Hội nghị Nhóm các cơ quan phòng, chống tham nhũng ASEAN là dịp để các cơ quan thành viên thảo luận về kết quả hợp tác, đề ra phương hướng hợp tác cho thời gian tới; đồng thời trao đổi, chia sẻ những kinh nghiệm, thực tiễn tốt của mỗi quốc gia về quản trị công góp phần phòng, chống tham nhũng hiệu quả.
| Hội nghị Nhóm các cơ quan phòng, chống tham nhũng ASEAN [ASEAN-PAC] lần thứ 16. Ảnh: VGP/Nhật Nam |
Ngày 9/12, tại Hà Nội, Thanh tra Chính phủ tổ chức Hội nghị Nhóm các cơ quan phòng, chống tham nhũng ASEAN [ASEAN-PAC] lần thứ 16 bằng hình thức trực tuyến với chủ đề “Quản trị tốt góp phần phòng, chống tham nhũng hiệu quả”.Tham dự có cơ quan Thanh tra Chính phủ Việt Nam và điểm cầu tại các cơ quan phòng, chống tham nhũng của 9 quốc gia ASEAN. Hội nghị là dịp để các cơ quan thành viên ASEAN-PAC thảo luận về kết quả hợp tác thời gian qua, đề ra phương hướng hợp tác trong thời gian tới; đồng thời trao đổi, chia sẻ những kinh nghiệm thực tiễn tốt của mỗi quốc gia về quản trị công góp phần phòng, chống tham nhũng hiệu quả.Phát biểu khai mạc hội nghị, Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái cho biết, trong năm 2020, Việt Nam vinh dự đảm nhận trọng trách lớn trong khu vực và quốc tế, là Chủ tịch ASEAN 2020. Đây là cơ hội để Việt Nam đóng góp thực chất vào sự phát triển của Cộng đồng ASEAN hài hòa, sáng tạo, gắn kết, bản sắc, trách nhiệm và khả năng thích ứng cao.Năm 2020, Thanh tra Chính phủ Việt Nam giữ vai trò chủ trì đăng cai Hội nghị thường niên lần thứ 16 Nhóm các Cơ quan phòng, chống tham nhũng ASEAN. Đây là cơ hội tốt để Thanh tra Chính phủ tiếp tục khẳng định cam kết hợp tác, phát huy những thành quả, tiếp nối những nỗ lực của các kỳ chủ tịch tiền nhiệm, để cùng các thành viên trong nhóm đóng góp thiết thực hơn nữa. Trong hơn 10 năm tham gia Nhóm, Thanh tra Chính phủ luôn duy trì hợp tác chặt chẽ, hiệu quả với tất cả các thành viên trên tinh thần gắn kết, hợp tác, vì lợi ích chung của khu vực và cộng đồng các cơ quan thành viên.Nhóm các Cơ quan phòng, chống tham nhũng ASEAN đã trải qua một chặng đường đầy ý nghĩa với những kết quả hợp tác thiết thực trong phòng, chống tham nhũng; tạo nên một cộng đồng khu vực gắn kết và phát triển, xây dựng được vị thế, hình ảnh, vai trò nhất định trong khu vực, được nhiều thiết chế không khu vực ghi nhận và đánh giá cao.Cũng theo Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái, với sự xuất hiện của đại dịch COVID-19, năm 2020 cũng là một năm đầy sóng gió, biến động đối với kinh tế, chính trị toàn cầu và các quốc gia thành viên của Nhóm cũng không nằm ngoài tác động đó. Đại dịch COVID-19 đã ảnh hưởng rất nặng nề tới các quốc gia trong khu vực và quốc tế; đặt ra nhiều bài toán hóc búa về quản lý nhà nước và phòng chống tham nhũng không chỉ trong giải đoạn hiện nay, mà còn là xử lý các hệ lụy sau này."Cuộc chiến phòng, chống tham nhũng vốn đầy cam go, lại phải đối mặt với những thách thức chưa từng có. Tình hình mới đặt ra những yêu cầu cấp bách mới trong việc hoạch định chính sách, kế hoạch hành động, xác định lại những ưu tiên trong quản trị nhà nước và phòng, chống tham nhũng ở mỗi quốc gia. Đặc biệt cho thấy rõ hơn vai trò của hợp tác khu vực và quốc tế trong phòng, chống tham nhũng", Tổng Thanh tra Chính phủ nhấn mạnh.Theo Tổng Thanh tra Chính phủ, quản trị tốt và phòng, chống tham nhũng là hai vấn đề có mối quan hệ giao thoa, gắn kết hữu cơ với nhau; cùng có tác động tích cực đến sự phát triển của quốc gia. Quản trị tốt là điều kiện tiên quyết để phòng, chống tham nhũng hiệu quả và phát triển bền vững. Một quốc gia muốn phát triển ổn định, vấn đề quản trị tốt và phòng chống tham nhũng là hai vấn đề song hành. Quản trị tốt được xây dựng trên nền tảng như công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình, đồng thời đây cũng chính là yêu cầu, biện pháp nền tảng trong phòng, chống tham nhũng.Hội nghị là cơ hội quý báu để các thành viên của nhóm cùng nhau chia sẻ về những nỗ lực chung của mỗi quốc gia trong quản trị tốt và phòng, chống tham nhũng, những bài học kinh nghiệm tốt trong xây dựng mô hình cũng như khả năng hợp tác chặt chẽ, hiệu quả hơn giữa các cơ quan trong thời gian tới.
Tại hội nghị, các thành viên trao đổi, tham luận tại Phiên thảo luận về tiến triển trong công tác phòng, chống tham nhũng; phiên Hợp tác Liên diễn đàn với sự tham gia của các tổ chức quốc tế, khu vực như: Sáng kiến Pháp quyền của Hiệp hội Luật sư Hoa Kỳ khu vực châu Á-Thái Bình Dương, Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế [OECD], Cơ quan về Tội phạm và Ma túy của Liên Hợp Quốc [UNODC].
Quản trị tốt và phòng, chống tham nhũng được xem là hai vấn đề có mối quan hệ gắn kết hữu cơ. Quản trị tốt là một tập hợp các nguyên tắc nhằm quản trị quốc gia; thực hành quản trị tốt là điều kiện tiên quyết để phòng, chống tham nhũng và phát triển bền vững. Các nguyên tắc của quản trị tốt như công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình cũng đồng thời là những yêu cầu, biện pháp nền tảng trong phòng, chống tham nhũng. Trong bối cảnh Đảng, Nhà nước và toàn thể xã hội đang nỗ lực phòng, chống tham nhũng, những nghiên cứu về quản trị tốt và phòng, chống tham nhũng cũng như mối quan hệ giữa hai vấn đề này sẽ góp phần hoàn thiện, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của các chiến lược và giải pháp phòng, chống tham nhũng ở nước ta hiện nay. Cuốn sách Quản trị tốt và phòng, chống tham nhũng do PGS.TS. Vũ Công Giao làm chủ biên, cung cấp cho bạn đọc những kiến thức và thông tin mới về hai vấn đề có tính kết nối là quản trị tốt và phòng, chống tham nhũng.
Ở Phần I: Quản trị tốt, các tác giả tập trung luận giải một số vấn đề lý luận liên quan đến quản trị nhà nước hiện đại: thế nào là quản trị nhà nước, sự chuyển dịch từ mô hình cai trị sang quản trị nhà nước hiện đại, xu hướng quản trị và sự “thoái lui” của nhà nước; một số tác động của xu hướng chuyển đổi từ quản lý sang quản trị tới nhà nước và pháp luật; những yêu cầu của quản trị nhà nước hiện đại; những đặc trưng cơ bản của quản trị tốt; các tiêu chí đánh giá và mối quan hệ giữa quản trị tốt và phòng, chống tham nhũng; vấn đề thúc đẩy quản trị tốt ở Việt Nam.
Qua đó, giúp bạn đọc thấy rõ sự khác biệt giữa quản trị nhà nước hiện đại với mô hình quản lý “cai trị” truyền thống. Những đặc điểm cơ bản nhất của quản trị nhà nước hiện đại là: [1] Vai trò điều tiết của nhà nước; [2] Quản trị trên nền tảng pháp quyền; [3] Quản trị hướng tới mục đích bảo đảm quyền cá nhân và dân chủ, đa dạng về mô hình dân chủ; [4] Quản trị đa tầng, đa chủ thể, phi tập trung và mạng lưới; [5] Quản trị hợp tác, chia sẻ trách nhiệm hơn là cai trị. Đây là những đặc điểm chi phối tất cả các quốc gia trên thế giới trong thế kỷ XXI. Việc nhận biết và áp dụng những đặc điểm đó có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự phát triển của các quốc gia.
Cùng với quản trị, quản trị tốt là khái niệm được đề cập ngày càng nhiều. Quản trị tốt hay quản trị nhà nước tốt là một tập hợp những nguyên tắc và tiêu chí về quản lý xã hội nhằm hướng đến mục tiêu thúc đẩy, bảo đảm sự phát triển hài hòa, bền vững của một quốc gia. Những đặc trưng cơ bản của quản trị tốt là: [1] Sự tham gia hiệu quả của người dân vào quản trị nhà nước; [2] Pháp quyền được xác lập với những thành tố cơ bản là: thượng tôn pháp luật; tôn trọng, bảo đảm quyền con người; giới hạn và kiểm soát quyền lực nhà nước; bảo vệ công lý; chất lượng của pháp luật; [3] Minh bạch trong quản trị nhà nước; [4] Trách nhiệm giải trình; [5] Tính kịp thời, hiệu quả; [6] Bảo đảm đồng thuận xã hội; [7] Bình đẳng và không loại trừ chủ thể nào.
Quản trị tốt được đánh giá là xu thế của quản trị nhà nước trong thế kỷ XXI, được các tổ chức quốc tế và các cơ quan viện trợ phát triển quốc gia xem là những nguyên tắc nền tảng cho phát triển bền vững. Quản trị tốt cũng tác động đến nhiều vấn đề khác, đặc biệt là trong phòng, chống tham nhũng. Các nguyên tắc của quản trị tốt như công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình cũng đồng thời là những yêu cầu, biện pháp nền tảng trong phòng, chống tham nhũng. Quản trị tốt làm gia tăng kiểm soát tham nhũng và hiệu quả chống tham nhũng lại giúp làm gia tăng khả năng cạnh tranh kinh tế của quốc gia.
Trên cơ sở các vấn đề lý luận về quản trị tốt, các tác giả đi sâu phân tích thực trạng quản trị tốt ở Việt Nam hiện nay. Cụ thể, trong bối cảnh toàn cầu hóa và tình hình hội nhập quốc tế sâu rộng, quản trị hiện đại đang hình thành ở Việt Nam thay thế cho cách quản lý truyền thống, thể hiện qua một loạt dấu hiệu như: sự đổi mới về cách thức đưa ra các quyết định của Nhà nước, thông qua việc thảo luận, đàm phán ngày càng phổ biến và thường xuyên giữa các chủ thể xã hội… Tuy đã đạt được một số kết quả đáng khích lệ, song việc quản trị nhà nước vẫn còn nhiều trở ngại, khó khăn trên tất cả các phương diện. Trên cơ sở đó, các tác giả đề cập sâu vào hai vấn đề nhằm thúc đẩy quản trị tốt ở Việt Nam, đó là đổi mới thể chế và thúc đẩy thực hiện một số nguyên tắc quản trị tốt.
Đổi mới thể chế sẽ phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của người dân và doanh nghiệp, ngược lại, những bất cập của thể chế là một trong những nguyên nhân làm cho bộ máy nhà nước thêm cồng kềnh, nạn quan liêu, tham nhũng trở nên nghiêm trọng. Do vậy, đổi mới thể chế cần phải tiến hành đồng thời với đổi mới tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước; gắn liền với cải cách hệ thống pháp luật; đồng thời bảo đảm sự tôn trọng nguyên tắc của cơ chế thị trường, bảo đảm sự tham gia của người dân vào quản lý nhà nước và xã hội. Bên cạnh đó, các tác giả nhấn mạnh tới việc thúc đẩy thực hiện một số nguyên tắc quản trị tốt ở Việt Nam, đó là các nguyên tắc: pháp quyền; trách nhiệm giải trình; sự tham gia của Nhân dân; minh bạch; hiệu lực, hiệu quả.
Ở Phần II: Phòng, chống tham nhũng, các tác giả nghiên cứu khái niệm, bản chất, biểu hiện, đặc điểm, nguyên nhân và hậu quả của tham nhũng; một số lý thuyết và cách tiếp cận về phòng, chống tham nhũng và giá trị tham khảo cho Việt Nam; pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam về phòng, chống tham nhũng.
Tham nhũng được biểu hiện dưới nhiều dạng thức, gây ra hậu quả nặng nề và lâu dài trên nhiều mặt, nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội như kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quản lý nhà nước. Từ cách tiếp cận về quản trị tốt, Chương trình phát triển Liên hợp quốc [UNDP] mô tả tham nhũng là hậu quả của sự thiếu hụt ba yếu tố gồm: trách nhiệm giải trình, sự liêm chính và tính minh bạch trong bối cảnh tồn tại sự chuyên quyền, độc đoán và tùy ý hành động do thiếu sự kiểm soát của các cơ quan và công chức nhà nước.
Ở Việt Nam, bên cạnh các nguyên nhân phổ biến của tham nhũng trên thế giới [như: bộ máy nhà nước còn nhiều bất cập, hạn chế; khung pháp luật về phòng, chống tham nhũng thiếu đầy đủ hoặc không được thi hành hiệu quả; đội ngũ công chức thiếu liêm chính;…], còn có các nguyên nhân khách quan và chủ quan khác dẫn đến tình trạng tham nhũng như: đãi ngộ đối với cán bộ, công chức còn thấp; mặt trái của kinh tế thị trường; văn hóa truyền thống ở Việt Nam chứa đựng khá nhiều phong tục, tập quán dễ bị lợi dụng để biện minh cho hành vi tham nhũng; cơ chế, chính sách, pháp luật về quản lý nhà nước chưa hoàn thiện, thiếu đồng bộ, còn nhiều sơ hở nhưng chậm sửa đổi, bổ sung; một số tổ chức đảng, chính quyền, người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị chưa nhận thức đầy đủ và sâu sắc về tính nghiêm trọng, sự nguy hại của tệ nạn tham nhũng nên lãnh đạo chưa chặt chẽ, thiếu kiểm tra, đôn đốc, thậm chí còn nể nang, né tránh; hệ thống cơ quan phòng, chống tham nhũng mặc dù đã được xây dựng song chức năng, nhiệm vụ của một số cơ quan còn chưa rõ ràng và có sự chồng chéo; khung pháp luật về phòng, chống tham nhũng tương đối toàn diện nhưng chưa đủ mạnh; công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục về phòng, chống tham nhũng còn hình thức, mang tính “phong trào”...
Bằng việc khảo sát các lý thuyết và cách tiếp cận về phòng, chống tham nhũng trên thế giới, các tác giả đã đúc kết lại ba giá trị mà Việt Nam có thể tham khảo:
Một là, về mặt thể chế, mặc dù hệ thống chính sách, pháp luật về phòng, chống tham nhũng đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện nhưng đồng thời cần xác định được một hoặc một số ưu tiên trong từng giai đoạn. Trong bối cảnh hiện nay ở Việt Nam, một trong những ưu tiên chính là thu hồi tài sản tham nhũng.
Hai là, về thiết chế, cần thành lập một cơ quan phòng, chống tham nhũng độc lập, có cơ cấu tổ chức riêng, hoạt động chuyên trách, chuyên nghiệp, có thẩm quyền điều tra đặc biệt, tự chủ, tự chịu trách nhiệm và được tập trung, bảo đảm mọi nguồn lực cần thiết.
Ba là, về con người, cần có những cơ chế, biện pháp sáng tạo để cho phép, tạo điều kiện cho người dân tham gia vào cuộc chiến chống tham nhũng; cần chú trọng giáo dục liêm chính cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức và cả người dân, bởi chỉ khi xây dựng được một xã hội liêm chính thì nạn tham nhũng mới có thể bị đẩy lùi một cách toàn diện và vững chắc.
Cuốn sách khép lại với nội dung: Pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam về phòng, chống tham nhũng. Qua đó, giúp người đọc nắm được tinh thần, những nội dung cơ bản trong Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng; lịch sử phát triển của pháp luật Việt Nam về phòng, chống tham nhũng, nội dung Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 và Nghị định hướng dẫn thi hành; một số vấn đề đặt ra đối với việc tiếp tục hoàn thiện khung pháp luật về phòng, chống tham nhũng của Việt Nam.
Kiều Trang