy.
Bản chất thực sự của thuyết này là chỉ ra một âm mưu lớn đằng sau sự việc đó. Nó đưa ra khá nhiều các giả thuyết và bằng chứng, nhằm thuyết phục mọi người rằng những điều họ đang tin là không đúng.
Nói đúng hơn, đây là sự lột tả một điều mâu thuẫn với điều mà người ta tin là đúng hoặc tin tưởng trong một thời gian dài.
Các câu chuyện về thuyết này thường xuyên được báo chí đăng hay phân tích khá nhiều, được nhiều người tin theo do nghe qua rất hấp dẫn, ly kỳ nên.
Một số giả thuyết của nhiều phóng viên điều tra giỏi đã được kiểm nghiệm có phần đúng theo các sự kiện và họ cũng tin theo thuyết này. Điều này khẳng định sự tồn tại có thực và càng củng cố niềm tin vào những diễn tiến của thuyết này.
Thuyết này cho rằng vụ khủng bố ngày 11/9 năm 2001 đã được cố tình cho phép, hoặc là một chiến dịch đánh lừa công luận do Chính phủ Hoa Kỳ tiến hành.
Nổi bật nhất là các giả thuyết là tòa tháp đôi Trung tâm thương mại thế giới sụp đổ, không phải là kết quả của sự suy yếu của cấu trúc, đây là việc phá hủy có kiểm soát.
Hay việc dễ dàng cướp 4 chiếc máy bay và tiến hành vụ khủng bố đẫm máu của các tên khủng bố là nhờ có sự trợ giúp từ “bên trong”.
Theo đó, động cơ của âm mưu này được các giả thuyết này cho rằng là để biện minh cho cuộc xâm lược Iraq và Afghanistan.
Hơn thế nữa, nó dùng để mở rộng quyền kiểm soát của Hoa Kỳ đối với các nguồn tài nguyên dầu mỏ của Trung Đông. Và cuối cùng là để tạo điều kiện tăng chi tiêu quân sự, hạn chế quyền tự do dân sự trong nước.
Hơn một phần ba công chúng Hoa Kỳ nghi ngờ rằng các quan chức liên bang đã không có hành động để ngăn chặn và hỗ trợ bọn khủng bố trong cuộc tấn công khủng bố 9/11.
Hoặc giúp đỡ chúng với chủ ý giúp Hoa Kỳ có cớ tiến hành chiến tranh tại Trung Đông. Nhận thức của và suy nghĩ của người dân Mỹ về vụ khủng bố 11/9 đã thay đổi từ chính những giả thuyết này.
Trong khi đó, một số khác những người chỉ trích các giả thuyết này lại cho rằng nó vô căn cứ và chúng là một hình thức của Chủ nghĩa âm mưu thường phổ biến trong lịch sử.
Theo họ, giống như một điều hoang tưởng để giải thích biến cố, sau khi có xảy ra một biến cố đau thương, sẽ có những giả thuyết về âm mưu lộ diện.
Ta có thể thấy được tầm ảnh hưởng to lớn và đáng sợ của thuyết âm mưu.
Nó đã chia rẽ nhìn nhận của người dân Mỹ, tạo ra những xung đột, tranh cãi về sự thật của vụ khủng bố tòa tháp đôi 11/9.
Cũng điểm qua một số Thuyết âm mưu nổi bật từng gây xôn xao dư luận:
- Phi thuyền của Apollo không hề đặt chân lên mặt trăng
- Căn bệnh AIDS là do con người tạo ra
- Người ngoài hành tinh từng đặt chân tới Trái Đất nhưng chính phủ Mỹ đã giấu thông tin này.
- Bin Laden đã từng làm việc cho CIA
- Facebook là công cụ của CIA
- Vụ khủng bố 11/9 do chính Mỹ đạo diễn
Về cơ bản, thuyết âm mưu giống những mắc xích quan trọng trong cuộc sống hàng ngày ta vẫn thường thấy. Nó được suy luận từ những bài học chính trị, có logic được những nhà chính trị đặt ra và cân nhắc chiến lược.
Chẳng hạn như có rất nhiều thuyết âm mưu nhắm vào khu vực 51- nơi được xem là bí ẩn nhất trên thế giới. Xem ngay nếu bạn những bí ẩn của khu vực 51 đang được tìm kiếm nhiều nhất trên mạng nhé.