Hụi, họ, biêu, phường [sau đây gọi chung là họ] là hình thức giao dịch về tài sản theo tập quán trên cơ sở thỏa thuận của một nhóm người tập hợp nhau lại cùng định ra số người, thời gian, số tiền hoặc tài sản khác, thể thức góp, lĩnh họ và quyền, nghĩa vụ của các thành viên. Việc tổ chức họ nhằm mục đích tương trợ trong nhân dân. Tuy nhiên, tại rất nhiều địa phương hiện nay các tranh chấp liên quan đến họ nhất là họ hưởng hoa hồng có lãi khá phổ biến.
1. Khái niệm họ hưởng hoa hồng
Theo quy định tại khoản 8 Điều 4 của Ngày 19/02/2019, Chính phủ ban hành Nghị định số 19/2019/NĐ-CP quy định về họ, họ, biêu, phường [Nghị định số 19] có giải thích như sau: “Họ hưởng hoa hồng là họ có lãi hoặc họ không có lãi mà thành viên được lĩnh họ phải trả một khoản hoa hồng cho chủ họ theo mức do những người tham gia dây họ thỏa thuận”. Khái niệm về họ hưởng hoa hồng hiện nay có khác so với khái niệm họ hưởng hoa hồng quy định tại Nghị định số 144/2006/NĐ-CP ngày 27/11/2006 của Chính phủ về họ , họ, biêu phường [Nghị định số 144]. Theo quy định tại Điều 24 của Nghị định 144 thì “Họ hưởng hoa hồng là họ mà theo sự thoả thuận giữa những người tham gia họ, chủ họ có trách nhiệm thu phần họ của các thành viên góp họ để giao cho thành viên được lĩnh họ. Thành viên được lĩnh họ phải trả lãi cho các thành viên khác và phải trả một khoản hoa hồng cho chủ họ. Mức hoa hồng do những người tham gia họ thoả thuận.
Như vậy, hiện nay họ hưởng hoa hồng bao gồm họ có lãi và không có lãi. Khi tham gia dây họ này, người lĩnh họ [hốt họ] phải trả một khoản hoa hồng cho chủ họ. Mức hoa hồng do người tham gia dây họ thỏa thuận.
2. Điều kiện làm thành viên và chủ họ hưởng hoa hồng có lãi
2.1 Điều kiện làm thành viên
Theo quy định tại Điều 5 của Nghị định số 19, điều kiện để làm thành viên họ hưởng hoa hồng có lãi như sau:
- Thành viên là người từ đủ mười tám tuổi trở lên và không thuộc trường hợp mất năng lực hành vi dân sự, hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định tại Bộ luật dân sự. Người từ đủ mười lăm tuổi đến dưới mười tám tuổi nếu có tài sản riêng có thể là thành viên của dây họ, trường hợp sử dụng tài sản riêng là bất động sản, động sản phải đăng ký để tham gia dây họ thì phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý.
Quy định về điều kiện của thành viên tham gia dây họ nhằm nhằm bảo vệ quyền lợi cho người chưa thành niên, người có hạn chế về thể chất, tinh thần trong quan hệ pháp luật; bên cạnh đó, quy định trường hợp 15-18 tuổi chơi họ liên quan đến bất động sản thì phải có người đại diện đồng ý nhằm đảm bảo tuân thủ quy định tại khoản 4 Điều 21 BLDS năm 2015.
- Điều kiện khác theo thỏa thuận của những người tham gia dây họ. Tuy thuộc vào từng dây họ và người tham gia chơi họ mà các thành viên với chủ họ có thể thỏa thuận thêm các điều kiện khác. Tuy nhiên, các thỏa thuận này không trái đạo đức xã hội và không trái pháp luật.
2.2 Điều kiện làm chủ họ
- Giống như điều kiện làm thành viên, chủ họ cũng phải là người từ đủ mười tám tuổi trở lên và không thuộc trường hợp mất năng lực hành vi dân sự, hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định tại Bộ luật dân sự. Nhưng khác với thành viên, chủ họ là người từ đủ mười lăm tuổi đến dưới mười tám tuổi thì không bắt buộc phải có tài sản riêng.
- Trường hợp các thành viên tự tổ chức dây họ thì chủ họ là người được -hơn một nửa tổng số thành viên bầu, trừ trường hợp các thành viên có thỏa thuận khác.
- Ngoài các điều kiện trên, giữa các thành viên có thể thỏa thuận điều kiện khác để một người làm chủ họ. Thỏa thuận này cũng không được trái đạo đức xã hội và không trái pháp luật.
3. Quyền và nghĩa vụ của thành viên và chủ họ hoa hưởng hoa hồng
3.1. Về quyền của thành viên
Thành viên trong họ hưởng hoa hồng có lãi có các quyền sau đây:
- Các quyền quy định tại khoản 1 Điều 15 của Nghị định số 19.
- Đưa ra mức lãi trong mỗi kỳ mở họ, trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 20 của Nghị định số 19;
- Được lĩnh họ trước các thành viên khác nếu đưa ra mức lãi cao nhất tại kỳ mở họ, trừ trường hợp có thỏa thuận khác;
- Hưởng lãi từ thành viên lĩnh họ.
- Thỏa thuận về mức hưởng hoa hồng của chủ họ.
- Nghĩa vụ của thành viên
Thành viên trong họ hưởng hoa hồng có lãi có các nghĩa vụ sau đây:
- Các nghĩa vụ quy định tại khoản 1 Điều 16 Nghị định số 19 ;
- Trả lãi cho các thành viên chưa lĩnh họ khi được lĩnh họ.
- Trả khoản hoa hồng cho chủ họ khi lĩnh họ theo thỏa thuận
3.2 Quyền và nghĩa vụ của chủ họ
- Quyền của chủ họ
Chủ họ trong họ hưởng hòa hồng có lãi có các quyền sau đây:
- Các quyền quy định tại khoản 1 Điều 17 của Nghị định số 19;
- Lĩnh các phần họ trong kỳ mở họ đầu tiên và không phải trả lãi cho các thành viên khác trong trường hợp chủ họ đồng thời là thành viên, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
- Được hưởng hoa hồng từ thành viên lĩnh họ.
- Nghĩa vụ của chủ họ
- Thông báo cho các thành viên về nơi cư trú mới trong trường hợp có sự thay đổi.
- Thông báo đầy đủ về số lượng dây họ; phần họ, kỳ mở họ; số lượng thành viên của từng dây họ mà mình đang làm chủ họ cho người muốn gia nhập dây họ.
- Giao các phần họ cho thành viên lĩnh họ tại mỗi kỳ mở họ.
- Nộp thay phần họ của thành viên nếu đến kỳ mở họ mà có thành viên không góp phần họ, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
- Để các thành viên xem, sao chụp sổ họ và cung cấp các thông tin liên quan đến dây họ khi có yêu cầu.
- Gửi thông báo theo quy định tại khoản 1 Điều 14 của Nghị định số 19.
- Các nghĩa vụ quy định tại khoản 1 Điều 12 và Điều 13 của Nghị định số 19.
- Các nghĩa vụ khác theo thoả thuận hoặc theo quy định của pháp luật.
4. Lãi suất
4.1 Lãi suất trong họ hưởng hoa hồng có lãi
- Lãi suất trong họ hưởng hòa hồng có lãi do các thành viên của dây họ thỏa thuận hoặc do từng thành viên đưa ra để được lĩnh họ tại mỗi kỳ mở họ nhưng không vượt quá 20%/năm của tổng giá trị các phần họ phải góp trừ đi giá trị các phần họ đã góp trên thời gian còn lại của dây họ. Trường hợp mức lãi suất giới hạn nói trên được điều chỉnh bởi cơ quan có thẩm quyền theo quy định tại khoản 1 Điều 468 của Bộ luật dân sự thì áp dụng mức lãi suất giới hạn được điều chỉnh đó.
- Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận hoặc do từng thành viên đưa ra để được lĩnh họ tại mỗi kỳ mở họ vượt quá lãi suất giới hạn quy định 20%/năm thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực.
Quy định này cụ thể hóa quy định tại khoản 1 Điều 468 BLDS năm 2015, xác định chuẩn mực trong quan hệ họ, hạn chế việc chơi họ để cho vay nặng lãi; trong trường hợp thỏa thuận của các bên vi phạm lãi suất giới hạn thì đây không phải là căn cứ để tuyên bố quan hệ họ vô hiệu mà chỉ là căn cứ để xác định vô hiệu đối với mức lãi suất vượt quá 20%/năm.
Quy định về cách tính lãi suất tại Điều 21 của Nghị định thể hiện đúng đặc thù của quan hệ về họ, giải quyết được lúng túng trong thực tiễn xét xử tranh chấp về họ của ngành Tòa án nhân dân trong việc xác định lãi suất lĩnh họ là vượt quá hay tuân thủ pháp luật. Thực tế áp dụng Nghị định số 144/2006/NĐ-CP cho thấy cơ quan có thẩm quyền gặp khó khăn trong việc xác định xác định thời điểm để tính lãi, khoảng thời gian tính lãi và số tiền phải chịu lãi. Quy định tại Điều 21 tiếp cận theo cách mỗi thành viên từ thời điểm bắt đầu dây họ đến thời điểm được lĩnh họ là người cho vay, tại thời điểm lĩnh họ đến khi kết thúc dây họ là người đi vay. Như vậy, số tiền vay bằng tổng số phần họ phải góp của mỗi thành viên đó trừ đi số phần đã góp, thời gian vay được tính từ thời điểm thành viên đó lĩnh họ đến khi kết thúc dây họ; giới hạn lãi suất được tính trên cơ sở xác định được số tiền vay, thời gian vay ở trên.
Như vậy, lãi suất tối đa trong hụi hoa hồng có lãi được tính như sau:
Lãi suất tối đa = 20%/năm x [Phần hụi phải góp - Giá trị các phần hụi đã góp trên thời gian còn lại của dây hụi]
Trong đó:
+ Phần hụi phải góp toàn bộ số tiền hoặc tài sản khác [sau đây gọi là tiền] được xác định theo thoả thuận mà mỗi thành viên phải góp tại mỗi kỳ mở hụi.
+ Giá trị các phần hụi đã góp trên thời gian còn lại của dây hụi là toàn bộ số tiền mà các thành viên đã góp cho thời gian còn lại của dây hụi
4.2 Lãi suất trong trường hợp chậm góp, chậm giao phần họ
- Trường hợp đến kỳ mở họ mà chủ họ không giao hoặc giao không đầy đủ các phần họ cho thành viên được lĩnh họ, thành viên chưa lĩnh họ không góp phần họ hoặc góp phần họ không đầy đủ thì phải trả lãi đối với số tiền chậm trả tương ứng với thời gian chậm trả.
Lãi suất phát sinh do chậm góp hoặc chậm giao phần họ được xác định theo thỏa thuận của các bên nhưng không được vượt quá mức lãi suất giới hạn 20%/năm của số tiền chậm trả trên thời gian chậm trả, nếu không có thỏa thuận thì lãi suất được xác định bằng 10%/năm của số tiền chậm trả trên thời gian chậm trả.
- Trường hợp đến kỳ mở họ mà thành viên đã lĩnh họ hưởng hoa hồng có lãi không góp phần họ hoặc góp phần họ không đầy đủ thì phải trả lãi theo mức quy định tại khoản 5 Điều 466 của Bộ luật dân sự đối với họ có lãi.
5. Giải quyết tranh chấp và xử lý vi phạm
Theo quy định tại Điều 25 của Nghị định số 19/2019 thì trong trường hợp có tranh chấp về họ hoặc phát sinh từ họ thì tranh chấp đó được giải quyết bằng thương lượng, hoà giải hoặc yêu cầu Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật.
Ngoài ra, chủ họ, thành viên, cá nhân, tổ chức liên quan có quyền đề nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người có hành vi cho vay lãi nặng, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, huy động vốn trái pháp luật hoặc các hành vi vi phạm pháp luật khác khi tham gia quan hệ về họ.