Thật khó để tính toán chính xác mức độ làm việc của thận, vì vậy một công thức đặc biệt đã được xây dựng để ước tính GFR. Công thức này sử dụng độ tuổi, giới tính và mức chất thải creatinine trong máu để ước tính GFR.
eGFR [mL/phút/1,73m2] = 186.SCr-1,154.Tuổi-0,203.[0,742 nếu là nữ].[1,21 nếu là người Mỹ gốc phi].
Trong đó:
- eGFR: estimated GFR = tốc độ lọc cầu thận ước tính
- SCr: nồng độ creatinin trong máu
Công thức 1: Dựa theo chỉ số Creatinin trong máu và nước tiểu
Lấy nước tiểu 24 giờ, đo thể tích nước tiểu và lượng creatinin bài tiết trong 24 giờ, đồng thời đo creatinin máu
CrCl [mL/phút] = [UCr.Vnước tiểu]/[SCr.T]
Trong đó:
- CrCl: độ thanh thải creatinin
- Ucr: nồng độ creatinin trong nước tiểu [mg/dL]
- V nước tiểu: thể tích nước tiểu thu thập [mL]
- SCr: nồng độ creatinin trong máu thu thập tại thời điểm chính giữa khoảng thời gian thu thập nước tiểu [mg/dL]
- T: thời gian thu thập nước tiểu [phút]
Công thức 2: Corkroft-Gault cho người trưởng thành và không quá béo phì
Đo lường thường quy độ thanh thải creatinin của bệnh nhân thường gặp nhiều khó khăn. Thu thập nước tiểu không đủ, nồng độ creatinin trong serum thu thập không đúng thời điểm, và lỗi về thời gian thu thập mẫu có thể dẫn đến tính toán giá trị độ thanh thải creatinin sai. Điều này đã đòi hỏi các nhà nghiên cứu xây dựng các phương pháp ước lượng độ thanh thải creatinin từ giá trị creatinin trong serum và các đặc điểm khác của bệnh nhân trong các quần thể khác nhau.
Công thức được dùng phổ biến nhất cho người trưởng thành từ 18 tuổi trở lên là phương pháp được đề xuất bởi Cockcroft và Gault:
Nam: CrClước lượng = [[140 – tuổi].cân nặng]/[72.SCr]
Nữ: CrClước lượng = [[140 – tuổi].cân nặng]/[72.SCr]
Trong đó:
- CrCl ước lượng: độ thanh thải creatinin ước lượng [mL/phút]
- Tuổi: tính bằng năm
- Cân nặng: tính bằng kg
- SCr: nồng độ creatinin trong serum [mg/dL]
Với nữ, công thức trên cần nhân với 0,85 bởi vì phụ nữ có khối lượng cơ nhỏ hơn nam giới và vì vậy sản xuất ít creatinin mỗi ngày ít hơn.
Công thức 3: Dựa theo công thức MDRD [Modification of Diet in Renal Disease]
GFR [mL/min/1.73 m²] = 175 × [Scr]-1.154 × [Age]-0.203 × [0.742 nếu là nữ] × [1.212 người châu Phi]
Trong đó:
- eGFR [Estimated Glomerular Filtration Rate]: mức lọc cầu thận ước đoán
- SCr: nồng độ creatinin trong máu [mg/dL]
- Age: tuổi bệnh nhân
Thận thường loại bỏ creatinine trong máu trước khi thải ra ngoài qua nước tiểu. Khi chức năng thận giảm, có nhiều creatinine còn lại trong máu hơn.
Nếu bác sĩ yêu cầu xét nghiệm máu để biết thêm về chức năng thận eGFR thường được phòng thí nghiệm tính toán và trả kết quả
Bác sĩ cũng có thể xét nghiệm về các dấu hiệu và tình trạng khác, gồm albumin trong nước tiểu [albumin niệu], máu trong nước tiểu [chứng huyết niệu], huyết áp và tiểu đường. Điều này giúp quyết định liệu bạn có bị bệnh thận mãn tính không.
Đọc kết quả eGFR như thế nào
Kết quả được báo cáo và hiển thị dưới dạng mL/phút/1,73m2. GFR bình thường lớn hơn 90 mL/phút/1,73m2.
Kết quả eGFR ở mức 90 hoặc lớn hơn có thể được hiển thị dưới dạng giá trị chính xác hoặc có thể được báo cáo là eGFR > 90 mL/phút/1,73m2, tùy thuộc vào ưu tiên của phòng thí nghiệm bệnh lý.
Nếu eGFR dưới 90, giá trị thực sẽ được hiển thị.
Ví dụ: kết quả 105 có thể được hiển thị là 105 mL/phút/1,73m2 hoặc là ≥ 90 mL/phút/1,73m2. Kết quả 67 sẽ được hiển thị là 67 mL/phút/1,73m2.
Nếu kết quả trên 60 mL/phút/1,73m2, chức năng thận bình thường hoặc gần mức bình thường. Tuy nhiên vẫn có thể có một số tổn thương thận hoặc có nguy cơ mắc bệnh thận và cần tiếp tục theo dõi, đặc biệt là nếu quý vị có một hoặc nhiều yếu tố nguy cơ cao.
Khi eGFR trên 60 mL/phút/1,73m2, người bệnh vẫn có thể được chẩn đoán mắc bệnh thận mãn tính [CKD] nếu các dấu hiệu hư tổn thận và những dấu hiệu này kéo dài hơn ba tháng.
Nếu không có dấu hiệu hư tổn thận, có thể theo dõi chức năng thận đồng thời có những lời khuyên về các lựa chọn lối sống lành mạnh.
Nếu eGFR dưới 60 thì như thế nào?
Giá trị dưới 60 mL/phút/1,73m2, cho thấy việc mất phần nào chức năng thận. Để xác nhận điều này, bác sĩ có thể sẽ yêu cầu lặp lại xét nghiệm máu. Theo dõi các thay đổi đối với eGFR giúp bác sĩ biết tình trạng bệnh đang tiến triển nhanh hay chậm đến mức nào.
Để được chẩn đoán mắc CKD, cần dựa trên kết quả GFR dưới 60 mL/phút/1,73m2 trong khoảng thời gian hơn ba tháng hoặc một số dấu hiệu khác về tổn thương thận [như albumin niệu, huyết niệu hoặc kết quả siêu âm hoặc sinh thiết thận bất thường].
BỆNH THẬN MÃN TÍNH CÓ NHỮNG GIAI ĐOẠN NÀO?
Chức năng thận có thể được phân loại thành các giai đoạn tùy thuộc vào chỉ số eGFR
- Giai đoạn 1: bình thường lớn hơn hoặc bằng 90 mL/phút/1,73m2
- Giai đoạn 2: giảm nhẹ trong khoảng 60-89 mL/phút/1,73m2
Nếu chức năng thận của quý vị ở giai đoạn 1 hoặc 2, bệnh nhân chỉ bị Bệnh Thận Mãn Tính nếu mắc albumin niệu, chứng huyết niệu, bệnh lý bất thường hoặc cấu trúc bất thường.
- Giai đoạn 3a: giảm nhẹ-vừa trong khoảng 45-59 mL/phút/1,73m2
- Giai đoạn 3b: giảm vừa-mạnh trong khoảng 30-44 mL/phút/1,73m2
- Giai đoạn 4: giảm mạnh GFR trong khoảng 15-29 mL/phút/1,73m2
- Giai đoạn 5: giảm xuống dưới mức 15 mL/phút/1,73m2 hoặc bắt đầu thẩm tách.
eGFR và kết quả albumin niệu được kết hợp để cung cấp hình ảnh tổng quan về việc thận đang làm việc tốt như thế nào. Bác sĩ sẽ sử dụng thông tin này để quyết định phương pháp điều trị tốt nhất.
Phương pháp điều trị cũng phụ thuộc vào nguyên nhân gây tổn thương thận. Kiểm soát bệnh tiểu đường và huyết áp cao có thể giúp làm chậm hoặc phòng ngừa tổn thương thận nặng hơn. Điều này cũng làm giảm nguy cơ mắc các vấn đề khác về sức khỏe, như đau tim và đột quỵ.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
Xác định Tốc độ lọc cầu thận [GFR]
Tốc độ lọc cầu thận [Glomerular filtration rate-GFR] có thể được xác định bằng cách dùng chất test đặc biệt như inulin hay I-iothalamate; điều này thỉnh thoảng được tiến hành cho những bệnh nhân bởi các chuyên gia thận học khi cần xác định chính xác chức năng thận. GFR bình thường xấp xỉ 100ml/phút/1,73m2.
GFR có thể được ước lượng bằng cách dùng công thức “Modification of Diet in Renal Disease” [MDRD] hiệu chỉnh:
eGFR [mL/phút/1,73m2] = 186.SCr-1,154.Tuổi-0,203.[0,742 nếu là nữ].[1,21 nếu là người Mỹ gốc phi].
Trong đó:
eGFR: estimated GFR = tốc độ lọc cầu thận ước tính
Ví dụ: GFR ước tính của một bệnh nhân nam 53 tuổi, người châu Á với SCr= 2,7 mg/dL có thể được tính toán như sau: eGFR = 186.[2,7mg/dL]-1,154.[53]-0,203= 26 mL/phút/1,73m2
Những điểm cần lưu ý khi dùng eGFR:
- Đây chỉ là một giá trị ước tính: một sai sót có thể xảy ra. eGFR thường không chính xác ở những nhóm bệnh nhân khác biệt lớn như suy dinh dưỡng, người tàn tật. Nó không đúng khi áp dụng cho phụ nữ mang thai hoặc trẻ em.
- Sắc tộc: một số nhóm sắc tộc không phù hợp khi dùng công thức MDRD. Nó đúng trên các bệnh nhân da đen và da trắng Mỹ.
- Nồng độ creatinin phải ổn định: trong nhiều ngày. Công thức không đúng nếu nồng độ creatinin thay đổi.
- Tuổi: Công thức không đúng với người dưới 18 tuổi
Công thức tính độ thanh thải creatinin [CrCl]
Phương pháp được khuyến cáo bởi FDA và các tổ chức khác để ước lượng chức năng thận nhằm mục đích điều chỉnh liều là xác định hay ước lượng Độ thanh thải creatinin [CrCl]. Creatinin là sản phẩm của chuyển hóa tại cơ và nó được thải trừ chủ yếu qua lọc cầu thận và không bị tái hấp thu hay chuyển hóa bởi ống thận. Bởi vì đặc tính này, mà nó được sử dụng như là biến số trung gian phản ánh GFR. Bởi vì creatinin cũng còn được thải trừ qua các con đường khác và khoảng 15% creatinin bài xuất trong nước tiểu là từ quá trình bài tiết ở ống lượng gần, nên độ thanh thải creatinin thường cao hơn giá trị GFR thực từ 10-15%.
1. Công thức tính CrCl từ thu thập mẫu nước tiểu và máu
Độ thanh thải creatinin có thể đo lường bằng cách thu thập nước tiểu trong một khoảng thời gian nhất định và thu thập mẫu máu để xác định nồng độ creatinin trong serum tại thời điểm giữa của khoảng thời gian thu thập nước tiểu:
CrCl [mL/phút] = [UCr.Vnước tiểu]/[SCr.T]
Trong đó:
Ucr: nồng độ creatinin trong nước tiểu [mg/dL]
V nước tiểu: thể tích nước tiểu thu thập [mL]
SCr: nồng độ creatinin trong serum thu thập tại thời điểm chính giữa khoảng thời gian thu thập nước tiểu [mg/dL]
T: thời gian thu thập nước tiểu [phút]
Bởi vì bài tiết creatinin qua thận thay đổi theo nhịp ngày đêm, hầu hết các nhà thận học thu thập nước tiểu trong 24 giờ để xác định độ thanh thải creatinin. Ví dụ: thu thập nước tiểu trong 24h của một bệnh nhân với các kết quả sau: Ucr = 55 mg/dL, V nước tiểu = 1000 mL, SCr = 1,0 mg/dL, T = 24 giờ x 60 phút/giờ = 1440 phút và CrCl [mL/phút] = [UCr.Vnước tiểu]/[SCr.T] = [55 mg/dL.1000 mL]/[1,0 mg/dL.1440 phút] = 38 mL/phút. Tuy nhiên, với mục đích điều chỉnh liều, khoảng thời gian thu thập nước tiểu 8-12 giờ là đủ và quay vòng nhanh hơn trong tình trạng cấp cứu. Nêu chức năng thận ổn định, mẫu máu để xác định nồng độ creatinin trong serum có thể không cần phải được thu thập tại chính xác thời điểm giữa khoảng thời gian thu thập nước tiểu.
2. Công thức Cockroft và Gault cho người trưởng thành và không quá béo phì
Đo lường thường quy độ thanh thải creatinin của bệnh nhân thường gặp nhiều khó khăn. Thu thập nước tiểu không đủ, nồng độ creatinin trong serum thu thập không đúng thời điểm, và lỗi về thời gian thu thập mẫu có thể dẫn đến tính toán giá trị độ thanh thải creatinin sai. Điều này đã đòi hỏi các nhà nghiên cứu xây dựng các phương pháp ước lượng độ thanh thải creatinin từ giá trị creatinin trong serum và các đặc điểm khác của bệnh nhân trong các quần thể khác nhau.
Công thức được dùng phổ biến nhất cho người trưởng thành từ 18 tuổi trở lên là phương pháp được đề xuất bởi Cockcroft và Gault:
Nam: CrClước lượng = [[140 – tuổi].cân nặng]/[72.SCr]
Nữ: CrClước lượng = [[140 – tuổi].cân nặng]/[72.SCr]
Trong đó:
CrCl ước lượng: độ thanh thải creatinin ước lượng [mL/phút]
Tuổi: tính bằng năm
Cân nặng: tính bằng kg
SCr: nồng độ creatinin trong serum [mg/dL]
Với nữ, công thức trên cần nhân với 0,85 bởi vì phụ nữ có khối lượng cơ nhỏ hơn nam giới và vì vậy sản xuất ít creatinin mỗi ngày ít hơn.
Công thức Cockcroft-Gault chỉ nên được sử dụng khi thỏa mãn 3 điều kiện:
- ở bệnh nhân từ 18 tuổi trở lên
- cân nặng thực tế nằm trong khoảng 30% cân nặng cơ thể lý tưởng
- nồng độ creatinin trong serum ổn định.
Công thức tính cân nặng cơ thể lý tưởng IBW:
IBW [kg] = chiều cao [cm] – x
[x = 100 cho nam trưởng thành và 105 cho nữ trưởng thành]
3. Bệnh nhân có khối lượng cơ giảm
Một số bệnh nhân giảm khối lượng cơ bởi vì tình trạng bệnh ảnh hưởng đến cơ hoặc không thể tập thể dục. Các bệnh nhân bị chấn thương dây thần kinh cột sống, ung thư bị teo cơ, bệnh nhân nhiễm HIV, bệnh nhân suy nhược, và bệnh nhân với chế độ ăn nghèo dinh dưỡng là những bệnh nhân mà khối lượng cơ có thể rất nhỏ, dẫn đến sản xuất creatinin thấp. Trong các trường hợp này, nồng độ creatinin trong serum là thấp bởi vì tốc độ sản xuất creatinin thấp và không phải vì độ thanh thải creatinin qua thận cao. Trong những trường hợp này, các nhà nghiên cứu đề xuất rằng nếu giá trị creatinin trong serum