Bộ môn: Sinh học 11 CBNgày soạn:Người soạn: Nguyễn Thị Thu ThảoLớp dạy:Bài 30: TRUYỀN TIN QUA XINAPI.Mục tiêu:1.Kiến thức:-Vẽ và mô tả được cấu tạo của xinap.-Trình bày được quá trình truyền tin qua xinap.2.Kỹ năng:-Rèn luyện kỹ năng quan sát H30.1; H30.2; H30.3 rút ra kiến thức về cấu tạo của xinap, quátrình truyền tin qua xinap.-Kỹ năng hợp tác khi tìm kiếm và xử lí thông tin về khái niệm xinap, đặc điểm cấu tạo củaxinap và quá trình truyền tin qua xinap.3.Thái độ:-Biết vận dụng những kiến thức đã học để giải thích những hiện tượng trong thực tế.-Bồi dưỡng quan điểm duy vật biện chứng, có niềm tin vào khoa học, yêu thích bộ môn.II. Chuẩn bị:1.Giáo viên:-Giáo án2.Học sinh:-Xem bài mới trước ở nhàIII.Tiến trình tiết dạy:1.Ổn định lớp:2.Kiểm tra bài cũ:-Sự lan truyền xung TK ở 2 loại sợi TK?3.Bài mới:Xung thần kinh lan truyền trên dây thần kinh khi di chuyển sang tế bào thần kinh khác hay tếbào khác thì chúng sẽ truyền tin như thế nào? Hôm nay, chúng ta tìm hiểu bài mới: Bài 30:Truyền tin qua xinap để biết xinap là gì, cấu tạo xinap và quá trình truyền tin của nó.TL15’Hoạt động của giáo viênHĐ 1: Khái niệm xinap vàcấu tạo của xinapPP: trực quan+vấn đáp-Cho HS quan sát hình 30.1-Xác định vị trí của xinap?Hoạt động của học sinhNội dungI. Khái niệm xinap1. Khái niệm-A: ở chỗ tiếp xúc giữa haitế bào thần kinhB: ở chỗ tiếp xúc giữa tbthần kinh và tb cơ.C: ở chỗ tiếp xúc giữa tbthần kinh và tb tuyến.-Xinap là diện tiếp xúc giữa Xinap là diện tiếp xúctế bào thần kinh với tế bào giữa tế bào thần kinh-Vậy xinap là gì?-Quan sát lại hình và cho biếtcó các kiểu xinap nào?-Dựa vào đâu mà người ta gọitên xinap như vậy?thần kinh, giữa tế bào thần với tế bào thần kinh,kinh với tế bào khác [tế bào giữa tế bào thần kinhcơ, tế bào tuyến…].với tế bào khác [tế bàocơ, tế bào tuyến…].2. Các kiểu xinap-Có 3 kiểu: xinap thần kinh- - Xinap thần kinh- thầnthần kinh, xinap thần kinh- kinh.cơ, xinap thần kinh- tuyến.- Xinap thần kinh- cơ.- Xinap thần kinhtuyến.- Tên gọi của các kiểu xinapnày được gọi theo tên TBmà thần kinh tiếp xúc.Ví dụ xinap thần kinh- thầnkinh là diện tiếp xúc giữahai tế bào thần kinhII.Cấu tạo xinapHĐ 2: Tìm hiểu cấu tạoxinapPP: Vấn đáp trực quan-Có những loại xinap nào?Loại nào là phổ biến ở độngvật?Hôm nay chúng ta sẽ nghiêncứu loại xinap phổ biến đó làcấu tạo của xinap hoá học.-Quan sát sgk mô tả cấu tạohoá học của xinap hoá học?-Có 2 loại xinap: xinap điệnvà xinap hoá học.Trong đóxinap hoá học là phổ biến.-Có hai loại xinap:xinap điện và xinap hóahọc-Xinap gồm: màng trước,màng sau, khe xinap vàchuỳ xinap.-Gồm 4 phần:+Màng trước: Phình tolàm thành chuỳ xinap- Có ti thể và các bóng +Chuỳ xinap có các túixinap chứa chất trung gian nhỏ chứa chất trungMàng trước xinap thuộc noronhóa học.gian hoá học như:trước, còn màng sau thuộc[axetylcholin,noron sau. Màng trước phìnhadrenalin, …] và một-Cung cấp năng lượng.số ty thể.to thành chuỳ xinap.-Chuỳ xinap có chứa gì?Chất trung gian phổ biến ởđộng vật là: axetylcholin,- Vấn đáp tái hiện chức năng noradrenalin, ngoài ra còncủa ti thể? [ Ti thể có chức có chất trung gian khác nhưnăng OXH các chất tạo năng dopamin, serotorin.lượng cung cấp cho các hoạtđộng của xinap]mỗi xinap chỉ có 1 loại chấttrung gian hoá học.-Nghiên cứu sgk và kể tên cónhững loại chất trung gian hoáhọc phổ biến ở động vật?+những chất kích thích:axetylcholin,+ những chất ức chế: axitgamma-aminobutylic, glyxin,axit glutamic…-Khe xinap: là khoảng hở+Những chất có thể kích thích giữa màng trước và màngsau xinap.hoặc ức chế: adrenalin,noradrenalin, dopamin,serotonin…Chất trung gian phổ biến ởđộng vật là axetylcholin,noradrenalin, ngoài ra còn cóchất trung gian khác nhưdopamin, serotorin.+Khe xinap- Vị trí của khe xinap?- Màng sau: có nhiều enzim,Khe xinap là một khoảng hở thụ thể nhận chất trung giannên xung thần kinh không thể hoá học.lan truyền liên tục. Tại đây có+Màng sau: có nhiềuenzim, thụ thể nhậnchất trung gian hoá học.*Mỗi xinap chỉ chứamột loại chất trung gianchứa các enzym đặc hiệu cóchức năng phân giải chấttrung gian hóa học để điềuhòa sự dẫn truyền qua xináp.Khi các enzym này bị bấthoạt, cơ thể có thể gặp nguyhiểm.Kích thước của khe xinapthay đổi tuỳ theo loại xinap.- Màng sau có chứa gì?hóa học nhất định.Mỗi thụ thể gồm có 2 thànhphần: Thành phần gắn vàochất trung gian hóa học vàthành phần nối với các kênhion hoặc nối với các enzym.Mỗi thụ thể chỉ tiếp nhận mộtchất trung gian hóa học đặchiệu mà thôi.HĐ 2: Tìm hiểu qúa trìnhtruyền tin qua xinapPPDH: TQ+VĐ-Cho biết quá trình truyền tin -Thông tin truyền dưới dạngqua xinap diễn ra như thếxung thần kinh, đến xinapnào?thì sẽ truyền qua xinapQuá trình truyền tin qua xinapgồm mấy giai đoạn?Đây là ví dụ đối với xinap có15’chất trung gian làaxetylcholin.Xung thần kinh→chuỳ xinap,ion Ca2+ đi vào chuỳ có tácdụng làm giải phóng chấttrung gian hoá học→qua khe-Ba giai đoạnIII.Qúa trình truyềntin qua xinap-Thông tin truyền dướidạng xung thần kinh,đến xinap thì sẽ truyềnqua xinap-Gồm 3 giai đoạn:+Giai đoạn 1: Xungthần kinh lan truyềnđến tận cùng của mỗisợi thần kinh, tới cáchchùy xináp làm choCa2+ đi vào trong chuỳxináp.-Giai đoạn 2: Ca2+ vàolàm bóng chứa chấttrung gian hoá học gắnvào màng trước và vỡxinap.Tác dụng này gây ra 2trạng thái hoặc hưng phấnhoặc ức chế.- Nếu chất trung gian hóa họcgây hưng phấn tác dụng lênmàng sau làm thay đổi tínhthấm của màng đối với ion Na+ màng sau xuất hiện hưngphấn và tiếp tục truyền đi.- Nếu chất trung gian hóa họccó tác dụng gây ức chế tácdụng lên màng sau làm thayđổi trạng thái của màng từphân cực thành tăng phân cực xuất hiện điện thế ức chếsau xinap. Vậy xung đếnxinap dừng lại không đượctruyền đi nữa.-Tốc độ lan truyền xung TKqua xinap so với lan truyềnxung thần kinh trên sợi TK nhưthế nào? Tại sao lại như vậy?- Thông tin được truyền quaxináp nhờ đâu?- Chất trung gian hóa học cóvai trò gì trong quá trìnhtruyền tin qua xinap?- Chất trung gian hóa học cóbị ứ đọng ở màng sau xinapkhông? Vì sao?- Khi các bóng xinap đếnmàng trước vỡ ra giải phóngnhiều chất trung gian hoá họcra, giải phóng chấttrung gian hoá học vàokhe xináp.-Giai đoạn 3: Chấttrung gian hoá học gắnvào thụ thể trên màngsau làm thay đổi tínhthấm của màng sauxinap xuất hiện điện thếhoạt động lan truyền đitiếp.- Chậm hơn.Vì trải quanhiều giai đoạn và qua môitrường dịch mô.- Nhờ chất trung gian hóahọc.- Chất trung gian hóa họclàm thay đổi tính thấm ởmàng sau và làm xuất hiệnđiện thế hoạt động lantruyền đi tiếp.-Không, vì màng sau xinapcó Ezim axetincolinesterasephân huỷ Axetincolin thànhaxetat và colin.- Không, vì hai chất axetatvà colin được tạo ra từ sựphân giải axetycholin sẽnhư vậy thì liệu các bóngxinap ở màng trước có bị cạnkiệt không?quay lại màng trước vàochuỳ xinap và được tái tổnghợp lại thành axetincolinchứa trong các bóng xinap.-Hiện tượng chậm xinap là gì? -Do số lượng kích thích đếnmàng trước xinap quá nhiềucùng lúc, làm cho các túichứa chất trung gian hoáhọc bị vỡ ra và không kịptái tạo ở màng trước dẫnđến các xung thần kinhkhông thể truyền đi tiếp đếnmàng sau gọi là hiện tượngchậm xinap.-Điều gì xảy ra nếu màng sauxinap mất khả năng nhận cảmaxetylcholin?-Hưng phấn ở màng saukhông được hình thành.-Vì sao xung thần kinh chỉtruyền 1 chiều từ màng trướcqua màng sau xinap mà khôngthể truyền theo chiều ngượclại?-Màng sau không có chấttrung gian hoá học để đi vềphía màng trước. Màngtrước không có thụ thể tiếpnhận chất trung gian hoáhọc.-Có đủ 2 điều kiện:- Tóm lại: Một xung động + Phải có một lượng nhấtthần kinh muốn truyền qua định chất trung gian hóa họcđược xináp phải có đủ nhữnggiải phóng vào khe xinápđiều kiện nào?khi xung động thần kinhtruyền đến cúc tận cùng+ Sau khi giải phóng ra,chất trung gian hoá học phảigắn được vào các receptor ởphần sau xináp.IV.Ứng dụng- Nêu một số ứng dụng liênquan quá trình truyền tin quaxinap?3’Những hiểu biết về quá trìnhtruyền tin qua xinap được ứngdụng khá nhiều trong thực tế,đặc biệt trong lĩnh vực y học.-Atropin là một loại thuốcgiảm đau. Atropin là alcaloidchiết xuất từ Atropa belladonaSolanaceae. Do atropin phongbế màng sau xinap làm mấtkhả năng nhận cảm với chấtaxetincolin của màng sau, làmhạn chế hưng phấn và giảm cothắt, gây giảm đau.-Aminazin cũng có tác dụngtương tự như enzimaminoxidaza làm phân giảiadrenalin. Vì thế làm giảmbớt lượng thông tin về nãonên dẫn đến an thần.-Thuốc tẩy giun sán cho lợn[dipterec], sau khi uống vào,thuốc ngấm vào giun sán, làmphá hủy enzim ở các xinapgây co cơ telanos, làm giunsán cứng đờ, không bám đượcvào niêm mạc ruột, cơ trơn-Ứng dụng trong y học nhưchế tạo thuốc giảm đauAtropin, aminazin đối vớingười và thuốc tẩy giun sánDipterex ở lợn.-Ứng dụng trong y họcnhư chế tạo thuốc giảmđau Atropin, aminazinđối với người và thuốctẩy giun sán Dipterex ởlợn.của ruột lơn tăng cường cobóp đẩy giun sán ra ngoài.+ Cho học sinh đọc phần emcó biết ở cuối bài để thấy từxưa con người cũng đã cónhững ứng dụng về quá trìnhtruyền tin qua xinap trongcuộc sống.4. Củng cố: [2’].Tại sao mặc dù có cả xinap điện lẫn xinap hoá học nhưng đại bộ phận các xinap ở động vậtlại là xinap hoá học? [Ưu điểm của xinap hoá học so với xinap điện]-Truyền thông tin tại xinap hoá học dễ được điều chỉnh hơn so với ở xinap điện nhờ điềuchỉnh lượng chất truyền tin được tiết vào khe xinap.- Mức độ đáp ứng với tín hiệu ở màng sau xinap cũng dễ được điều chỉnh hơn.- Dẫn truyền xung thần kinh theo 1 chiều.- Chất trung gian hoá học khác nhau ở mỗi xinap gây ra các đáp ứng khác nhau.5. Hướng dẫn học bài ở nhàIV.Rút kinh nghiệm:
Xem toàn bộ tài liệu Lớp 11: tại đây
Xem thêm các sách tham khảo liên quan:
- Sách Giáo Viên Sinh Học Lớp 11
- Giải Sinh Học Lớp 11 Nâng Cao
- Sách Bài Tập Sinh Học Lớp 11
- Sách Bài Tập Sinh Học Lớp 11 Nâng Cao
Giải Bài Tập Sinh Học 11 – Bài 30: Truyền tin qua xináp giúp HS giải bài tập, cung cấp cho học sinh những hiểu biết khoa học về đặc điểm cấu tạo, mọi hoạt động sống của con người và các loại sinh vật trong tự nhiên:
Trả lời câu hỏi Sinh 11 Bài 30 trang 121: Nghiên cứu hình 30.2 và mô tả cấu tạo của xináp hóa học.
Lời giải:
Cấu tạo của xináp hóa học gồm:
– Chùy xináp: có các bóng chứa chất trung gian hóa học.
– Màng trước xináp.
– Khe xináp.
– Màng sau xináp: có các thụ thể tiếp nhận chất trung gian hóa học.
Trả lời câu hỏi Sinh 11 Bài 30 trang 122: Nghiên cứu hình 30.3 và trả lời các câu hỏi sau:
– Quá trình truyền tin qua xináp diễn ra như thế nào?
– Tại sao tin được truyền qua xináp chỉ theo một chiều, từ màng trước qua màng sau mà không thể theo chiều ngược lại?
Lời giải:
– Quá trình truyền tin quá xináp diễn ra như sau;
+ Xung thần kinh đến làm Ca2+ đi vào trong chùy xináp.
+ Ca2+ vào làm bóng chứa axêtincôlin gắn vào màng trước và vỡ ra, giải phóng axêtincôlin vào khe xináp.
+ Axêtincôlin gắn vào thụ thể trên màng sau và làm xuất hiện điện thế hoạt động lan truyền đi tiếp.
– Tin được truyền qua xináp chỉ theo một chiều, từ màng trước qua màng sau mà không thể theo chiều ngược lại vì phía màng sau không có chất trung gian hóa học để đi về phía màng trước và ở màng trước không có thụ thể tiếp nhận chất trung gian hóa học.
Bài 1 [trang 123 SGK Sinh 11]: Vẽ sơ đồ cấu tạo xináp.
Lời giải:
Vẽ sơ đồ xinap: [hình 30.2 sgk Sinh học 11]
Bài 2 [trang 123 SGK Sinh 11]: Chất trung gian hóa học có vai trò như thế nào trong truyền tin qua xináp?
Lời giải:
Chất trung gian hóa học có vai trò quan trọng trong việc truyền tin qua xináp:
Chất trung gian hóa học được giải phóng khỏi các bóng xináp sẽ đi qua khe xináp và gắn vào thụ thể ở màng sau xináp, làm thay đổi tính thấm ở màng sau và làm xuất hiện xung thần kinh [điện thế hoạt động] lan truyền đi tiếp.
Bài 3 [trang 123 SGK Sinh 11]: Đánh dấu X vào ô ▭ cho câu đúng về xináp.
▭ A – Tốc độ truyền tin qua xináp hóa học chậm hơn so với tốc độ lan truyền xung thần kinh trên sợi thần kinh không có miêlin.
▭ B – Tất cả các xináp đều có chứa chất trung gian hóa học là axêtincôlin.
▭ C – Truyền tin khi qua xináp hóa học có thể không cần chất trung gian hóa học.
▭ D – Xináp là diện tiếp xúc của các tế bào cạnh nhau.
Lời giải:
Đáp án: A.
Bài 4 [trang 123 SGK Sinh 11]: Tại sao xung thần kinh được dẫn truyền trong một cung phản xạ chỉ theo một chiều?
Lời giải:
Trong một cung phản xạ xung thần kinh chỉ được dẫn truyền đi theo một chiều vì: các nơron trong cung phản xạ liên hệ với nhau qua xináp, mà xináp chỉ cho xung thần kinh đi theo một chiều.