Trong thời gian gần đây số lượng bệnh nhân đến khoa Cấp cứu [Bệnh viện Đa khoa tỉnh] vì ngộ độc thuốc diệt cỏ cháy - Paraquat có dấu hiệu tăng. Tính chung trong 6 tháng đầu năm 2018, con số này đã tăng 131% so với cùng kỳ năm 2017. Đặc biệt, trong tháng 9/2018, khoa Cấp cứu đã tiếp nhận 6 trường hợp ngộ độc do thuốc diệt cỏ cháy Paraquat, mặc dù đã được tích cực cấp cứu và lọc máu nhưng do uống một lượng quá mức cho phép chất độc nên tình trạng người bệnh vẫn rất nguy kịch sau đó được người nhà xin ra viện để lo hậu sự.
Paraquat là gì? Mức độ nguy hiểm của thuốc độc này
Paraquat thuộc nhóm chất diệt cỏ tác dụng nhanh và không chọn lọc, có tác dụng ăn mòn, phá hủy các tế bào: phổi, thận, gan, tim… Paraquat là loại thuốc diệt cỏ rẻ tiền, không ảnh hưởng đến môi trường nhưng đối với con người lại cực kỳ nguy hiểm. Chỉ cần uống phải 10 - 15ml paraquat có thể dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Do vậy, tỉ lệ tử vong của ngộ độc paraquat rất cao, trung bình từ 70 - 90%.
Bạn đang xem: Uống thuốc diệt cỏ bao lâu thì chết
Với người uống nhiều Paraquat, chỉ sau vài giờ sẽ xuất hiện cảm giác nóng bỏng ở miệng, buồn nôn, đau bụng. Chất độc được hấp thụ nhanh, đặc biệt có ái lực rất cao với phổi, gây tổn thương phổi và xơ phổi tiến triển không hồi phục, đây là nguyên nhân chính dẫn đến tử vong. Rất nhiều biện pháp điều trị đã được nghiên cứu và áp dụng nhưng hiệu quả vẫn còn hạn chế trong việc cứu sống người bệnh.
| Thuốc diệt cỏ cháy paraquat |
Trong trường hợp bệnh nhân ngộ độc paraquat may mắn thoát chết thì cũng bị di chứng nặng nề về phổi và các cơ quan nội tạng khác như dạ dày, gan, thận…nên ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe, khả năng lao động và hòa nhập cuộc sống. Vài tháng trước, ở bệnh viện Đa khoa tỉnh Vĩnh Phúc đã cứu sống được một trường hợp ngộ độc paraquat do uống nhầm thuốc. Người bệnh phát hiện kịp thời đã nhổ số thuốc trong miệng và lập tức đến bệnh viện để cấp cứu.
Xem thêm: Bệnh Viện Da Liễu Cần Thơ - Bảng Giá Viện Phí Trung Tâm Da Liễu Cần Thơ
Tuy nhiên, để cứu sống một người bị ngộ độc paraquat thì cần một chi phí rất lớn do phải dùng nhiều loại thuốc thải độc và lọc máu liên tục trong thời gian dài. Tính đến khi người bệnh đủ điều kiện ra viện trở lại cuộc sống sinh hoạt bình thường thì chi phí điều trị khoảng từ 70 triệu đồng - 80 triệu đồng.
Cấp cứu khi ngộ độc thuốc diệt cỏ cháy - Paraquat
Theo Ths.Bs Nguyễn Văn Huy [TK Cấp cứu]: Hiện Việt Nam và cả trên thế giới cũng chưa có biện pháp điều trị để cứu sống người bệnh ngộ độc do uống paraquat. Nếu chẳng may bị ngộ độc paraquat, thì việc sơ cứu ban đầu rất quan trọng. Trong giờ đầu, người nhà có thể gây nôn cho nạn nhân bằng những vật dụng có sẵn và dễ kiếm trong gia đình như lòng trắng trứng gà và đất sét. Với lòng trắng trứng gà ta có thể cho nạn nhân uống từ 2 - 4 lòng trắng trứng. Hoặc lấy 100gr đất sét pha với 200ml nước cho nạn nhân uống nếu không tìm được đất sét thì có thể thay thế bằng đất thịt. Sau khi tiến hành sơ cứu xong, cần nhanh chóng đưa nạn nhân đến bệnh viện để rửa dạ dày và rửa cho đến khi hết dịch màu xanh. Các bác sĩ sẽ sử dụng phác đồ thuốc ức chế miễn dịch mạnh để ngăn ngừa xơ phổi tiến triển. Đồng thời thực hiện lọc máu hấp phụ khi paraquat còn dương tính. Ưu tiên càng sớm càng tốt, tốt nhất trước 8 giờ. Các loại quả lọc hấp phụ được sử dụng như cột than hoạt tính hoặc cột resin tùy theo khả năng của từng cơ sở. Lọc máu hấp phụ cần được tiến hành ít nhất 3 lần liên tiếp trong 9 - 10 giờ đầu. Đồng thời, chỉ định xét nghiệm nước tiểu cho người bệnh, nếu trong nước tiểu còn độc chất thì tiếp tục lọc máu cho đến khi xét nghiệm nước tiểu không còn độc chất thì dừng lọc máu.
| Bệnh nhân ngộ độc paraquat được điều trị tích cực - Ảnh minh họa |
Mặc dù lọc máu tích cực, độc chất có thể về âm tính tuy nhiên người bệnh có thể gặp một số biến chứng như suy hô hấp, xơ phổi tiến triển, suy thận, viêm/suy gan. Tổn thương gan thận có thể hồi phục được. Nếu bệnh nhân sống sót qua những ngày đầu tiên phổi sẽ tiến triển xơ hóa và gây ra bệnh lý phổi hạn chế. Các bệnh nhân này dù sớm hay muộn cũng sẽ tiến triển đến suy hô hấp nhưng lại không thể điều trị bằng thở oxy, vì khi đó sẽ sản sinh ra một loại chất độc hơn khiến phổi xơ nhanh hơn. Kết quả cuối cùng người bệnh vẫn tử vong trong tình cảnh suy hô hấp quá mức do phổi không hoạt động.
Biện pháp hạn chế ngộ độc paraquat
Quy định rõ hơn việc mua bán thuốc diệt cỏ cháy paraquat, chẳng hạn không bán cho trẻ dưới 15 tuổi; nhà sản xuất phải có khuyến cáo rõ ràng, cụ thể hơn trên nhãn mác về tác hại, đặc biệt là những loại có thể dùng tự tử.
Thế nhưng, mỗi năm cả nước vẫn có trên 1.000 bệnh nhân tử vong do thuốc diệt cỏ paraquat và đáng lo ngại khi số người bị ngộ độc do paraquat năm sau cao hơn năm trước. Số lượng ngộ độc loại thuốc này vào BV Bạch Mai cấp cứu không ngừng tăng qua từng năm, từ 300 ca năm 2014 lên 350 ca 2015 và đến 2016 tăng lên 450.
Paraquat hủy diệt , tử vong nhanh
Ở đường tiêu hóa, paraquat được hấp thu rất nhanh nhưng ít [5-10%]. Hấp thu chủ yếu ở ruột non. Khi dạ dày ruột bị tổn thương lan rộng, số lượng chất độc được hấp thu sẽ tăng lên. Paraquat không gắn với protein huyết tương. Nồng độ đỉnh của paraquat trong huyết tương đạt được trong vòng 2 giờ sau uống và sau 5 giờ paraquat tập trung cao gây tổn thương ở phổi, thận. Vì vậy, các biện pháp hạn chế hấp thu và tăng đào thải độc chất chỉ có hiệu quả khi được thực hiện trong vòng 5 giờ đầu tiên sau khi uống độc chất. Điều này cho thấy ngộ độc paraquat thì chiếm tỉ lệ tử vong khá cao, từ 58-90%. Kể cả áp dụng các biện pháp thuốc lọc máu, giải độc, rửa dạ dày... nhưng tỷ lệ sống sót không cao, chỉ khoảng 30% trong khi các loại ngộ độc như: ngộ độc thuốc trừ sâu, ngộ độc thực phẩm, ngộ độc thuốc... thì tỉ lệ tử vong chiếm khoảng 1%.
Nhận biết cách nào?
Các triệu chứng ban đầu của bệnh nhân ngộ độc paraquat có thể biểu hiện không nặng, thậm chí không có triệu chứng gì, nhưng triệu chứng tổn thương phổi vẫn tiếp diễn dẫn đến xơ phổi, suy hô hấp và tử vong sau vài ngày đến vài tuần.
Tuy nhiên, các biểu hiện ngộ độc cho thấy, ngay sau khi uống bệnh nhân thấy đau rát miệng, họng thực quản như bị bỏng, niêm mạc miệng đỏ rực, phù nề, có thể có giả mạc nuốt khó, đau bụng từng cơn, đau tăng lên khi ấn vào vùng thượng vị. Có thể nôn ra máu, tổn thương loét thực quản dạ dày, có thể thủng trong 24 giờ đầu và là dấu hiệu tiên lượng nặng.
Tại cơ quan hô hấp có các biểu hiện suy hô hấp và đây là nguyên nhân chủ yếu gây tử vong cho bệnh nhân. Bệnh nhân thở nhanh, tím, khó thở là biểu hiện của tổn thương phổi, có thể dẫn đến phù phổi cấp trong vòng 3 ngày đầu. Trong những trường hợp ngộ độc nhẹ và trung bình, bệnh nhân có thể không có triệu chứng gì trong vòng một tuần, sau đó tình trạng xơ phổi xuất hiện từ tuần thứ 2 với biểu hiện suy hô hấp tiến triển nặng dần: tím tái, thở ôxy mũi và các biện pháp hỗ trợ hô hấp thông thường không có kết quả. Khám lâm sàng tại phổi triệu chứng rất nghèo nàn không tương xứng với tình trạng suy hô hấp nặng.
Chăm sóc người bệnh.
“Giờ vàng” để cứu sống bệnh nhân
Tùy thuộc liều uống, thời gian được cấp cứu, nếu bệnh nhân dùng trên 40mg/kg [0,2ml/kg loại dung dịch 20%] đến cấp cứu sau 1 giờ thì tỷ lệ tử vong là 100%. Uống 20 - 40mg/kg [0,1 - 0,2ml/kg loại dung dịch 20%], đến muộn sau 1 giờ hoặc uống trên 40mg/kg nhưng đến sớm trước 1 giờ với tiên lượng nặng, tỷ lệ tử vong cao. Uống dưới 20mg/kg [0,1ml/kg loại dung dịch 20%], đến cấp cứu sau 1 giờ được coi là ngộ độc nhẹ, nếu được cứu chữa tích cực có thể sống. Như vậy có thể nói thời gian “giờ vàng” chỉ là từ 1-2 giờ đầu sau khi uống thì bệnh nhân có cơ hội được cứu sống. Nếu đến sớm trong vòng 1 giờ sau uống thì tiên lượng nhẹ đi 1 bậc. Tuy nhiên, theo ghi nhận, ngộ độc paraquat thường dài hơn 6 giờ sau khi uống. Chưa kể, nhiều bệnh nhân đến viện cấp cứu rất muộn và việc xác định ngộ độc paraquat cũng cần những khoảng thời gian nhất định. Chính vì vậy, khi phát hiện bệnh nhân uống thuốc diệt cỏ, phải nhanh chóng đưa đến cơ sở y tế gần nhất để xử trí cấp cứu ban đầu cho bệnh nhân.
Xử trí ban đầu khi ngộ độc
Chẩn đoán xác định bệnh nhân ngộ độc tại hiện trường thường dựa vào các biểu hiện và bệnh nhân có uống thuốc diệt cỏ, có bao bì thuốc tên là paraquat hoặc gramoxon gần bệnh nhân hoặc nơi bệnh nhân sinh sống, có tổn thương niêm mạc miệng họng thì cần đưa cấp cứu càng sớm càng tốt.
Đối với trường hợp phải chờ người hỗ trợ cần xử trí ban đầu tại hiện trường chủ yếu là nhanh chóng hạn chế hấp thu bằng cách cho bệnh nhân uống: than hoạt antipois bmai 5ml/kg cân nặng. Hoặc than hoạt dạng bột mịn 1 - 2g/kg cung với sorbitol 2 - 4g/kg hòa trong 50 - 100ml nước, có thể cho uống nhắc lại sau 2 giờ. Hoặc fullers earth [đất sét] 1g/ kg hòa cùng nước uống. Nếu không có cả hai loại trên: uống đất sét hòa loãng thành bùn, uống 100ml/lần và cho uống nhiều lần [nếu không có đất sét thì lấy đất thịt hoặc đất thường] sau đó tiến hành gây nôn, nếu không có chống chỉ định. Sau đó nhanh chóng đưa nạn nhân tới cơ sở y tế gần nhất có thể để được xử trí tiếp và có phương tiện chuyển viện.
Tại cơ sở y tế địa phương cần tiến hành rửa dạ dày nếu có điều kiện với nước pha 5 - 9g muối cho 1 lít nước. Số lượng nước rửa dạ dày thường khoảng 2 - 5 lít. Rửa dạ dày càng sớm càng tốt. Có thể rửa dạ dày ở tuyến xã với điều kiện nhân viên y tế đã được huấn luyện kỹ thuật rửa dạ dày. Sau rửa dạ dày cần hút hết dịch trong dạ dày và cho bệnh nhân uống 1 liều than hoạt 20 - 40g kèm theo 1 liều sorbitol gấp đôi và cho chuyển tuyến trên.
Lời khuyên của thầy thuốc
Để phòng tránh ngộ độc các loại hóa chất bảo vệ thực vật độc hại, cần chú ý: Nhãn mác sản phẩm phải ghi rõ các loại hóa chất, độc tính, cách cấp cứu khi nhiễm độc; cất giữ thuốc ở nơi riêng biệt có khóa, ngoài tầm với của trẻ em... Không được đựng thuốc trong các vật dụng khác vì dễ nhầm lẫn dẫn đến việc có thể uống nhầm. Cửa hàng kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật không bán thuốc bảo vệ thực vật độc hại hoặc phải suy xét kỹ khi bán thuốc cho các trường hợp ở lứa tuổi thanh thiếu niên. Trong các gia đình cần phải quan tâm chia sẻ lẫn nhau, giải quyết tốt những mâu thuẫn để không dẫn đến ý muốn tự vẫn của người thân.
Khi phát hiện có người uống thuốc bảo vệ thực vật tự tử cần phải lập tức đưa đến cơ sở y tế gần để súc rửa ruột và chuyển viện sớm. Khi đưa nạn nhân đi cấp cứu cần mang theo chai thuốc mà nạn nhân đã uống để bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác loại thuốc gây ngộ độc. Chú ý: Người thân hoặc người xung quanh không nên tự ý xử lý khi không biết về chuyên môn và tuyệt đối không cho uống các thuốc theo mách bảo, vì đã có một số trường hợp do người nhà cho uống sừng tê giác khiến tình trạng bệnh nhân trở nên trầm trọng hơn.