'Bất cứ ai cũng đều có thể tự bỏ tiền sản xuất một bản ghi Tiến quân ca riêng'?
Thời gian gần đây, mạng xã hội Việt Nam xôn xao về việc Công ty BHMedia bị tố là tự nhận nắm bản quyền bài hát Tiến quân ca, cũng là Quốc ca của Việt Nam.
Tuy nhiên khi bị truyền thông nghi vấn, phía BHMedia cho rằng họ không nhận mình nắm bản quyền tác phẩm Quốc ca mà họ chỉ đang được Hồ Gươm Audio ủy quyền quản lý và khai thác bản ghi Tiến quân ca trên YouTube.
Theo BHMedia, ở Việt Nam, các cá nhân, tổ chức có thể tự bỏ tiền sản xuất một bản ghi Tiến quân ca riêng.
"Khi đó các tổ chức, cá nhân đó là chủ sở hữu hợp pháp của bản ghi. Bất kỳ ai, kể cả Đài truyền hình quốc gia, muốn sử dụng những bản ghi này đều phải xin phép chủ sở hữu. BHMedia đang được Hồ Gươm Audio ủy quyền quản lý và khai thác bản ghi Tiến quân ca trên YouTube. Do đó, bất kỳ ai sử dụng bản ghi này của Hồ Gươm mà chưa xin phép, đều vi phạm bản quyền”, đại diện BHMedia cho hay.
Vụ việc này khiến công chúng đặt câu hỏi, vậy hiện tại bản quyền tác phẩm 'Tiến quân ca' thuộc sở hữu của ai?
Tiến quân ca đã được tặng 'phi lợi nhuận' cho Nhà nước Việt Nam
Trước đó ngày 15/7/2016, nhà thơ - họa sĩ Văn Thao và con trai trưởng của cố nhạc sĩ Văn Cao đã công bố văn bản hiến tặng tác phẩm Tiến quân ca cho Nhà nước Việt Nam. Văn bản trong Lễ tiếp nhận bài Tiến quân ca ghi rõ:
“Bằng văn bản này, gia đình chúng tôi trân trọng hiến tặng bài Tiến quân ca, cả phần nhạc và phần lời cho nhân dân và Tổ quốc Việt Nam”.
Cũng tại buổi lễ tiếp nhận Tiến quân ca này, Thứ trưởng Bộ VH-TT-DL Vương Duy Biên khi đó cho biết Bộ VH-TT-DL được giao nhiệm vụ là cơ quan chủ quản quản lý bài Tiến quân ca.
Theo đó, cơ quan này có trách nhiệm gìn giữ và phát huy giá trị ca khúc này. Văn phòng Bộ VH-TT-DL cũng cho biết đã giao các vấn đề liên quan đến bản quyền của bài Tiến quân ca cho Cục Bản quyền tác giả.
Việc trao tặng này cũng chấm dứt việc phải nộp tiền tác quyền nếu hát Quốc ca trong các chương trình biểu diễn trong nước. Về vấn đề này, luật sư Trần Anh Dũng cho biết:
“Theo tôi hiểu là gia đình hiến tặng ca khúc thì nó thuộc sở hữu nhà nước nhưng chưa có quy định về việc phải sử dụng thế nào. Vì như đất đai, nhà nước quản lý thì vẫn có luật về đất đai. Chứ những tài sản hiện do nhà nước quản lý dạng vô hình này vẫn chưa có quy định cụ thể”.
Cũng theo ông Dũng, Bộ VH-TT-DL đã có Hướng dẫn 3420 về việc sử dụng Quốc kỳ, Quốc huy, Quốc ca, chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh được ban hành năm 2012. Tuy nhiên, trong đó vẫn chưa có quy định cụ thể về bản quyền.
Quốc hội có nên ban hành bản quyền cho Quốc ca?
Nếu liên kết sự việc trên có thể thấy rằng, gia đình nhạc sĩ Văn Cao chuyển giao quyền sở hữu toàn bộ các quyền tài sản bài hát đó cho nhà nước. Trong đó, đại diện quản lý quyền đó là Bộ VH-TT-DL, và hiện Bộ VH-TT-DL lại giao quyền đó cho Cục Bản quyền tác giả.
Tuy nhiên trong quyền tài sản bao gồm quyền biểu diễn, quyền truyền đạt tới công chúng, có quyền làm bản sao. Như vậy, Bộ VH-TT-DL là chủ sở hữu nhưng chỉ sở hữu các quyền tài sản thôi.
Ngoài ra, quyền nhân thân của tác phẩm vẫn tiếp tục thuộc về người thừa kế của nhạc sĩ Văn Cao. Bởi, các quyền nhân thân là quyền tuyệt đối của tác giả, kể cả khi tác giả đã mất, khi thời hạn bảo hộ bản quyền đã hết thì quyền đó vẫn còn.
Nếu tác giả đã mất thì người thừa kế sẽ hưởng. Chính vì thế, việc thay đổi nội dung tác phẩm hay cụ thể là đặt lời mới cho Tiến quân ca liên quan đến quyền nhân thân này.
Nghĩa là hiện tại Tiến quân ca chỉ có bản quyền về việc biểu diễn ở đâu và phần lời của tác phẩm. Còn phần giai điệu và ca từ thuộc sở hữu của Nhà nước và Nhân dân, cũng như mọi cá nhân, tổ chức đều có thể tự tạo phần hòa âm, phối khí chỉ cần không thay đổi lời của tác phẩm là được.
Điều này cũng dẫn đến những câu hỏi pháp lý liên quan đến tác quyền khi sử dụng Quốc ca.
Ví dụ như việc, một dàn nhạc nước ngoài muốn hòa tấu bản Tiến quân ca hay một bộ phim nước ngoài về Việt Nam, trong đó có sử dụng bản Tiến quân ca, họ có phải xin phép hay không và xin phép ai, thủ tục thế nào?
Một cuộc thi muốn đặt thêm lời mới trên nền nhạc Tiến quân ca liệu có được phép hay không và phải xin phép ra sao?
Về vấn đề này, bà Phạm Thị Kim Oanh, Phó cục trưởng Cục Bản quyền tác giả [Bộ VH-TT-DL], cho rằng phải có từng trường hợp cụ thể mới có thể trả lời được.
Liên quan đến những câu hỏi trên, PGS-TS Bùi Hoài Sơn, ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa - Giáo dục của Quốc hội, cho rằng có những vấn đề liên quan đến sử dụng Quốc ca mà thực tế có thể đặt ra.
“Nếu luật chưa bao quát thì cần phải có một văn bản, thay vì một tập thể thì giao cho ai đó chịu trách nhiệm. Bộ VH-TT-DL đứng ra quản lý bài hát đấy. Ai hát thì tiền tác quyền có thể không thu nhưng phải xin phép, điều đó cũng cần quy định”.
Cũng theo ông Sơn, quy định đó có thể còn cần có ý kiến của Quốc hội vì các vấn đề như Quốc huy, Quốc kỳ, Quốc ca đều do cơ quan đại diện nhân dân này quyết định.
Trả lời phóng viên Dân trí tối 6/12 xoay quanh nghi vấn vì sao không thể nghe Quốc ca Việt Nam tại AFF Cup qua YouTube? Và đơn vị nói gì khi trên mạng xã hội, nhiều người cho rằng BH Media can thiệp bản quyền dẫn tới sự cố trên?
BH Media khẳng định: "Vụ việc các kênh YouTube tắt tiếng Quốc ca lần này không hề liên quan đến BH Media".
BH Media thông tin thêm tới báo chí: "Trong trận Việt Nam - Ả Rập Xê Út diễn ra tối 16/11 tại Việt Nam, kênh YouTube của FPT [đơn vị có bản quyền tiếp sóng trận đấu này] đã không thể kiếm được tiền vì lý do trận đấu dùng bản ghi Tiến quân ca do hãng đĩa nước ngoài sản xuất, cụ thể là Hãng đĩa Marco Polo.
Video trận đấu thuộc Vòng loại thứ 3 của World Cup 2022 giữa đội tuyển Việt Nam và Ả Rập Xê Út đăng tải trên kênh YouTube "FPT Bóng Đá Việt" đã bị Naxos Digital Services US [thay mặt cho Hãng đĩa Marco Polo] thông báo xác nhận sở hữu bản quyền bản ghi Quốc ca Việt Nam.
Kênh YouTube của FPT không có lỗi, họ chỉ là đơn vị tiếp sóng. Ban tổ chức sân mới chính là người đã chọn bản ghi Tiến quân ca của Hãng đĩa Marco Polo. Đây là bản ghi mà hãng đĩa này bỏ tiền sản xuất và đã đăng ký bản quyền trên YouTube. Theo luật, bất kì ai muốn sử dụng bản ghi này thì phải xin phép nhà sản xuất.
Sự vô tư sử dụng bản ghi Tiến quân ca của hãng đĩa nước ngoài, mà không xin phép, của ban tổ chức sân, đã khiến các kênh YouTube ở Việt Nam tiếp sóng bị mất doanh thu.
Trong trận đấu Việt Nam - Lào, không hề có bên nào "đánh bản quyền" Tiến quân ca, mà chỉ là do đơn vị tiếp sóng tự tắt tiếng phần Tiến quân ca để phòng xa, tránh bị mất doanh thu như kênh YouTube của FPT mà thôi. Mọi người có thể thấy các video các trận đấu của các quốc gia khác trên kênh YouTube của Next Media cũng bị họ tắt tiếng để không bị xác nhận bản quyền âm nhạc.
Hiện nay có rất nhiều đơn vị sản xuất bản ghi Tiến quân ca, cả trong nước và ngoài nước. Theo Luật Sở hữu trí tuệ nếu bất kì ai bỏ tiền, thời gian, công sức, kĩ thuật ra sản xuất bản ghi [mà đã thanh toán quyền tác giả] thì là chủ sở hữu hợp pháp của bản ghi; bất kì ai sử dụng bản ghi đó thì phải xin phép nhà sản xuất.
Sự việc lần này cho thấy nếu ban tổ chức sân sử dụng bản ghi có bản quyền thì các kênh YouTube ở Việt Nam tiếp sóng trận đấu đã không bị mất tiền oan.
Bản quyền âm nhạc trên môi trường số ngày càng chặt chẽ do đó, tất cả các bên đều cần phải nâng cao ý thức bản quyền. Đơn cử khi đoàn thể thao Việt Nam ra nước ngoài thi đấu, thì phía Việt Nam cần chủ động chuẩn bị các bản ghi Tiến quân ca có bản quyền nộp cho bản tổ chức sân, như vậy có thể đảm bảo quyền lợi cho các đơn vị tiếp sóng".
Việc bị tắt tiếng ở phần chào cờ khiến khán giả Việt Nam bức xúc [Ảnh: ST].
Trước đó, đội tuyển Việt Nam chính thức bước vào hành trình bảo vệ ngôi vương AFF Cup với trận đấu gặp Lào vào 19h30 trên sân Bishan [Singapore]. Hàng triệu người hâm mộ bóng đá trong nước đã háo hức dõi theo trận đấu trên các phương tiện truyền thông như truyền hình, mạng xã hội, YouTube...
Tuy nhiên, đã có một sự việc đã diễn ra trong khoảng thời gian hai đội làm các thủ tục chào sân. Cụ thể, trong phần hát Quốc ca, khán giả theo dõi trên kênh YouTube không nghe được lời hát Quốc ca với lý do "bản quyền".
Theo đó, trên màn hình trận đấu hiện dòng thông báo: "Vì lý do bản quyền âm nhạc, chúng tôi buộc lòng phải tắt tiếng ở phần lễ chào cờ. Sau lễ chào cờ, tín hiệu âm thanh sẽ trở lại bình thường, mong khán giả thông cảm"; "chương trình đang tạm thời bị gián đoạn vì lý do bản quyền. Mong quý vị khán giả thông cảm và quay lại sau"…
Sự việc này khiến nhiều khán giả ngỡ ngàng và phản ứng bởi ngay chính Quốc ca của nước mình cũng không được nghe.
Ca khúc Tiến quân ca của cố nghệ sĩ Văn Cao đã được gia đình hiến tặng cho Nhân dân và Tổ quốc Việt Nam. Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch được giao nhiệm vụ là cơ quan chủ quản quản lý, có trách nhiệm gìn giữ và phát huy giá trị ca khúc này. Những ai muốn làm các sản phẩm âm nhạc liên quan đến Tiến quân ca đều phải xin phép cơ quan giữ quyền tác giả tác phẩm.
Gần đây BH Media bị "tố" là nhận sở hữu ca khúc Tiến quân ca. Tuy nhiên, theo BH Media, đơn vị này thực chất chỉ là đơn vị được hãng đĩa Hồ Gươm Audio, Video ủy quyền bảo vệ các tác phẩm của hãng đĩa này trên môi trường YouTube.
Khi sự cố trên xảy ra, nhiều người đặt nghi vấn liệu các kênh trên mạng xã hội "tắt tiếng" phần hát Quốc ca vì lo ngại bị BH Media "đánh gậy bản quyền"? Làm thế nào để phân biệt bản thu âm Tiến quân ca được BH Media đăng ký sở hữu bản quyền với bản thu âm ca khúc này của các hãng khác?
Nguyễn Hằng