Đặc điểm truyện đồng thoại của Võ Quảng
Võ Quảng được biết đến trên tư cách một nhà văn chuyên viết cho thiếu nhi. Gần nửa thế kỉ cầm bút, ông đã có nhiều đóng góp vào sự phát triển của nền văn học thiếu nhi nước nhà. Ngoài tiểu thuyết và thơ, Võ Quảng còn là tác giả của nhiều truyện đồng thoại rất được bạn đọc nhỏ tuổi yêu thích. » Xem thêm
» Thu gọn
Chủ đề:
- tài liệu văn học
- văn học nghị luận
- quan điểm văn học
- văn học tham khảo
- nghị luận văn học
Download
Xem online
Tóm tắt nội dung tài liệu
- Đặc điểm truyện đồng thoại của Võ Quảng Võ Quảng được biết đến trên tư cách một nhà văn chuyên viết cho thiếu nhi. Gần nửa thế kỉ cầm bút, ông đã có nhiều đóng góp vào sự phát triển của nền văn học thiếu nhi
- nước nhà. Ngoài tiểu thuyết và thơ, Võ Quảng còn là tác giả của nhiều truyện đồng thoại rất được bạn đọc nhỏ tuổi yêu thích. Toàn bộ truyện đồng thoại của Võ Quảng được tập hợp trong ba tập: Cái Mai [1967], Bài học tốt [1982], Những chiếc áo ấm [1987], với nhiều tác phẩm tiêu biểu như Chuyến đi thứ hai, Trong một hồ nước, Mắt Giếc đỏ hoe, Những chiếc áo ấm, Đò ngang, Anh Cút lủi, Đêm biểu diễn... Những sáng tác này, từ nhiều năm nay đã trở nên quen thuộc với nhiều thế hệ bạn đọc tuổi thơ. Võ Quảng đến với truyện đồng thoại trong bối cảnh thể loại này đã có nhiều thành tựu qua sự sáng tạo của Tô Hoài, Vũ Tú Nam, Nguyễn Đình Thi... Với tư cách một người viết chuyên nghiệp, ông thực sự muốn thử thách mình ở một thể loại mới và tạo được dấu ấn nghệ thuật riêng. Cái Mai, Bài học tốt và Những chiếc áo ấm đã thể hiện những nét bản sắc gì của ngòi bút Võ Quảng ở lĩnh vực truyện đồng thoại? 1. Truyện đồng thoại Võ Quảng mang đậm chất dân gian Như đã biết, truyện đồng thoại vốn nảy sinh trong đời sống dân gian. Từ thực tiễn đời sống của mình, quần chúng nhân dân qua bao đời đã sáng tạo nên rất nhiều những đồng thoại hay và đẹp. Khi sứ mệnh sáng tạo văn học cho thiếu nhi được trao cho các nhà văn, nhiều người đã tiếp tục sáng tác đồng thoại và không quên “lấy đồng thoại dân gian làm chất liệu sáng tác của mình”[1]. Ở Việt Nam, hướng đi này được thể hiện rõ nhất qua chính trường hợp Võ Quảng. Thống kê từ toàn bộ sáng tác của ông, thấy có đến gần 50% số tác phẩm có quan hệ gần gũi với nguồn truyện kể dân gian với những biểu hiện đa dạng, phong phú và theo những mức độ ảnh hưởng khác nhau. Trước hết, chất dân gian trong truyện đồng thoại của Võ Quảng thể hiện ở nội dung giải thích đặc điểm tự nhiên của loài vật. Trong truyện kể truyền thống, những sáng tác có nội dung này được xếp thành một bộ phận của thể loại truyện cổ tích, gọi là truyện cổ tích loài vật. Văn học dân gian, về bản chất là những sáng tác chung cho cả cộng đồng. Tuy vậy, vẫn cần thấy rằng, truyện cổ tích loài vật được sáng tạo ra là nhằm thỏa mãn nhu cầu hiểu biết, nhu cầu khám phá thế giới loài vật của các em.Vì sao lông Quạ màu đen? Vì sao Trâu không có hàm răng trên?... Những câu hỏi kiểu như thế vẫn luôn được các em đặt ra cùng với niềm háo hức mong chờ được cắt nghĩa.
- Khi giải thích đặc điểm tự nhiên của loài vật, Võ Quảng vẫn tiếp tục con đường nghệ thuật dân gian. Ông cũng đưa ra những lời giải thích ngộ nghĩnh, phù hợp với vốn kinh nghiệm và “cái lí” của trẻ em. Chẳng hạn, Mắt Giếc đỏ hoe vì khóc nhiều, Mèo sợ nước nên chỉ tắm khô, tiếng hú của Vượn là dư âm tiếng kêu đau thương về sự mất mát của đồng loại... Cách giải thích như thế, nhìn chung tạo được niềm tin ngây thơ nơi những tâm hồn con trẻ. So với truyện dân gian, truyện đồng thoại của Võ Quảng thường có nội dung phong phú hơn. Nhà văn không đơn thuần dừng lại ở việc giải thích mà thường kết hợp với những nội dung khác, đặc biệt là nội dung giáo dục. Điều này đòi hỏi nhà văn phải có những lựa chọn trong việc xây dựng tình huống, sự việc có khả năng thể hiện đa chủ đề. Có thể quan sát điều này qua truyện Bài học tốt. Đây là tác phẩm có sự gần gũi với truyện dân gian Sự tích vết rạn trên mai Rùa. Theo truyện dân gian, Rùa đến nhà Khỉ ăn giỗ. Vì nhà Khỉ ở trên cao nên Rùa phải “ngậm chặt đuôi Khỉ” để Khỉ đưa lên trên nhà. Thấy họ hàng nhà Khỉ chạy ra chào, Rùa quên phắt mình đang ở trên cao, mở miệng ra chào và thế là bị rơi xuống đất khiến cho cái mai bị vỡ ra thành nhiều mảng... [Nguồn truyện: Truyện cổ tích về các loài vật, Nxb. Giáo dục, 2002]. Võ Quảng cũng sử dụng tình huốngtai nạn, song theo một cách khác, nhiều hàm ý hơn. Trước hết, cần thấy nhân vật chú Rùa trong truyện Bài học tốt của Võ Quảng có đường nét và cá tính hơn. Đó là một chú Rùa ham thích đi đây, đi đó song phải tính hay ngại. Vì thế, chú cứ lần lữa, tìm đủ lí do để trì hoãn việc lên đường: nào là, mùa đông thì rét mướt, mùa xuân vẫn còn là “đứa em của mùa đông”, mùa hè lại bụi bặm... Lên đường rồi thì chú mất dần niềm hăng hái. “Ngày đầu Rùa chạy, như có ai đẩy sau lưng. Ngày thứ hai, Rùa chạy chậm. Ngày thứ ba, Rùa đi. Ngày thứ tư, Rùa đi chậm. Ngày thứ năm, Rùa lê từng bước...”. Ở hình tượng này, chúng ta dễ dàng bắt gặp những đường nét cá tính trẻ con. Câu chuyện về một chú Rùa đi bám rốt cục, đã gợi lên biết bao điều về thế giới tuổi thơ. Các em đọc truyện hẳn cũng thấy bóng dáng của chính cuộc sống của mình ở trong đó, mà thêm mến, thêm yêu hình tượng và câu chuyện của nhà văn. Từ Bài học tốt, nhìn rộng ra, thấy nhiều truyện của Võ Quảng đã được “hoài thai” trên cơ sở cốt truyện dân gian. Khuynh hướng khai thác cốt truyện dân gian trong văn học viết cho thiếu nhi có thể nói là khá phổ biến. Mỗi nhà văn có những cách khai thác riêng. Võ Quảng không “tiểu thuyết hóa” như Tô Hoài hay chỉ lẩy ra một chi tiết, một hình tượng rồi viết nên một câu chuyện mới như Phạm Hổ. Ông quan tâm chủ yếu đến các cốt truyện cổ tích loài vật. Từ đó, nhà văn nhào nặn, phả vào tác phẩm của mình hơi thở cuộc sống hiện đại. Như
- truyện Anh Cút lủi chẳng hạn, lí do mà con chim Cút có “thân hình trụi lủi”, phải cảnh chui bờ lủi bụi, theo nhà văn là do biếng lười lao động. Chương trình xây dựng nhà cửa đã có nhưng anh Cút lủi cứ lần khân nên mãi cứ nằm trong dự định. Cốt truyện dân gian qua tay các nhà văn đã được xử lí theo hướng gia tăng các yếu tố hiện thực, vừa vẫn giữ được vẻ đẹp kì ảo của cái sắc màu “ngày xửa, ngày xưa”, vừa gợi lên được một cái gì đó rất gần gụi, thân quen. Thế giới loài vật trong trường hợp này đã được đặt trong góc nhìn hiện đại. Chất dân gian trong truyện đồng thoại của Võ Quảng còn được thể hiện qua việc tác giả sử dụng kiểu bố cục tác phẩm theo hai phần trước sau rõ ràng. Mỗi phần có một chức năng riêng, cụ thể: phần diễn truyện mô tả sự việc, phần kết truyện nêu lên hệ quả sự việc. Lối bố cục này là hoàn toàn phù hợp với tầm đón nhận của các em, nhất là các em tuổi nhi đồng. Điểm mới trong các kết truyện của Võ Quảng là việc đưa thêm lời người kể chuyện. Chẳng hạn, “Cho đến ngày nay, khi các bạn đi qua một cánh rừng vẫn còn nghe tiếng hú của Vượn...” [Vượn hú] hay “Riêng về cái mai, mời các bạn hãy xem thật kĩ một con Rùa để biết chuyện tôi kể là có thật” [Bài học tốt]... Loại lời văn này không có trong truyện kể truyền thống do chủ trương trần thuật theo ngôi thứ ba với sắc thái giọng kể khách quan, trung hòa. Lời kết ở truyện Võ Quảng hé lộ một nét mới về giọng điệu đồng thoại hiện đại. Đó là giọng điệu trò chuyện thân mật, có tính chất mời mọc người nghe tham gia vào câu chuyện. Nói đồng thoại hiện đại là câu chuyện dành cho trẻ em như vậy là có cơ sở! 2. Mở rộng chức năng phản ánh hiện thực Đồng thoại thuộc hệ thống những truyện tưởng tượng, không phản ánh cuộc sống theo quy luật tả thực. Tuy nhiên, trong cố gắng đổi mới thể loại, nhiều nhà văn Việt Nam giai đoạn chống Mỹ đã mở rộng chức năng phản ánh hiện thực cho truyện đồng thoại. Lịch sử văn học dân tộc đã thừa nhận sự thành công của không ít tác phẩm về phương diện này. Có thể kể tới Cô Bê 20[Văn Biển], Chim Chích lạc rừng [Tô Hoài], Chuyện chú Trống Choai [Hải Hồ]... ở những tác phẩm này, bút pháp đồng thoại có sự kết hợp với bút pháp hiện thực trên cơ sở không phá vỡ những nguyên tắc thể loại. Bản thân Võ Quảng cũng cho rằng, truyện đồng thoại có khả năng phản ánh cuộc sống mới, con người mới. Ông viết trongTruyện đồng thoại viết cho thiếu nhi như sau: “Truyện đồng thoại có đầy đủ khả năng phản ánh con người mới, cuộc sống mới, ở khắp nơi, trong một
- gia đình, dưới một mái trường, ở đồng ruộng, hầm mỏ, công trường, bất cứ nơi nào trên mặt đất hoặc còn bay bổng lên trăng sao, rộng ra khắp vũ trụ, hoặc giữa một thế giới vô cùng tinh vi khó thấy, thế giới nội tâm của con người”[2]. Tác phẩm đầu tiên của ông được viết theo hướng này của truyện Cái Mai. Đó là một tác phẩm đồng thoại “dài hơi”, sử dụng ngôi kể thứ nhất, tái hiện cuộc đời, số phận cái Mai [một dụng cụ lao động]. Qua hành trình số phận của nhân vật, nhà văn lần lượt tái hiện cuộc sống đau thương của con người dưới chế độ cũ, niềm hạnh phúc trong cuộc sống hồ hởi, khẩn trương xây dựng miền Bắc XHCN. Truyện mang đậm hơi thở cuộc sống thời đại, cho thấy một cảm hứng tràn đầy trong mỗi trang viết của nhà văn. Cảm hứng này ta còn bắt gặp trong nhiều sáng tác khác, nhất là ở Chuyến đi thứ hai. Lấy cảm hứng từ truyện dân gian Cóc kiện Trời, Võ Quảng kể về anh Cóc Tía quyết định nối gót Cụ Tổ lên kiện Trời để đòi mưa cho hạ giới. Đường xa vạn dặm, dốc núi cheo leo, sông sâu thăm thằm nhưng Cóc Tía không hề nản chí. Thế rồi, nhờ gặp được Cò Bạch mà Cóc Tía thấy không cần phải lên kiện Trời nữa. Dưới đôi cánh của Cò Bạch, Cóc Tía đã nhìn thấy những con mương ngang dọc, những hồ chứa nước, những trạm thuỷ nông phun nước ào ào. Tất cả những hình ảnh ấy, theo Cò Bạch chính là thành quả của người lao động: “nhân dân vùng này, trong mấy năm qua đã đắp những đập cao ngăn nước, cho nước chảy vào các ao hồ. Nước các ao hồ dâng lên. Họ lại đào những con mương lớn nhỏ, cho nước chảy đến tưới khắp cánh đồng. Ông Trời không mưa nhưng họ vẫn có thừa nước để tưới ruộng”. Không dừng lại ở việc phản ánh cuộc sống lao động, truyện đồng thoại của Võ Quảng còn mở rộng sang cả đề tài chiến tranh. Đó là trường hợp truyện Hòn Đá, một tác phẩm gợi lên kí ức đau thương về chiến tranh. Sự tàn khốc của chiến tranh, ranh giới mong manh giữa cái sống và cái chết đã được Đá Cuội tái hiện qua những dòng kể ngắn ngủi cho các bạn Đồng Hồ và Lịch Treo. Từ rừng sâu, Đá Cuội đã trở về trong ngôi nhà nhỏ, trở thành người kể chuyện cổ tích chiến tranh để “gợi lại hình ảnh của anh, nhắc nhở chung quanh cần sống như người đã mất”... Truyện đồng thoại của Võ Quảng như vậy đã hướng vào những hiện thực lớn của đời sống đất nước. Chúng ta ghi nhận những cố gắng nói trên nhằm mục đích đổi mới thể loại của Võ Quảng và các nhà văn đương thời. Với sự đổi mới này, truyện đồng thoại Việt Nam đã có một giai đoạn sáng tác thật đẹp đẽ, tham gia tích cực vào việc cổ vũ sự nghiệp lớn lao của dân tộc. Chúng tôi xem, đó là thành quả rất đáng trân trọng của một thời đã qua và cần nghiên cứu để phát huy.
- 3. Mang dáng dấp truyện ngụ ngôn Viết cho các em, nhà văn Võ Quảng rất chú trọng đến nội dung giáo dục. Theo ông, người viết cho trẻ em phải đồng thời là một nhà sư phạm. Trung thành với quan điểm nghệ thuật này, Võ Quảng đã mang vào đồng thoại những bài học giáo dục nhằm góp phần bồi dưỡng đời sống tâm hồn cho các em. Ở đây, ông cũng như những nhà văn viết cho thiếu nhi khác phải đối diện với một thử thách nghệ thuật: làm sao để đạt được sự hoà giải giữa cảm quan người lớn với tâm hồn trẻ thơ. Trẻ em vốn giàu sức mạnh bản năng tự nhiên, thích tự do rộng rãi, trong lúc người lớn lại muốn đưa các em vào khuôn phép chuẩn mực. Điều này, ở ta, khi văn hoá cộng đồng còn tỏ rõ sức mạnh, khi văn hoá cá nhân chưa tìm được tiếng nói khẳng định thì điều này càng bộc lộ rõ. Để giải quyết điều này, Võ Quảng tránh con đường dùng quyền uy người lớn để áp đặt, cao giọng với các em. Ông lấy cái các em thích làm cơ sở cho những sáng tạo. Không phải tất cả nhưng đa phần tác phẩm của ông được các em đón nhận như một thứ trò chơi đầy cảm hứng. Các em có thể đóng vai, hoá thân vào các nhân vật và những cuộc chơi đầy ắp tiếng cười nở ra, lan toả... Đã có lần nhà văn Vũ Ngọc Bình nói đại ý rằng, một số đồng thoại của Võ Quảng mang “dáng dấp của những ngụ ngôn”[3]. Chúng tôi đồng tình với nhận xét này và xem đó như một đặc điểm của truyện đồng thoại Võ Quảng. Đúng là, trong một số tác phẩm đồng thoại, Võ Quảng bộc lộ rõ xu hướng triết lí. Thi thoảng, ông để cho nhân vật cao giọng, chẳng hạn như lời Vịt Bầu nói với Cóc Tía: “Đối với tôi, sống có nghĩa là bơi” [Chuyến đi thứ hai]. Nhưng căn bản, ông để cho nội dung triết lí toát lên từ bản thân hình tượng. Theo tôi, thể hiện rõ nhất điều này là truyện Đò Ngang. Nhân vật của câu chuyện là một anh Đò Ngang suốt ngày đêm đưa khách qua sông. Đò Ngang làm rất tốt công việc của mình nhưng tự đáy lòng, Đò Ngang khao khát được như Thuyền Mành đi đây, đi đó. Khao khát của Đò Ngang thật đáng trân trọng vì nó phản ảnh nhu cầu mở mang hiểu biết để được lớn lên. Thuyền Mành đã chỉ cho Đò Ngang hiểu được thế nào là “lớn”, cái lớn không cần tìm ở đâu xa mà ngay trong ý nghĩa công việc hiện tại của mình. “Mỗi khi Đò Ngang cập bến, mọi người đều ùa ra reo mừng. Hỏi ở đây có người nào được đón tiếp như vậy? Đò Ngang cũng được lớn lên. Cái lớn đó không đo được bằng cân hay bằng thước...”. Triết lí tạo chiều sâu tư tưởng cho tác phẩm, nới rộng đối tượng bạn đọc. Song lắm khi, triết lí lại hạn chế ngay chính bạn đọc nhỏ tuổi của nhà văn. Đây thực là một cái khó của nghề viết văn cho trẻ!
- 4. Truyện đồng thoại Võ Quảng ngắn gọn, ngôn từ giàu hình ảnh... Truyện đồng thoại của Võ Quảng thường ngắn gọn. Đặc điểm này đã chi phối tới việc tổ chức tác phẩm của nhà văn. Trong mỗi tác phẩm, Võ Quảng thường chỉ xây dựng một tình huống, trần thuật và miêu tả bằng những câu văn hết sức chắt lọc. Tả cảnh núi đồi mùa thu, ông chỉ viết hai câu: “Nhìn ra, mây đùn tan biến. Đồi núi trải ra như đàn rùa lóp ngóp và xa rất xa, trên một quả núi cao, một lâu đài hiện ra như một hòn ngọc” [Bài học tốt]. Tả cảnh thiên nhiên tiết giêng hai, ông cũng sử dụng không quá hai câu: “Những lộc mới lên cành đang xôn xao phơi bày những chiếc áo mới. Những trận gió bấc rớt lại từ mùa đông cứ kỳ kèo chưa chịu dứt” [Sáo Sậu và Đàn Trâu]... Văn Võ Quảng rất giàu hình ảnh, ngôn từ động. Cho nên, dù chỉ vài nét chấm phá, nhà văn vẫn vẽ được những bức tranh thiên nhiên đặc trưng và đầy sinh khí. Hẳn Võ Quảng đã rất dụng công trong những dòng miêu tả như thế! Đối với Võ Quảng, tác phẩm văn học viết cho các em là một công trình sư phạm nghiêm túc. Một cuốn sách hay bao giờ cũng đem đến cho các em những điều tốt đẹp, luôn là một gia tài trong hành trang vào đời của các em. Vì vậy, người viết văn phải có trách nhiệm, phải có nghề và thực sự tâm huyết. Đó là quan niệm và cũng là tâm sự sáng tác của đời văn Võ Quảng. Tìm hiểu cuộc đời ông mới thấm thía hết sự hi sinh của một nhà văn yêu trẻ. Từ Quảng Nam - Đà Nẵng tập kết ra Bắc, Võ Quảng có những cơ hội để thăng tiến trên con đường chính trị. Thế nhưng, ông lại chọn con đường kết bạn với trẻ em. Ông muốn sống giữa thế giới hồn nhiên, trong trẻo. Đường cách mạng - đường văn của ông rốt cục lại là con đường đến với trẻ thơ. Miệt mài gần nửa thế kỉ sáng tạo, Võ Quảng đã có một sự nghiệp văn học giá trị với đủ mọi thể loại thơ, tiểu thuyết, đồng thoại, kịch bản phim hoạt hình và lí luận phê bình. Võ Quảng đã viết truyện đồng thoại trong niềm say mê, trong cái hứng thú của người thích rủ rỉ và lắm lúc hóm hỉnh kể chuyện loài vật cho các em. Vẫn còn đó trong tâm trí bao thế hệ bạn đọc nhỏ tuổi những Mắt Giếc đỏ hoe, Bài học tốt, Những chiếc áo ấm... Đó thực sự là “những công trình sư phạm” mang đậm bản sắc Võ Quảng: đậm chất dân gian, ngắn gọn, giàu tính triết lí và tình yêu thương...
Truyện đồng thoại Võ Quảng - Triết lý hồn nhiên mà sâu xa
Truyện đồng thoại võ quảng với việc giáo dục trẻ mẫu giáo
- 52 trang
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC
ĐINH THỊ MINH THƠM
TRUYỆN ĐỒNG THOẠI VÕ QUẢNG VỚI VIỆC
GIÁO DỤC TRẺ MẪU GIÁO
KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Văn học thiếu nhi
Hà Nội – 2011
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC
ĐINH THỊ MINH THƠM
TRUYỆN ĐỒNG THOẠI VÕ QUẢNG VỚI VIỆC GIÁO
DỤC TRẺ MẪU GIÁO
KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Văn học thiếu nhi
Người hướng dẫn khoa học
TH.S. NGUYỄN NGỌC THI
HÀ NỘI – NĂM 2011
LỜI CẢM ƠN
Khoá luận này được hoàn thành tại Trường ĐHSPHN2, dưới sự hướng dẫn của
TH.S. Nguyễn Ngọc Thi.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TH.S. Nguyễn Ngọc Thi, người đã luôn
quan tâm, động viên và tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện khoá
luận này.
Tôi chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa GDTH của Trường
ĐHSPHN2 đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập
và nghiên cứu.
Do thời gian nghiên cứu và năng lực nghiên cứu có hạn, đề tài này không tránh
khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự góp ý của các thầy cô
giáo và các bạn sinh viên.
Hà Nội, ngày
tháng
Tác giả
Đinh Thị Minh Thơm
năm
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là những nghiên cứu của bản thân tôi, chưa được
công bố bất cứ nơi nào khác. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về sự cam
đoan này.
Hà Nội, ngày
tháng
năm
Tác giả
Đinh Thị Minh Thơm
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................ 1
1.1 Lý do khoa học ................................................................................ 1
1.2 Lý do sư phạm ................................................................................. 2
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................. 3
3. Mục đích nghiên cứu đề tài ................................................................ 4
4. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 4
5. Phạm vi nghiên cứu............................................................................ 5
6. Phương pháp nghiên cứu.................................................................... 5
7. Kết cấu khóa luận............................................................................... 5
NỘI DUNG CHÍNH .................................................................. 6
Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ TRUYỆN ĐỒNG THOẠI ....................... 6
1.1 Khái niệm truyện đồng thoại ............................................................ 6
1.1.1 Nguồn gốc khái niệm .................................................................... 6
1.1.2 Khái niệm truyện đồng thoại ở Việt Nam ...................................... 7
1.2 Đặc điểm truyện đồng thoại............................................................ 11
1.2.1 Nghệ thuật truyện đồng thoại ....................................................... 11
1.2.2 Nội dung truyện đồng thoại .......................................................... 11
1.2.3 Nhân vật trong truyện đồng thoại ................................................. 13
1.3 Phân loại truyện đồng thoại............................................................. 13
1.3.1 Siêu nhiên thể đồng thoại ............................................................. 14
1.3.2 Nghĩ nhân thể đồng thoại ............................................................. 14
1.3.3 Thường nhân thể đồng thoại......................................................... 14
1.4 Quá trình hình thành và phát triển truyện đồng thoại ở Việt Nam.... 14
1.5 Truyện đồng thoại với việc giáo dục trẻ mẫu giáo ........................... 17
1.5.1 Truyện đồng thoại với việc giáo dục thẩm mỹ cho trẻ mẫu giáo... 17
1.5.2 Truyện đồng thoại với việc giáo dục lòng nhân ái cho trẻ mẫu
giáo ...................................................................................................... 17
1.5.3 Truyện đồng thoại với trò chơi đóng kịch của trẻ mẫu giáo......... 19
Chương 2: TRUYỆN ĐỒNG THOẠI VÕ QUẢNG VỚI VIỆC GIÁO
DỤC TRẺ MẪU GIÁO ........................................................................ 20
2.1 Đặc điểm truyện đồng thoại Võ Quảng........................................... 20
2.1.1 Truyện đồng thoại Võ Quảng mang đậm chất dân gian................ 20
2.1.2 Mở rộng chức năng phản ánh hiện thực ....................................... 23
2.1.3 Mang dáng dấp truyện ngụ ngôn.................................................. 24
2.1.4 Truyện đồng thoại Võ Quảng thường ngắn gọn, ngôn từ giàu
hình ảnh ................................................................................................ 25
2.2 Truyện đồng thoại với tâm lý trẻ mẫu giáo ..................................... 25
2.3 Truyện đồng thoại Võ Quảng với việc giáo dục trí tuệ cho trẻ mẫu
giáo....................................................................................................... 28
2.3.1 Truyện đồng thoại Võ Quảng giúp các em hiểu biết về thế giới
xung quanh ........................................................................................... 28
2.3.2 Truyện đồng thoại Võ Quảng giúp các em hiểu biết về cuộc sống
thực tại và các mối quan hệ trong cuộc sống ......................................... 32
2.4 Truyện đồng thoại Võ Quảng với việc giáo dục thẩm mỹ cho trẻ
mẫu giáo ............................................................................................... 36
2.5 Truyện đồng thoại Võ Quảng với việc giáo dục lòng nhân ái cho trẻ
mẫu giáo ............................................................................................... 39
2.5.1 Truyện đồng thoại Võ Quảng tình yêu thương, thái độ quan tâm
đến mọi người và lối sống có trách nhiệm cho trẻ mẫu giáo.................. 39
2.5.2 Truyện đồng thoại Võ Quảng góp phần giáo dục tình yêu thiên
nhiên, quê hương đất nước cho trẻ mẫu giáo......................................... 40
KẾT LUẬN ....................................................................................... 43
MỞ ĐẦU
1. Lý do chän ®Ò tµi:
1.1. Lý do khoa học:
“Hãy dành cho con trẻ những gì đẹp đẽ và tinh khiết nhất ngay từ khi trẻ
bước vào đời” [12; 33]. Đó là những tâm sự của nhà thơ, nhà văn Võ Quảng –
một trong những cây bút hiếm hoi đã dành trọn cuộc đời sáng tác của mình chỉ
để viết cho thiếu nhi và ông đã thực sự nêu gương đó trong cả cuộc đời mình,
trong những trang văn như là sự kết tinh toàn bộ tài năng và tâm hồn ông. Võ
Quảng là một nhà văn, nhà thơ rất thân quen với bạn đọc nhỏ tuổi qua những tác
phẩm trong trẻo, đôn hậu cho tuổi thơ, bởi ông là một nhà văn, nhà thơ đã dành
cả cuộc đời và tấm lòng của mình cho thiếu nhi. Toàn bộ sức lực, thời gian, tinh
hoa của ông đã dồn trọn vẹn vào những trang văn, dòng thơ, những bộ phim
hoạt hình cho lớp trẻ. Dù viết ở thể loại nào, Võ Quảng đều cho chúng ta thấy
được tài năng và tâm huyết đối với nghề của mình trong lĩnh vực hoạt động
nghệ thuật. Ông thực sự đã tạo cho mình một phong cách nghệ thuật riêng trong
làng Văn học thiếu nhi Việt Nam nói riêng và nền Văn học Việt Nam hiện đại
nói chung. Có ai đó nói nhà văn là nghệ sĩ về tư tưởng và nghệ sĩ về ngôn ngữ.
Đọc các tác phẩm của Võ Quảng, ta sẽ bắt gặp hai phẩm chất ấy trong thơ và
văn của ông.
Khác với những cây đa cổ thụ trong làng Văn học viết cho thiếu nhi như:
Tô Hoài, Nguyễn Huy Tưởng, Phạm Hổ… bởi các nhà văn, nhà thơ này còn
sáng tác cho nhiều đối tượng độc giả ở mọi lứa tuổi khác, với nhà văn Võ
Quảng thì toàn bộ tác phẩm của ông đều cho một lứa tuổi duy nhất: thiếu nhi nhi đồng. Làm được công việc như ông quả là có một không hai trong nền Văn
học hiện đại của chúng ta. Suốt con đường dằng dặc có hơn nửa thế kỷ, nhà văn
đã chứng minh đúng cái điều mà ông hằng tâm huyết: “Viết cho thiếu nhi là tình
yêu và lẽ sống của tôi’’. Bởi mang trong mình tâm huyết ấy mà Võ Quảng đã
đem lại cho các em một niềm vui thực sự.
Không chỉ gần gũi với thơ, Võ quảng cũng đã dành hết tâm hồn và tài
năng của mình vào những tác phẩm văn xuôi. Văn xuôi cho thiếu nhi của Võ
Quảng khá phong phú. Bên cạnh các tiểu thuyết nổi tiếng như: Quê nội, Tảng
sáng…thì mảng truyện đồng thoại của ông lại bao gồm những thiên đồng thoại
nhỏ nhắn và xinh xắn, hồn nhiên và đậm đà sự sống vui, làm gắn bó được nhu
cầu ham hiểu biết và hướng về điều thiện của thế hệ trẻ thơ. Đồng thoại là một
loại hình văn học rất hợp với tuổi thơ. Với thuộc tính cơ bản là sự tung hoành
của trí tưởng tượng, truyện đồng thoại dễ tác động trực tiếp vào trí tưởng tượng,
làm cho các em dễ hiểu, dễ xúc động. Tuy vậy, sự tưởng tượng của đồng thoại
cho dù có bay bổng đến đâu cũng phải bắt nguồn từ thực tế dù rất xa xôi hoặc
một thói quen tập tục nào đó chứ không phải tưởng tượng tùy hứng.
Những truyện đồng thoại của Võ Quảng được tập hợp trong các tập:
Những chiếc áo ấm [1970], Bài học tốt [1976], Vượn hú [1993] với những
truyện tiêu biểu như: Chuyến đi thứ hai, Bài học tốt, Trong một hồ nước, Hòn
đá, Mèo tắm, Trăng thức, Anh Cút lủi, Trai và ốc gai…
Đến với các tập truyện đồng thoại của Võ Quảng, với góc độ nghiên cứu
về phương diện nghệ thuật, tác giả khóa luận mong muốn sẽ tiếp cận với tên
tuổi của một nhà văn đã gắn nửa cuộc đời của mình với thiếu nhi để chỉ viết
riêng về thiếu nhi và viết cho thiếu nhi, ông viết truyện đồng thoại theo cách
cảm cách nghĩ của trẻ nhỏ, nhằm làm sáng rõ và góp phần nâng cao những giá
trị nghệ thuật ấy.
1.2. Lý do s ph¹m:
Truyện đồng thoại là một thể loại đặc biệt của văn học, nó có sự kết hợp
nhuần nhuyễn giữa hiện thực và yếu tố tưởng tượng. Nhân vật chính thường là
động vật, thực vật và những vật vô tri nhưng được mang tính cách của con
người. Nội dung của truyện đồng thoại thường ngắn gọn, vui tươi, dí dỏm, có
nhiều yếu tố bất ngờ, dễ thuộc, dễ nhớ. Những đặc điểm đó làm cho đồng thoại
gần gũi với trẻ thơ. Ở đó trẻ tìm thấy những nét quen thuộc trong cuộc sống của
mình và thấy sự thân thương bầu bạn. Đồng thoại có khả năng đem đến cho trẻ
những ước mơ bay bổng, những xúc cảm thẩm mỹ về một thế giới thiên nhiên
huyền ảo, lý giải cho trẻ những lý tưởng trong sáng, góp phần giáo dục cho trẻ
một thái độ đúng trong cuộc sống hàng ngày,giúp các em vững vàng hơn trong
quá trình hoàn thiện nhân cách của mình. Là một giáo viên mầm non trong
tương lai, tôi mong muốn mình không chỉ làm cho các em có thêm nhiều hiểu
biết mà còn giúp cho các em biết thưởng thức cái hay cái đẹp của những truyện
đồng thoại, giúp các em thấy được chính mình trong các tác phẩm đồng thoại,
từ đó giúp đánh thức trong các em những tình cảm tốt đẹp: tình yêu thiên nhiên,
quê hương, đất nước và những con người xung quanh các em, giúp cho tâm hồn
các em nảy nở, làm cho những “mầm non” trỗi dậy, vén mây nhìn vào khoảng
trời mới. Vì vậy tôi đã chọn đề tài: Truyện đồng thoại Võ Quảng với việc giáo
dục trẻ mẫu giáo
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề:
Có rất nhiều công trình nghiên cứu, các bài viết của nhiều tác giả khác
nhau nhận định về văn xuôi Võ Quảng nói chung và về các tập truyện đồng
thoại nói riêng . Với các tập truyện đồng thoại: Những chiếc áo ấm, Bài học tốt,
Vượn hú… cũng có nhiều đánh giá, nhận xét khác nhau tuy nhiên còn tản mạn.
Trong bài “Đồng thoại qua ngòi bút của Võ Quảng”, Vũ Ngọc Bình đã
viết: “Phần lớn truyện cấu trí trên những sự tích dân dã. Câu văn anh thường
ngắn và động bởi có lắm động từ. Chỉ vài nét phác họa, anh đã dựng lên một
cảnh trí, một tình huống trong đó màu sắc, âm thanh, ý nghĩ và hành động cùng
xôn xao, quẫy cựa lên để rồi sau đó tất cả lại lặng tắt đi, trầm lắng sau cái ngụ
ý, cái ngôn náu bên trong câu, chữ. Phải chăng vì thế mà một số đồng thoại của
anh mang dáng dấp những ngụ ngôn. Tự nhiên tôi nghĩ cách viết truyện của Võ
Quảng khác nào công phu một con trai trong Trai và Ốc Gai đã chắt lọc ánh
sáng màu sắc của Mặt trời và Mặt trăng, của sao đêm và biển cả để làm nên
ngọc quý. Nếu tư tưởng và ngôn ngữ được chắt lọc thành những tia sáng và
gam màu tinh diệu – rút ra từ cuộc sống và lao động sáng tạo – thì có thể xem
đó là văn chương - ngọc quý” [3; 5].
Phong Lê có viết: “Sau Dế Mèn phiêu lưu ký của Tô Hoài, chúng ta thật
sự được hưởng một niềm vui trẻ thơ mà không hời hợt hoặc khiên cưỡng trong
mỗi truyện của Võ Quảng[…] Đọc truyện đồng thoại của Võ Quảng ta như
càng chứng minh được khả năng tung hoành của tưởng tượng – điều mà chính
ông cũng đã từng khẳng định: không có chỗ nào gọi là xa xôi, không có vấn đề
gì gọi là cao siêu mà truyện đồng thoại không vươn tới được” [10; 358].
Trong Truyện viết cho thiếu nhi dưới chế độ mới, Vân Thanh có viết
“Một đặc điểm đáng quý trong truyện đồng thoại Võ Quảng là anh rất nghiêm
túc trong cách viết. Ngôn ngữ của anh trong sáng, ngắn gọn, ít có những đoạn
rườm rà kéo dài [...] Truyện không những phải giáo dục các em lý tưởng, chắp
cánh cho cánh cho các em bay bổng, giúp các em mở rộng tri thức, thực hiện
những ước mơ mà còn phải dạy các em trau dồi lời ăn tiếng nói hàng ngày”
[19; 158].
Như vậy những lời nhận xét, đánh giá mới chỉ dừng lại ở những nhận
định bao quát, chưa đi sâu nghiên cứu vai trò của truyện đồng thoại Võ Quảng
đối với trẻ mẫu giáo trong các tập truyện đồng thoại: Những chiếc áo ấm, Bài
học tốt, Vượn hú một cách cụ thể.
Mỗi tác giả đưa ra một ý kiến nhận định riêng về phương diện: giá trị nội
dung, tư tưởng. Qua đó các tác giả khẳng định được tài năng, tấm lòng vì trẻ thơ
của Võ Quảng. Bản thân tôi cũng muốn đóng góp thêm một số ý kiến để khẳng
định Võ Quảng là một nhà văn đã dành cả đời văn để sáng tác cho thiếu nhi với
đề tài “Truyện đồng thoại Võ Quảng với việc giáo dục trẻ mẫu giáo”.
3. Môc ®Ých nghiªn cøu:
- Tìm hiểu truyện đồng thoại của Võ Quảng.
- Đánh giá vai trò của truyện đồng thoại Võ Quảng với việc giáo dục trẻ
Mẫu giáo. Đồng thời nâng cao năng lực của bản thân, phục vụ cho việc giảng
dạy truyện đồng thoại Võ Quảng trong trường Mầm non.
4. §èi tîng nghiªn cøu:
- Truyện đồng thoại Võ Quảng với việc giáo dục trẻ Mẫu giáo.
5. Phạm vi nghiên cứu:
Các tập truyện đồng thoại:
-Những chiếc áo ấm - NXB Kim Đồng[1970]
-Bài học tốt - NXB Kim Đồng[1976]
-Vượn hú - NXB Kim Đồng[1993]
6. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp đọc sách, nghiên cứu tài liệu.
Phương pháp thống kê, khảo sát.
Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu.
7. Kết cấu khóa luận:
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, khóa luận gồm 2 chương:
*Chương 1: Kh¸i qu¸t vÒ truyÖn ®ång tho¹i
*Chương 2: Truyện đồng thoại Võ Quảng với việc giáo dục trẻ mẫu giáo
NỘI dung chÝnh
CHƯƠNG 1:
KHÁI QUÁT VỀ TRUYỆN ĐỒNG THOẠI
1.1.Kh¸i niÖm truyÖn ®ång tho¹i:
1.1.1. Nguån gèc kh¸i niÖm:
Theo Hoµng V©n Sinh, “từ đồng thoại ë Trung v¨n ®îc du nhËp tõ NhËt
B¶n, xuÊt hiÖn ë Trung Quèc vµo cuèi thêi nhµ Thanh. DÊu mèc ®Çu tiªn cña nã
lµ bé Tùng thư đồng thoại do T«n Dôc Tu chñ biªn, Th¬ng vô ấn th qu¸n xuÊt
b¶n n¨m 1909” [18; 1].
ë NhËt, truyÖn kÓ cho trÎ em ®îc gäi lµ: Dowa, dịch sang H¸n ng÷ lµ:
đồng thoại.
Ban ®Çu, ®ång tho¹i ®îc hiÓu theo nghÜa réng, gåm tÊt c¶ mäi t¸c phÈm
cã tÝnh kÓ chuyÖn cho trÎ em. VÒ sau, ®Õn thêi Ngò Tø, ngêi ta míi xem “®ång
tho¹i lµ v¨n häc viÔn tëng cã tÝnh ®Æc thï, trë thµnh mét thÓ lo¹i ®éc
lËp”[18;1], cã ®Þa vÞ quan träng trong v¨n häc nhi ®ång. C¸ch hiÓu nµy ®îc duy
tr× tõ ®ã cho ®Õn nay.
Theo nghiên cứu của Lê Nhật Ký, lý thuyết Trung Hoa cho rằng, đồng
thoại nảy sinh từ trong dân gian và được tiếp nối trong thời hiện đại. Vì vậy,
kho tàng đồng thoại Trung Hoa gồm có đồng thoại dân gian và đồng thoại hiện
đại. Đồng thoại dân gian là những sáng tác của quần chúng nhân dân, “phản ánh
những yêu cầu bức thiết của nhân dân trong xã hội cũ và nguyện vọng thoát
khỏi ách áp bức bóc lột, mưu cầu tự do hạnh phúc” [Vương Kiến Huy – Dịch
Học Kim, 2004, tr.1156]. Đồng thoại hiện đại là những sáng tác của các nhà văn
dựa trên cơ sở của đồng thoại dân gian, hoặc là chất liệu, hoặc là nguyên tắc
nghệ thuật. Ở Trung Hoa, đồng thoại hiện đại được bắt đầu với vai trò của Diệp
Thánh Đào. Trong hai năm 1921, 1922, Diệp Thánh Đào đã sáng tác liên tiếp 23
tác phẩm, tiêu biểu có Con Bù nhìn rơm, Chiếc thuyền trắng nhỏ… Đến 1923,
ông xuất bản thành tập Con Bù nhìn rơm, gây được tiếng vang lớn trong dư
luận.
Đồng thoại là một thể loại có những đặc trưng riêng về nội dung và nghệ
thuật. Hầu hết các tài liệu đều khẳng định, “đồng thoại tràn đầy viễn tưởng và
đó là đặc trưng chủ yếu của đồng thoại […] Hình tượng của đồng thoại tự do và
rộng rãi hơn nhiều so với các tác phẩm văn học khác. Từ mây gió tuyết sương,
ngày tháng đến trời mây trăng sao, từ côn trùng, chim, cá, thú dữ đến hoa lá, cỏ
cây, từ những vật hữu sinh đến vô sinh, từ vật hữu hình đến vô hình, từ khái
niệm trừu tượng đến vật chất cụ thể đều có thể được nhân cách hóa trở thành
nhân vật có tư tưởng, có tính cách, có hành động và lời nói xuất hiện trong đồng
thoại. Đây lại là một đặc trưng nữa của đồng thoại” [Vương Kiến Huy – Dịch
Học Kim, 2004, tr.1156].
Căn cứ vào những nội dung trên đây, có thể nhận thấy truyện đồng thoại
trong cách hiểu của người Trung Hoa thực chất là truyện cổ tích. Nói cách khác,
khái niệm đồng thoại được sử dụng ở Trung Hoa có nội hàm là “truyện cổ tích”.
Rất tiếc, lâu nay, độc giả Việt Nam ít biết về điều này; vì vậy, chúng ta gần như
không thấy khái niệm đồng thoại từ Trung Hoa vào Việt Nam đã “trải qua một
độ khúc xạ, và do đó chịu một độ lệch” [Phan Ngọc, 2002, Bản sắc văn hóa Việt
Nam, tr.204].
1.1.2. Kh¸i niÖm truyÖn ®ång tho¹i ë ViÖt Nam:
Danh tõ ®ång tho¹i xuÊt hiÖn trong ViÖt ng÷ ®îc ghi nhËn lÇn ®Çu tiªn
bëi c«ng tr×nh H¸n - ViÖt tõ ®iÓn cña §µo Duy Anh [Quan h¶i tïng th xuÊt b¶n,
1932]. RÊt nhiÒu n¨m sau ®ã, nã míi ®îc sö dông vµo viÖc ®Æt tªn cho mét
tuyÓn tËp v¨n häc. §ã lµ cuèn: Cæ kim ®ång tho¹i do Lª V¨n Chánh biªn so¹n
dùa trªn nguån t liÖu ph¬ng T©y, s¸ch do nhµ xuÊt b¶n Minh T©n Ên hµnh vµo
n¨m 1952. Phải đợi thêm gần 10 năm nữa, nó mới chính thức được xác lập làm
khái niệm, trở thành thuật ngữ công cụ phục vụ hoạt động nghiên cứu, phê bình
văn học – nhất là văn học thiếu nhi.
Hoàn cảnh đưa đến sự ra đời của khái niệm là việc sau khi miền Bắc
được hoàn toàn giải phóng, chúng ta bắt tay xây dựng nền văn học nghệ thuật
phục vụ thiếu niên nhi đồng. Nhằm thúc đẩy phong trào chung, nhà xuất bản
Văn học đã tổ chức dịch, giới thiệu một số tài liệu nước ngoài nói về lí luận và
kinh nghiệm sáng tác cho các em. Đó là các cuốn: 1/ Kinh nghiệm viết cho các
em [Nhiều tác giả, 1960]; 2/ Sáng tác đồng thoại và một số vấn đề khác [Kim
Cận, 1963]; 3/ Làm thơ cho các em [Nhiều tác giả, 1961]. Theo nhà nghiên cứu
Nam Mộc, những tài liệu này đã thể hiện được một số vấn đề cơ bản của văn
học thiếu nhi, nêu lên được những ý kiến cơ bản về lí luận và thực tiễn sáng tác
phục vụ lớp bạn đọc nhỏ tuổi.
Vào thời điểm này, văn học Việt Nam hãy còn xa lạ với lý thuyết về
truyện đồng thoại. Cho đến năm 1961, trên báo Văn nghệ số tháng 9, nhà văn
đồng thời là nhà phê bình văn học thiếu nhi Vũ Ngọc Bình có bài viết Những
thiếu xót cần khắc phục trong sáng tác cho thiếu nhi. Nội dung bài viết là đánh
giá những thành tựu cũng như hạn chế của văn học thiếu nhi qua mấy năm đầu
xây dựng CNXH. Trong bài có một đoạn nói về truyện đồng thoại như sau:
“Còn đồng thoại là một thể loại không xa lạ gì lắm đối với con em chúng ta. Dế
Mèn phiêu lưu ký của Tô Hoài trước kia và Cái tết của Mèo con của Nguyễn
Đình Thi gần đây đã chứng tỏ truyện đồng thoại là một loại truyện khá đặc sắc
cho thiếu nhi. Với sức tưởng tượng dồi dào và nguồn nhân vật rộng rãi từ người
đến súc vật, cỏ cây... đồng thoại có khả năng phản ánh hiện thực qua mọi không
gian thời gian” [2; 8]. Với bài viết này, Vũ Ngọc Bình đã trở thành cây bút đầu
tiên ở Việt Nam sử dụng khái niệm truyện đồng thoại. Qua cách diễn đạt của
ông, chúng ta thấy, truyện đồng thoại được xem là truyện về loài vật nhân cách
hóa.
Theo thời gian, khái niệm được sử dụng theo hướng ngày càng mở rộng.
Theo một thống kê chưa đầy đủ, khái niệm xuất hiện trong hàng trăm bài viết,
chuyên luận, giáo trình về văn học thiếu nhi nói chung, truyện đồng thoại nói
riêng. Hệ quả là, khái niệm giờ đây đã không còn xa lạ với nhiều người. Nó
phản ánh cách nhìn, cách nghĩ của cộng đồng văn chương Việt Nam về một
hiện tượng văn học, cụ thể là truyện đồng thoại cho trẻ em.
Hầu hết các bộ Từ điển Hán – Việt, Từ điển Tiếng Việt đều có mục từ
“đồng thoại”. Sớm nhất là Hán - Việt từ điển của Đào Duy Anh. Trong công
trình này, từ đồng thoại được giảng là truyện chép cho trẻ em. Về sau một số từ
điển khác cũng giảng theo nghĩa ấy. Riêng Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt cña ViÖn ng«n
ng÷ häc xem ®ång tho¹i lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc: “ §ång tho¹i: thÓ truyÖn cho trÎ
em trong ®ã loµi vËt vµ c¸c vËt v« tri ®îc nh©n c¸ch ho¸,t¹o nªn mét thÕ giíi
thÇn k× thÝch hîp víi trÝ tëng tîng cña c¸c em” [ViÖn ng«n ng÷ häc, 2001, Từ
điển tiếng Việt, tr.344].
Trong bài viết Tìm hiểu đặc điểm của truyện đồng thoại, Vân Thanh đã
đưa ra định nghĩa như sau: “Đồng thoại là một thể loại đặc biệt của văn học, có
sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa hiện thực và mơ tưởng. Ở đây, tác giả thường
dùng nhân vật chính là động vật, thực vật và những vật vô tri, lồng cho chúng
những tình cảm của con người. [Cũng có khi nhân vật là người]. Qua thế giới
không thực mà lại thực đó, tác giả lồng cho chúng những tình cảm và cuộc sống
của con người. Tính chất mơ tưởng hoặc khoa trương đó chính là những yếu tố
không thể thiếu được trong đồng thoại [20; 282].
Sau nh÷ng ph¸t biÓu t¶n m¹n, nhµ v¨n Vâ Qu¶ng ®· cã bµi viÕt riªng vÒ
truyÖn ®ång tho¹i, ®¨ng trªn T¹p chÝ V¨n häc sè 1/1982. Bài viÕt cã tªn L¹i nãi
vÒ truyÖn ®ång tho¹i viÕt cho thiÕu nhi. “L¹i nãi”, nghÜa lµ “nãi thªm”, “nãi
tiÕp”, còng lµ “ nãi l¹i” cho râ mét ý nµo ®ã ®· ®îc ph¸t biÓu tõ tríc. Chñ yÕu
lµ «ng nãi tiÕp: ¤ng cho r»ng, truyÖn ®ång tho¹i thuéc sè nh÷ng thÓ lo¹i ph¶n
¸nh cuéc sèng kh«ng theo quy luËt t¶ thùc, giµu tëng tîng, gÇn gòi víi truyÖn
cæ tÝch vµ ngô ng«n…VÒ nh©n vËt, «ng thõa nhËn cã sù tham gia cña con ngêi,
nhng chñ yÕu vÉn lµ loµi vËt. “Nhân vật của đồng thoại và cuộc sống trong
đồng thoại mở ra đa dạng hơn. Nhân vật của đồng thoại không chỉ là người mà
còn đủ các loài vật, loài có xương sống, hoặc không có xương sống, biết nhảy,
biết bay, biết đi , biết lội... Nhân vật đồng thoại còn là các loài cỏ cây hoa quả
mọc ở bất cứ khí hậu nào. Cả từ cây kim, sợi chỉ cho đến đoàn tàu, chiếc cầu
sắt đều có thể biến thành nhân vật của đồng thoại” [16]. §ãng gãp cña «ng
trong bµi viÕt nµy lµ ®· chØ ra mèi quan hÖ hä hµng cña truyÖn ®ång tho¹i vµ cæ
tÝch, dï sù ph©n biÖt cßn dõng l¹i ë møc s¬ lîc.
Trªn b¸o V¨n nghÖ sè 14/1986 nhµ v¨n NguyÔn Kiªn cã bµi viÕt Về sức
tưởng tượng của đồng thoại. Më ®Çu bµi viÕt, nhµ v¨n cã mét giíi thuyÕt ng¾n
gän vÒ ®ång tho¹i nh sau: “Theo tôi hiểu thì đồng thoại, như ta gọi một cách
quy ước với nhau như vậy, là một thể tài hiện đại nảy sinh trên cơ sở kế thừa và
phát triển trực tiếp từ một số thể loại văn học dân gian như truyện cổ tích, ngụ
ngôn, truyền thuyết, chuyện vui dân gian...” [6]. XÐt trong nguån t liÖu hiÖn cã,
chóng t«i thÊy, NguyÔn Kiªn lµ ngêi ®Çu tiªn ®· kh¸i qu¸t ®îc c¸ch dïng kh¸i
niÖm truyÖn ®ång tho¹i cña ngêi ViÖt ë khÝa c¹nh “ mét thÓ tµi hiÖn ®¹i”.
Mét ý kiÕn kh¸c – ý kiÕn cña nhµ v¨n TrÇn Hoµi D¬ng: “Từ đồng thoại
vốn là từ vay mượn của Trung Quốc. Theo đúng nghĩa của họ để chỉ “những
truyện chép cho trẻ em”, nhất là với lứa tuổi nhỏ, cho nhi đồng. Nhưng lâu nay
ở ta, đồng thoại được hiểu là loại truyện viết mang tính nhân cách hóa loài vật,
đồ vật, mang nhiều ẩn dụ, ngụ ngôn... Tôi dùng truyện tưởng tượng là không
muốn dùng một khái niệm nước ngoài đã bị hiểu sai đi, mang một nghĩa khác
nhiều với nguyên ý ban đầu của nó”. Đoạn văn trên được trích trực tiếp từ bức
thư do nhà văn trực tiếp gửi cho Viện văn học Việt Nam, thư đề ngày
13.03.2007. Theo ông, khái niệm truyện đồng thoại đã không được sử dụng
đúng như cái “nguyên ý ban đầu của nó”. Đúng là, đồng thoại khởi đầu được
hiểu là “truyện chép cho trẻ em”, nhưng qua thời gian, nó đã được quy ước lại.
Tõ nh÷ng ý kiÕn trªn ®©y, t«i thÊy cã thÓ kÕt luËn vÒ c¸ch sö dông truyÖn
®ång tho¹i ë ViÖt Nam. Còng nh ë Trung Hoa, néi hµm kh¸i niÖm cã sù co
d·n, nhng c¨n b¶n, nã ®îc sö dông chñ yÕu theo nghÜa hÑp. Theo ®ã, truyÖn
®ång tho¹i lµ mét thÓ lo¹i hiÖn ®¹i dµnh cho trÎ em, sö dông loµi vËt, ®å vËt vµ
c¸c vËt v« tri ®îc nh©n c¸ch ho¸ lµm nh©n vËt chÝnh, cã quan hÖ gÇn gòi víi
nhiÒu thÓ lo¹i, nhÊt lµ cæ tÝch vµ ngô ng«n…
1.2. §Æc ®iÓm truyÖn ®ång tho¹i:
1.2.1. NghÖ thuËt truyÖn ®ång tho¹i:
Nh©n c¸ch ho¸ - sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn, hµi hoµ gi÷a trÝ tëng tîng
víi t×nh c¶m cña con ngêi – lµ thñ ph¸p s¸ng t¹o chñ yÕu cña truyÖn ®ång
tho¹i, lµm cho nã võa giµu mµu s¾c xóc c¶m võa giµu tÝnh íc m¬ nên được trẻ
em tiếp nhận một cách nhẹ nhàng, tự nhiên như đi vào cuộc sống của bản thân,
tạo ra một sức mạnh nội tâm độc đáo vốn được tình yêu và trí tưởng tượng cộng
hưởng lại mà thành.
TruyÖn ®ång tho¹i mang ®Ëm chÊt d©n gian, chất dân gian thể hiện qua
việc các tác giả thường sử dụng kiểu bố cục tác phẩm theo kiểu hai phần trước
sau rõ ràng. Mỗi phần có một chức năng riêng, cụ thể: phần diễn truyện mô tả
sự việc, phần kết truyện nêu lên hệ quả sự việc. Lối bố cục này là hoàn toàn phù
hợp với tầm đón nhận của các em, nhất là các em tuổi nhi đồng.
Truyện đồng thoại chứa đựng những triết lý sống vµ giàu t×nh yªu th¬ng.
Ng«n ng÷ truyÖn ®ång tho¹i lµ mét thø ng«n ng÷ giµu h×nh ¶nh, ®Ëm chÊt th¬.
Kh«ng nh truyÖn kÓ d©n gian chØ dõng l¹i ë viÖc trÇn thuËt kh¸i qu¸t , s¬ lîc,
truyÖn ®ång tho¹i v¬n tíi xu híng miªu t¶ sù vËt, sù viÖc mét c¸ch cô thÓ. V×
vËy, ng«n ng÷ trong ®ång tho¹i kh«ng chØ lµ ng«n ng÷ kÓ mµ cßn cã ng«n ng÷
t¶. C¸c biÖn ph¸p tu tõ, nhÊt lµ so s¸nh, nh©n ho¸, hÖ thèng c¸c tõ l¸y, tÝnh tõ,
®éng tõ ®îc khai th¸c tèi ®a.T¶ c¶nh nói ®åi mïa thu, Vâ Qu¶ng ®· sö dông
biÖn ph¸p so s¸nh khiÕn c©u v¨n rÊt giµu h×nh ¶nh: “ Nói ®åi hiÖn ra nh mét
®µn rïa lãp ngãp” [Bµi häc tèt]. ViÕt Linh viÕt vÒ ¤ng Than §¸: “¤ng Than §¸
sung síng ®Õn ph¸t khãc lªn, nhng tiÕc r»ng than ®¸ kh«ng cã níc m¾t. Së dÜ
cã thÓ nhËn ra ®îc «ng khãc lµ v× níc da ®en ãng ¸nh h¼n lªn” [¤ng Than
§¸],… Nh÷ng trang miªu t¶ thiªn nhiªn víi mét hÖ thèng ng«n tõ giµu c¶m xóc
gãp phÇn t¹o nªn chÊt th¬ cho truyÖn ®ång tho¹i.
1.2.2. Néi dung cña truyÖn ®ång tho¹i:
Truyện đồng thoại thuộc số những thể loại phản ánh cuộc sống không
theo quy luật tả thực. Nó là truyện tưởng tượng, sử dụng tưởng tượng để khái
quát cuộc sống thông qua việc miêu tả hình tượng theo nguyên tắc kết hợp các
mặt tự nhiên và xã hội, loài vật và trẻ em. Nhờ sự kết hợp này mà ý nghĩa của
hình tượng được nới rộng, người đọc không chỉ tiếp nhận bức tranh đời sống
loài vật mà còn cảm nhận được cuộc sống con người.
Trước hết, truyÖn ®ång tho¹i thêng dïng ®Ó ca ngîi cuéc sèng míi, con
ngêi míi. Nh÷ng thµnh c«ng vÒ lo¹i nµy kh¸ nhiÒu, vÝ dô: Chim chÝch l¹c rõng,
Nh÷ng mÈu chuyÖn nhá cña T« Hoµi, C¸i mai cña Vâ Qu¶ng, H¶i ®¶o xa x«i
cña H¶i Hå…
Môc ®Ých cña lo¹i nµy lµ nh»m g©y cho c¸c em lßng yªu mÕn cuéc sèng
míi, lßng tù hµo vÒ con ngêi míi, vÒ ®Êt níc t¬i ®Ñp đang trªn ®µ ph¸t triÓn
kh«ng ngõng. Nãi vÒ sù ®æi thay nhanh chãng cña quª h¬ng díi h×nh thøc
®ång tho¹i, T« Hoµi kÓ cho c¸c em: “ThÕ råi, d©y ®iÖn ë ®©u x« vÒ, ch»ng qua
c¸nh ®ång ®an chi chÝt nh m¾c vâng. §µn chim ri tÝnh nhót nh¸t cø ho¶ng hèt
bay nh¶o bay nhµo, bay ®©m c¶ vµo d©y ®iÖn, thÕ lµ cu cËu tëng bÞ m¾c líi,
liÒn cuèng cuång bay bïng lªn”.
TruyÖn ®ång tho¹i còn cã thÓ ®îc dïng ®Ó m« t¶ mét c¸ch sinh ®éng
sinh ho¹t cña c¸c em nh: C¸i TÕt cña mÌo con cña NguyÔn §×nh Thi, Chó ®Êt
nung cña NguyÔn Kiªn, Con mÌo rÐt cña Lª Minh, Hoa nµo ®Ñp nhÊt [kÞch th¬
®ång tho¹i] cña Minh T©m, V¨n BiÓn,Tr¨ng r¬i xuèng giÕng cña §µo Vò, ¸nh
s¸ng trong rõng h¹nh phóc cña Hoµng Anh §êng, Cuéc phiªu lu cña mÌo con
vµ chã con cña Chu Hång H¶i, C« tr¨ng khã tÝnh cña NguyÔn Quúnh, B¸c sÜ S¬n
d¬ng [tranh truyÖn] cña Xu©n Vinh, Ng« §×nh Ch¬ng. C¸c truyÖn trªn ®©y
nãi chung ®Òu ®îc viÕt b»ng bót ph¸p dÝ dám
Nã cã thÓ ®îc dïng ®Ó miªu t¶ mét néi dung khoa häc, nh»m trang bÞ
kiÕn thøc míi cho c¸c em nh: ¤ng Than §¸ cña ViÕt Linh, Lò bím ®ªm cña
ThÕ Vò, §ç con cña Thuú D¬ng, Nh÷ng kÎ thï nhá bÐ cña TrÇn Qu¸n Anh, C«
kiÕn trinh s¸t cña Vò Kim Dòng…
Ngoµi c¸c ®Ò tµi kÓ trªn, cßn ph¶i chó ý lo¹i ®Ò tµi nµy mµ l©u nay ngêi
ta vÉn nghi hoÆc: kh«ng biÕt ®ång tho¹i cã ph¶n ¸nh ®îc nh÷ng con ngêi míi,
nh÷ng tÊm g¬ng lao ®éng anh hïng trong cuéc sèng s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu cña
nh©n d©n ta hay kh«ng? C« bª 20 cña V¨n BiÓn, Chó gµ trèng choai cña H¶i Hå
®· bíc ®Çu gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng b¨n kho¨n ®ã, ®ãng gãp mét phÇn thµnh tÝch
®¸ng kÓ trong nÒn v¨n häc thiÕu nhi. T¸c gi¶ C« bª 20 qu¶ ®· t×m ®îc c¸ch gi¶i
quyÕt ®éc ®¸o cho cuèn s¸ch viÕt trùc tiÕp vÒ mét anh hïng cã thËt. Chó gµ
trèng choai cña H¶i Hå l¹i lµ mét bµi th¬ ca ngîi c¸c chiÕn sÜ l¸i xe tuy sèng vÊt
v¶ gian khæ nhng rÊt l¹c quan.
TruyÖn ®ång tho¹i kh«ng chØ ®Ò cËp ®Õn c¸i thiÖn, c¸i ¸c mµ cßn gi¸o dôc
®ñ lo¹i t×nh c¶m c¸ch m¹ng, t¹o thµnh con ngêi cã b¶n lÜnh, lµm trßn nghÜa vô
c«ng d©n, nghÜa vô lµm ngêi.
1.2.3. Nh©n vËt trong truyÖn ®ång tho¹i:
Nh©n vËt trong ®ång tho¹i kh«ng chØ lµ ngêi mµ cßn ®ñ c¸c loµi vËt,
nh÷ng vËt v« tri, lµ c¸c loµi cá c©y hoa qu¶ mäc ë bÊt cø khÝ hËu nµo. C¶ tõ c©y
kim sîi chØ cho ®Õn ®oµn tµu, chiÕc cÇu s¾t…T¸c gi¶ g¸n cho chóng nh÷ng t×nh
c¶m cña con ngêi, t¸c gi¶ ®ång thêi chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm riªng vÒ sinh ho¹t cña
b¶n th©n chóng ®Ó råi sau ®ã c¶ hai l¹i ph¶i hµi hßa víi nhau.
Nh©n vËt ®ång tho¹i ®ång thêi lµ h×nh tîng trÎ em. §ång tho¹i miªu t¶
loµi vËt nhng thùc chÊt lµ híng vµo trÎ em nh mét ®èi tîng ph¶n ¸nh. §äc
Vâ sÜ Bä Ngùa cña T« Hoµi, chóng ta dÔ dµng nhËn ra thÕ giíi trÎ em qua nÐt
tÝnh c¸ch hiÕu ®éng vµ hiÕu th¾ng cña chó Bä Ngùa. Hay truyÖn Mïa xu©n trªn
c¸nh ®ång [Xu©n Quúnh] lµ h×nh ¶nh nh÷ng ®øa trÎ trong ngµy héi mïa xu©n.
Sù giËn hên gi÷a SÎ §ång vµ Ong §Êt còng rÊt trÎ con,… Nh©n vËt ®ång tho¹i lµ
nh©n vËt cã c¸ tÝnh. Khi miªu t¶, nhµ v¨n thêng híng vµo t×m tßi c¸c nÐt c¸
biÖt cña nh©n vËt, nh÷ng dÊu Ên trÎ con,… khiÕn cho h×nh tîng thªm phÇn sinh
®éng
1.3. Ph©n lo¹i truyÖn ®ång tho¹i:
Lo¹i h×nh t¸c phÈm ®ång tho¹i kh¸ ®a d¹ng. Theo Lª NhËt Ký trong bµi
viÕt VÒ c¸ch hiÓu truyÖn ®ång tho¹i ë ViÖt Nam [2009], trªn trang web
phongdiep.net. C¨n cø vµo nh©n vËt ngêi ta chia ®ång tho¹i thµnh ba tiÓu lo¹i:
1.3.1. Siªu nhiªn thÓ ®ång tho¹i:
Sö dông h×nh thîng nh©n vËt thÇn k×, thÇn tiªn, ma quû…
1.3.2. NghÜ nh©n thÓ ®ång tho¹i:
Sö dông h×nh thøc nh©n c¸ch hãa loµi vËt, ®å vËt vµ nh÷ng vËt v« tri kh¸c.
§©y lµ h×nh thøc rÊt phæ biÕn trong ®ång tho¹i.
1.3.3. Thêng nh©n thÓ ®ång tho¹i:
Thêng lÊy con ngêi lµ nh©n vËt chÝnh
1.4. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn truyÖn ®ång tho¹i ë ViÖt Nam
ë níc ta tríc C¸ch m¹ng, T« Hoµi ®· vÕt DÕ mÌn phiªu lu ký kh«ng
nh÷ng trÎ em thÝch mµ c¶ ngêi lín còng say mª. Thiªn truyÖn kÓ vÒ cuéc ®êi
v« cïng s«i næi nhng ®Çy sãng giã cña mét chó dÕ mÌn trÎ tuæi, nã vốn là hình
ảnh sinh động của cả một lớp tuổi trẻ. Trong một hoàn cảnh tối tăm cña x· héi
cò, t¸c gi¶ còng ®· göi g¾m vµo ®Êy nh÷ng íc m¬ cña líp trÎ muèn tho¸t ra
khái cuéc sèng ngét ng¹t ®¬ng thêi. Theo hồi ức của một số nhà văn, Dế Mèn
phiêu lưu ký gây ấn tượng mạnh với họ. Trong Chuyện văn, chuyện đời, nhà văn
Ngô Văn Phú cho biết: “Khoảng năm 1944, 1945, tôi được đọc Dế mèn phiêu
lưu ký. Quả thật tôi bị mê hoặc. Cái chú Dế Mèn nghịch ngợm đủ điều, có đủ
nết hay tính xấu mà đứa trẻ nào cũng cảm thấy mình có chút gì đó trong tính
cách của chú Dế Mèn. Tôi thích cuộc phiêu lưu đầy ý vị của Dế Mèn” [Ngô
Văn Phú, 2004, Chuyện văn, chuyện đời, tr.272]. Nhà văn Nguyễn Kiên đọc
truyện Tô Hoài và cảm thấy luôn “mơ màng đến bước phiêu lưu, vượt ra ngoài
lũy tre làng, y như anh bạn Dế Mèn” [Nguyễn Kiên, 1995, Ký ức một thời học
văn, tr.85].
Tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®Õn nay, trong sù ph¸t triÓn chung rÊt m¹nh
mÏ cña v¨n häc thiÕu nhi, ®ång tho¹i còng cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ. Theo
Nhà xuất bản Kim Đồng thì trong 20 năm qua, trong số sách viết cho đối tượng
nhi đồng, tỉ lệ sách truyện đồng thoại chiếm tới 74 %. Số nhà văn viết đồng
thoại ngày càng đông đảo. Tô Hoài sau Dế mèn phiêu lưu ký được đông đảo bạn
đọc yêu thích, vẫn tiếp tục cho ra nhiều truyện đồng thoại có chất lượng như:
Tải về bản full
Dạy học văn học thiếu nhi ở cao đẳng sư phạm mầm non, 2012
|