Giáo trình tâm lý học con người

1Chương ITÂM LÝ HỌC LÀ MỘT KHOA HỌCI ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM VỤ CỦA TÂM LÝ HỌC.1.Tâm lý và tâm lý học1.1 Tâm lý là gìKhái niệm tâm lý không phải đơn giản. Thực tế từ xa xưa cho đến ngàynay con người đã tốn rất nhiều công sức để tìm hiểu khái niệm này.Người nguyên thuỷ có quan điểm cho rằng con người có hai phần: thể xácvà tâm hồn. Tâm hồn chính là cội nguồn của tâm lý con người. Tâm hồn làbất tử, con người sau khi chết còn có cuộc sống của tâm linhTrong tiếng Việt thuật ngữ tâm lý đã có từ lâuTừđiển tiếng Việt 1988 định nghĩa một cách tổng quát: “tâm lý là ý nghĩa,tình cảm, làm thành thế giới nội tâm, thế giới bên trong của con người”Trong cuộc sống hàng ngày, chữ tâm thường được sử dụng ghép với các từkhác. Ta thường có cụm từ “tâm địa”, tâm can, tâm tình tâm trạng, tâm tư,được hiểu là lòng người thiên về mặt tình cảm. Như vậy tâm lý được dùng đểchỉ những hiện tượng tinh thần của con người.Khái niệm tâm lý trong tâm lý học bao gồm tất cả những hiện tượng tinhthần như cảm giác,tư duy,tình cảm hình thành trong đầu óc con ngườiđiềuchỉnh, điều khiển mọi hoạtđộng của conngười.Nói một cách chung nhất:tâm lý là tất cả những hiện tượng tinh thần nảysinh trong đầu óc con người, gắn liềnvà điều hành mọi hành động, hoạtđộng của con nguời.1.2 Tâm lý học là gì?Sở dĩ nói tâm lý học là một khoa học vì nó có đối tượng nghiên cứu và cóphương pháp luận nghiên cứu đặc thù riêng.Tâm lý học là khoa học nghiên cứu các hiện tượng tâm lý. Nó nghiên cứucác quy luật nảy sinh vận hành và phát triển của các hiện tượng tâm lý trong

2hoạtđộng đa dạng diễn ra trong cuộc sống hàng ngày của mỗi con người. Sựra đời của tâm lý học với tư cách là một khoa học độc lập là kết quả phát triểnlâu dài của nhưng tư tưởng triết học, những quan điểm tâm lý họctrongtrường kỳ lịch sử và phát triển của nhiều lĩnh vực khoa học khác .2. Lịch sử hình thành và phát triển tâm lý học.2.1] Tâm lý học thời cổ đạiThời cổ đại chưa có tâm lý học nhưng đã có những tư tưởng về tâm lýngười.Trong các di chỉ của người nguyênthuỷ đã thấy những bằng cứ chứngtỏ quan niệm của hồn, phách sau cái chết của thể xác. Trong các bản văn tựđầu tiên của thời kỳ cổ đại, trong các kinh ở Ấn Độ đã có những nhận xét vềtính chất của hồn, như vậy đã có những ý tưởng tiền khoa học về tâmlý.Khái niệm tâm hồn được hệ thống hoá lần đầu tiên trong các tác phẩm triếthọc Hy lạp cổ đại. Những tri thức đấu tiên về tâm lý con người đã được phảnánh trong cả hệ tư tưởng triết học duy tâm và duy vậta] Quan niệm tâm lý người trong hệ tư tưởng triết học duy tâm.Hệ tư tưởng duy tâm cho rằng “linh hồn”của con người là do các lựclượng siêu tự nhiên như Thượng Đế, Trời, Phật tạo ra. Linh hồn là cái thứnhất, có trước, còn thế giới vật chất là cái thứ hai, có sau.Tiêu biểu là nhà triết học duy tâm Platon [427- 347 tr.CN ] cho rằng thếgiới “ý niệm” là cái có truớc, còn thế giới vật chất có sau và do thế giới “ýniệm” sinh ra. Linh hồn không gắn với thế giới hiện thực, nó gắn bó với cáigọi là “trí tuệ toàn cầu”. Con người chỉ cần nhớ lại. Nguồn gốc của thế giới

Upload your study docs or become a

Course Hero member to access this document

Upload your study docs or become a

Course Hero member to access this document

End of preview. Want to read all 98 pages?

Upload your study docs or become a

Course Hero member to access this document

Chương ITÂM LÝ HỌC LÀ MỘT KHOA HỌCI ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM VỤ CỦA TÂM LÝ HỌC.1.Tâm lý và tâm lý học1.1 Tâm lý là gìKhái niệm tâm lý không phải đơn giản. Thực tế từ xa xưa cho đến ngày nay con ngườiđã tốn rất nhiều công sức để tìm hiểu khái niệm này.Người nguyên thuỷ có quan điểm cho rằng con người có hai phần: thể xác và tâm hồn.Tâm hồn chính là cội nguồn của tâm lý con người. Tâm hồn là bất tử, con người sau khichết còn có cuộc sống của tâm linhTrong tiếng Việt thuật ngữ tâm lý đã có từ lâuTừ điển tiếng Việt 1988 định nghĩa một cách tổng quát: “ tâm lý là ý nghĩa, tình cảm,làm thành thế giới nội tâm, thế giới bên trong của con người”Trong cuộc sống hàng ngày, chữ tâm thường được sử dụng ghép với các từ khác. Tathường có cụm từ “tâm địa”, tâm can, tâm tình tâm trạng, tâm tư, được hiểu là lòng ngườithiên về mặt tình cảm. Như vậy tâm lý được dùng để chỉ những hiện tượng tinh thần củacon người.Khái niệm tâm lý trong tâm lý học bao gồm tất cả những hiện tượng tinh thần như cảmgiác, tư duy, tình cảm hình thành trong đầu óc con người điều chỉnh, điều khiển mọi hoạtđộng của con người.Nói một cách chung nhất: tâm lý là tất cả những hiện tượng tinh thần nảy sinh trongđầu óc con người, gắn liền và điều hành mọi hành động, hoạt động của con nguời.1.2 Tâm lý học là gì?Sở dĩ nói tâm lý học là một khoa học vì nó có đối tượng nghiên cứu và có phươngpháp luận nghiên cứu đặc thù riêng.Tâm lý học là khoa học nghiên cứu các hiện tượng tâm lý. Nó nghiên cứu các quy luậtnảy sinh vận hành và phát triển của các hiện tượng tâm lý trong hoạt động đa dạng diễnra trong cuộc sống hàng ngày của mỗi con người. Sự ra đời của tâm lý học với tư cách là1một khoa học độc lập là kết quả phát triển lâu dài của nhưng tư tưởng triết học, nhữngquan điểm tâm lý học trong trường kỳ lịch sử và phát triển của nhiều lĩnh vực khoa họckhác .1 2. Lịch sử hình thành và phát triển tâm lý học.2 2.1] Tâm lý học thời cổ đại3 Thời cổ đại chưa có tâm lý học nhưng đã có những tư tưởng về tâm lý người. Trongcác di chỉ của người nguyên thuỷ đã thấy những bằng cứ chứng tỏ quan niệm của hồn,phách sau cái chết của thể xác. Trong các bản văn tự đầu tiên của thời kỳ cổ đại, trong cáckinh ở Ấn Độ đã có những nhận xét về tính chất của hồn, như vậy đã có những ý tưởngtiền khoa học về tâm lý.4 Khái niệm tâm hồn được hệ thống hoá lần đầu tiên trong các tác phẩm triết học Hylạp cổ đại. Những tri thức đấu tiên về tâm lý con người đã được phản ánh trong cả hệ tưtưởng triết học duy tâm và duy vật5 a] Quan niệm tâm lý người trong hệ tư tưởng triết học duy tâm.6 Hệ tư tưởng duy tâm cho rằng “linh hồn” của con người là do các lực lượng siêu tựnhiên như Thượng Đế, Trời, Phật tạo ra. Linh hồn là cái thứ nhất, có trước, còn thế giớivật chất là cái thứ hai, có sau.7 Tiêu biểu là nhà triết học duy tâm Platon [427- 347 tr.CN ] cho rằng thế giới “ýniệm” là cái có truớc, còn thế giới vật chất có sau và do thế giới “ý niệm” sinh ra. Linhhồn không gắn với thế giới hiện thực, nó gắn bó với cái gọi là “trí tuệ toàn cầu”. Conngười chỉ cần nhớ lại. Nguồn gốc của thế giới chân thực là sự hồi tưởng của linh hồn conngười đối với thế giới “ý niệm”.8 Platon cho rằng tâm hồn là cái có trước, thực tại là cái có sau, tâm hồn do ThượngĐế sinh ra. Tâm hồn trí tuệ nằm ở trong đầu, tâm hồn dũng cảm nằm ở ngực và chỉ có ởtừng lớp quí tộc, tâm hồn khát vọng nằm ở bụng và chỉ có ở tầng lớp nô lệ.9 Hoặc D. Hium [1811- 1916], một nhà duy tâm thuộc trường phái bất khả tri cho thếgiới là những kinh nghiệm chủ quan, con người không thể nhận biết được tồn tại kháchquan và phủ nhận cơ sở vật chất của sự vật.10b] Quan niệm tâm lý con người trong tư tưởng triết học duy vật.11Triết học duy vật cho rằng: tâm lý, tâm hồn là một, tâm lý gắn với thể xác.Tâm lý, tâm hồn đều cấu tạo từ vật chất.212Người đầu tiên bàn vế tâm hồn là Arixtốt [384 – 322 tr.CN], ông cho rằng thể xácvà tâm hồn là một, tâm hồn gắn với thể xác, nó là biểu hiện của tâm lý con người. Tâmhồn có 3 loại:13- Tâm hồn thực vật: có chung cả người và động vật, làm chức năng dinh dưỡng, vậnđộng [ Arixtốt gọi là tâm hồn cảm giác ].14- Tâm hồn động vật có chung ở người và động vật làm chức năng cảm giác, vậnđộng [ còn gọi là tâm hồn cảm giác]15- Tâm hồn trí tuệ, chỉ có ở người [Arixtốt gọi là tâm hồn suy nghĩ]. Để lý giải tâmhồn, Arixtốt đã đặt thế giới ấy trong mối quan hệ với cơ thể, trong môi trường chungquanh, tâm lý nẩy sinh và phát triển trong cuộc sống, tâm lý là chức năng của cuộc sốngvà có thể quan sát được, tức là có thể nghiên cứu thế giới này mặc dù nó cực kỳ phức tạp.16Đại diện của quan điểm duy vật với tâm lý con người còn phải kể đến tên tuổi củacác nhà triết học như:17Talét [Thế kỷ VII-VI tr.CN], Heraclit [Thế kỷ thứ VI- V tr.CN]. Các nhà triết họcnày cho rằng tâm lý, tâm hồn cũng như vạn vật đều được cấu tạo từ vật chất như: nước,lửa, không khí, đất .18Đêmôcrit [460-370tr.CN]: vạn vật đều do nguyên tử lửa tạo thành. Linh hồn, tâmhồn cũng do nguyên tử lửa tạo nên, nhưng đó là một loại nguyên tử rất tinh vi. Vật thể vàlinh hồn có lúc phải bị mất đi do nguyên tử bị tiêu hao.19Xôcrát [469-399TCN] đã tuyên bố một câu nổi tiếng là hãy tự biết mình. Đây làmột định hướng có giá trị to lớn trong cho tâm lý học: con người có thể và cần phải tựhiểu biết mình, tự nhận thức, tự ý thức về cái ta.202. Những tư tưởng tâm lý học từ nửa đầu thế kỷ XIX trở về trước.21Trong suốt thời kỳ trung cổ, tâm lý học mang bản thể huyền bí. Sự phát triển các trithức các tư tưởng tiến bộ bị kìm hãm.Đến thế kỷ XVII, R. Đêcác [1596-1650] đại diện cho phái nhị nguyên luận cho rằngvật chất và tâm hồn là hai thực thể song song tồn tại. Đêcác cho rằng cơ thể con ngườiphản xạ như một cái máy, còn tinh thần, tâm lý của con người thì không thể biết được.Tuy nhiên phát kiến của ông về phản xạ là một cống hiến to lớn cho tâm lý học khoa họclúc bấy giờ.22Sang thế kỷ XVIII. tâm lý học bắt đầu có tên gọi. Nhà triết học Đức Vônphơ đãchia nhân chủng học ra thành hai thứ khoa học, một là khoa học về cơ thể, hai là khoa3học về tâm lý học. Năm 1732, ông xuất bản cuốn “Tâm lý học kinh nghiệm”, sau đó hainăm [1734] ông cho ra đời cuốn “Tâm lý học lý trí”. Thế là tâm lý học ra đời từ đó .23 Đến nửa thế kỷ XIX, L.Phơ bách đã có công đưa chủ nghĩa duy vật lên đỉnh caothời bấy giờ. Ông là nhà duy vật lỗi lạc trước khi chủ nghĩa Mác ra đời. Theo ông, tinhthần, tâm lý không thể tách rời khỏi não người, nó là sản phẩm của thứ vật chất phát triểntới mức độ cao là bộ não người. Tâm lý là hình ảnh của thế giới khách quan.24c] Tâm lý học trở thành một khoa học độc lập25Các thành tựu của các khoa học ảnh hưởng đến sự ra đời của tâm lý học đó là:- Học thuyết tiến hoá của Đacwin [Anh ]- Thuyết tâm sinh lý học giác quan của Hemhôn [Đức]- Tâm vật lý học cuả Phécne và Vêbe [Đức], tâm lý học phát sinh phát triển củaGantôn [Anh]- Các công trình nghiên cứu tâm thần học của Bác sỹ Sáccô [Pháp].26Đối với tâm lý học thế kỷ XIX phải đặc biệt nhấn mạnh năm 1879 là năm tại thànhphố Laixíc [nước Đức], nhà tâm lý học Vuntơ [1832-1920] đã thành lập phòng thínghiệm đầu tiên trên thế giới. Một năm sau phòng thí nghiệm này đã chuyển thành việntâm lý học đầu tiên trên thế giới, xuất bản các tạp chí tâm lý học. Từ vương quốc của chủnghĩa duy tâm coi ý thức chủ quan là đối tượng của tâm lý học và con đường nghiên cứutâm lý bằng phương pháp tự quan sát, nội quan chuyển sang con đường nghiên cứu ýthức một cách khách quan, bằng quan sát, phân tích, đo đạc.Trong vòng 10 năm của đầu thế kỷ XX trên thế giới đã xuất hiện nhiều trường pháitâm lý học khách quan đó tâm lý học hành vi, tâm lý học Gestalt, tâm lý học Phơrơt.273. Các quan điểm cơ bản trong tâm lý học hiện đại283.1] Tâm lý học hành vi [Watsơn, 1878-1958, Mĩ]29Chủ nghĩa hành vi do nhà tâm lý học Mỹ J.Watsơn sáng lập. Ông có ý định xâydựng một nền tâm lý học tối tân và khoa học, chỉ có đối tượng nghiên cứu là hành vi củacon người và ở động vật không tính đến yếu tố nội tâm. Chính vì lẽ đó mà phái này gọi làhành vi chủ nghĩa.30Chủ trương không mô tả hay giảng giải các trạng thái ý thức, mà nghiên cứu hành vicủa con người [cơ thể người]. Hành vi này được hiểu là tổng số các cử động bề ngoàiđược nẩy sinh để đáp ứng một kích thích nào đó, theo công thức kích thích - phản ứng [S4- R]. Các cử động này thực hiện chức năng thích nghi với môi trường chung quanh. Vì cóthể quan sát được các cử động này, nên có thể và phải nghiên cứu chúng một cách kháchquan. Từ đó người ta rút ra kết luận có thể điều khiển và hình thành hành vi cuả conngười theo phương pháp thử và sai. Đây là một dòng tâm lý học duy vật máy móc từ chỗcoi con người như là một cái máy, như là một động vật biết nói, coi con người chỉ như làmột cơ thể riêng có khả năng phản ứng để thụ động kích thích vào hoàn cảnh. Đây làquan điểm tự nhiên chủ nghĩa, thực dụng và phi lịch sử, không phản ánh được cuộc sốngthực của con người cụ thể, đang sống và làm việc và hoạt động trong các điều kiện lịchsử xã hội.Ưu điểm: Với công thức trên, J. Watsơn đã nêu lên một quan điểm tiến bộ trong tâm líhọc: coi hành vi là do ngoại cảnh quyết định, hành vi có thể quan sát được, nghiên cứumột cách khách quan, từ đó có thể điều khiển hành vi theo phương pháp “thử - sai”.Nhược điểm: Chủ nghĩa hành vi quan niệm một cách cơ học, máy móc về hành vi,đánh đồng hành vi của con người với hành vi của con vật. Chủ nghĩa hành vi đồng nhấtphản ứng với nội dung tâm lí bên trong làm mất tính chủ thể, tính xã hội của tâm lí conngười, đồng nhất tâm lí con người với tâm lí con vật.Đây chính là quan điểm tự nhiên chủ nghĩa, phi lịch sử và thực dụng.31Ví dụ:32* Skiner [ trường ĐH Havvard Mỹ] đã dùng nguyên lý tăng cường để huấn luyệnchim, bồ câu, chuột. Để chuột cống đói trong hộp Skiner chứa thức ăn nhưng không nhìnthấy được có gắn đòn bẩy. Sau một thời gian chuột mò mẫm lấy chân thử ấn vào đòn bẩylập tức thức ăn bật ra và từ đấy trở đi, khi nào đói chuột tiếp tục ấn chân vào đòn bẩy đểlấy thức ăn.33* TS tâm lý Hà lan Achian Kortlandt đã nghiên cứu nhiều hành vi tập tính của HắcTinh Tinh ở vùng châu Phi phát hiện nhiều tư liệu khá lý thú. Khi Hắc Tinh Tinh đưa bàntay ra nhưng úp lòng bàn tay xuống là dấu hiệu phục tùng, chìa ngón tay trỏ xuống lànguy hiểm tói gần. Hai bàn tay giơ cao lên trời có nghĩa là đường không đi được.343.2] Tâm lý học Gestalt gọi là tâm lý học cấu trúc do bộ ba Vecthaimơ, Côlơ,Côpca sáng lập ở Đức.35Học thuyết tâm lý học Gestalt ra đời ở Đức thuộc trường phái tâm lý học duy tâmkhách quan. Các nhà tâm lý học cấu trúc cho rằng bản chất hiện tượng tâm lý đều vốn cótính cấu trúc, vì vậy nghiên cứu phải theo xu hướng tổng thể với cả một cấu trúc chỉnhthể.536Đây là một trong những dòng tâm lý duy tâm khách quan chuyên nghiên cứu tri giácvà ít nhiều nghiên cứu tư duy trong những mối liên hệ thực giữa sự vật được tri giác hayhoàn cảnh đòi hỏi tư duy với người tri giác hay tư duy. Nhờ vậy đã tìm ra tính chất ổnđịnh của tri giác, quy luật hình thành nền trong tri giác, quy luật bổ sung khi tri giác, quyluật bừng hiểu trong tư duy. Các nhà tâm lý Géstalt ít chú ý đến vai của vốn kinh nghiệmsống, kinh nghiệm xã hội lịch sử.373.3] Phân tâm học do bác sĩ người Áo đề xướng:38Học thuyết này cho rằng không chỉ nghiên cứu ý thức mà bỏ qua vô thức. Ông chorằng chính yếu tố vô thức mới là yếu tố quyết định nhất trong tâm lý con người.39Phơrớt cho rằng nhân cách con người gồm 3 phần: vô thức, ý thức, siêu thức.40Phần vô thức chứa đựng các bản năng sinh vật trong đó bản năng tình dục là trungtâm. Những bản năng sinh học là nguồn cung cấp năng lương cho hoạt động của conngười. Những bản năng này tồn tại theo nguyên tắc đòi hỏi và thỏa mãn.41Phần ý thức gồm những cách thức ứng xử và suy nghĩ đã được hình thành trongcuộc sống thông qua những kinh nghiệm để đối phó với thế giới bên ngoài nhằm giúpcon người thích nghi với thực tế cuộc sống.42Phần siêu thức gốm những kiểm chế thu được trong quá trình phát triển nhân cách.Đó là sự kiềm chế các họat động của phần vô thức và phần ý thức. Siêu thức ngăn khôngcho ý thức thực hiện những phần sai trái để thỏa mãn các bản năng. Phần siêu thức gầngiống như cái mà ta gọi là lương tâm.43Dòng tâm lý này lý giải tâm lý con người bằng cách sinh vật hoá con người tác giảcủa nó cho rằng bằng cách đó sẽ có một khoa học khách quan về con người. Luận điểmcơ bản của ông coi bản năng sinh dục là cội nguồn của toàn bộ thế giới tinh thần, từ nộitâm đến hành vi bên ngoài, thậm chí kể cả sáng tạo nghệ thuật. Học thuyết Phơrớt là là cơsở ban đầu của tâm lý học hiện sinh, thể hiện quan điểm sinh vất hoá tâm lý con người44Các dòng tâm lý trên đều tự gọi là khách quan nhưng đều bỏ qua các mối quan hệbản chất của con người, thế là đánh mất con người cụ thể sống, làm việc, hoạt động trongtrong xã hội lịch sử cụ thể, cho nên các dòng phái ấy đều không đạt tới mong muốn chânthành của họ là xây dựng một khoa học khách quan về thế giới tâm lý của con người,453.4. Tâm lý học nhân vănĐại biểu là C.Rôgiơ và H. Maslaw. Họ cho rằng bản chất con người vốn là tốt đẹp, cólòng vị tha, có tiềm năng sáng tạo. Tâm lý học cần giúp con người tìm được bản ngã đíchthực của minh. Con người cần đối xử với nhau một cách tế nhị, cởi mở lẫn nhau6Tuy nhiên tâm lý học nhân văn tách con người khỏi các mối quan hệ xã hội, chú ý tớimặt nhân văn trừu tượng trong con người. Họ không thấy được nguồn gốc hình thành tínhnhân văn đó có ở hoạt động sống của mỗi người trong xã hội loài người, tách con ngườira khỏi mối quan hệ xã hội.3.5. Tâm lý học nhận thức :Học thuyết này do G. Piagiê, Brunơ [Thụy Sĩ] sáng lập. Trường phái này lấy hoạt độngnhận thức của con người làm đối tượng nghiên cứu của mình. Họ nghiên cứu tâm lý conngười trong mối quan hệ với môi trường, với cơ thể và với bộ não. Họ đã phát hiện ranhiều quy luật của tri giác, trí nhớ, tư duy, ngôn ngữ .3.6. Tâm lý học hoạt động:Dòng phái này do các nhà tâm lý học Liên Xô [cũ] như L.X.Vưgốtxky, X.LLubinstein, A. Lêôchiép cùng với nhiều nhà tâm lý của Đức, Pháp, Bungari sáng lập.Trường phái này lấy triết học Mác-Lênin làm cơ sở lý luận và phương pháp luận, coi tâmlý là sự phản ánh hiện thực khác quan vào não thông qua hoạt động. Tâm lý người đượchình thành trong hoạt động, giao tiếp và trong các mối quan hệ xã hội.4. Đối tượng, nhiệm vụ của tâm lý học:a] Đối tượng của tâm lý học:Đối tượng của tâm lý học là nghiên cứu các hiện tượng tâm lý với tư cách là hiệntượng tinh thần do thế giới khách quan tác động vào não con người sinh ra, gọi chung làcác hoạt động tâm lý. Tâm lý học nghiên cứu sự hình thành vận hành và phát triển củahoạt động tâm lý. Các quy luật của hoạt động tâm lý và cơ cấu tạo nên chúng .b] Nhiệm vụ của tâm lý học.Nhiệm vụ cơ bản của tâm lý học là nghiên cứu: Bản chất hiện tượng tâm lý, các quyluật nảy sinh và phát triển tâm lý, cơ chế diễn biến và thể hiện tâm lý, quy luật về mốiquan hệ giữa các hiện tượng tâm lý. Cụ thể :+ Những yếu tố khách quan, chủ quan nào đã tạo ra tâm lý người+ Cơ chế hình thành và biểu hiện của hoạt động tâm lý+ Tâm lý của con người hoạt động như thế nào+ Chức năng vai trò của tâm lý đối với hoạt động của con ngườiTóm lại có thể nêu ba nhiệm vụ cụ thể của tâm lý học .71. Nghiên cứu bản chất hoạt động tâm lý cả về số lượng lẫn chất lượng2. Phát hiện các qui luật nẩy sinh, hình thành và phát triển tâm lý3. Tìm ra cơ chế diễn biến và thể hiện của các hiện tượng tâm lýTrên cơ sở những thành tựu nghiên cứu, tâm lý học đưa ra những giải pháp hữu hiệucho việc hình thành và phát triển tâm lý, sử dụng tâm lý trong nhân tố con người có hiệuquả nhất.4. Mối quan hệ giữa tâm lý hgọc với các khoa học khácCon người là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học… Mỗi bộ môn khoa họcnghiên cứu một mặt nào đó của con người. Trong các khoa học nghiên cứu về con ngườithì tâm lý học chiếm vị trí đặc biệt.Tâm lý học có quan hệ với nhiều khoa học, theo nhà tâm lý học người NgaB.G.Ananhiep cho rằng: Tâm lý học nằm ở vị trí trung tâm của hình tam giác và ba đỉnhlà: Khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và triết học.Triết họcKhoa học TNKhoa học XH- Tâm lý học vớitriết học: Mỗi lý thuyết tâmlý đều dựa trên cơ sở phương pháp luận của một thứ triết học nào đó. tâm lý học mác xítlấy chũ nghĩa duy vật biện chứng và chũ nghĩa duy vật lịch sử làm cơ sở phương phápluận định hướng cho việc nghiên cứu các hiện tượng tâm lý. Ngược lại những thành tựucủa tâm lý học đã góp khẳng định các quy luật tự nhiên, xã hội thông qua họat động cảitạo tự nhiên xã hội và bản thân con người .- Tâm lý học quan hệ với khoa học tự nhiên đặc biệt với sinh lý học thần kinh cấp caocó thể nói hoạt động thần kinh cấp cao là cơ sở tự nhiên của tâm lý người, các thành tựusinh vật học, di truyền học, tiến hoá luận góp phần làm sáng tỏ sự hình thành và phát triểntâm lý.- Tâm lý học có quan hệ với các khoa học xã hội8Nhiều kết quả nghiên cứu của tâm lý học được ứng dụng vào nhiều lĩnh vực của cuộcsống xã hội như: giáo dục học, quản lý xã hội, pháp lý…Ngược lại các thành tựu của khoa học xã hội góp phần giúp tâm lý học giải quyết bảnchất hiện tượng tâm lýII- BẢN CHẤT, CHỨC NĂNG, PHÂN LOẠI HIỆN TƯỢNG TÂM LÝ:461.Bản chất hiện tượng tâm lý:Có nhiều quan niệm khác nhau về bản chất hiện tượng tâm lý người+ Quan niệm duy tâm cho rằng tâm lý của con người là do thượng đế, do trời sinh ra vànhập váo thể xác con người. Tâm lý con người không phụ thuộc vào thế giới khách quancũng như điều kiện thực tại của đời sống. Cũng có những nhà duy tâm cho rằng tâm lýcon người là một trạng thaí tinh thần sẵn có trong con người, nó không gắn gì vào thếgiới bên ngoài và cũng không phụ thuộc gì vào cơ thể.+ Quan niệm duy vật tầm thường:Cho rằng tâm lý tâm hồn cũng như mọi sự vật hiện tượng đều được cấu tạo từ vật chất,do vật chất trực tiếp sinh ra, tâm hồn giống như gan tiết ra mật, họ đem đồng nhất cái vậtlý, cái sinh lý với cái tâm lý, phủ nhận vai trò của chủ thể, tính tích cực năng động củatâm lý, ý thức, phủ nhận bản chất xã hội của tâm lý và tính tích cực của tâm lý con người.+ Quan niệm khoa học về bản chất hiện tượng tâm lý ngườiQuan niệm khoa học cho rằng : Tâm lý con người là chức năng của não, là sự phản ánhhiện thực khách quan vào não bộ người thông qua chủ thể. Tâm lý người có bản chất xãhội và mang tính lịch sử.a] Tâm lý người là sự phản ánh hiện thực khách quan vào não người thông qua hoạtđộng của mỗi người .- Hiện thực khách quan: là những cái tồn tại xung quanh chúng ta, có cái nhìn thấyđược, có cái không nhìn thấy được .Hiện thực khách quan phản ánh vào não người nảy sinh ra hiện tượng tâm lý.Nhưng sự phản ánh tâm lý khác với sự phản ánh khác ở chỗ đây là sự phản ánh đặcbiệt – Phản ánh thông qua lăng kính chủ quan của mỗi người:+ Hình ảnh tâm lý mang tính chất sinh động, sáng tạo.9+ Hình ảnh tâm lý mang tính chất chủ thể, mang đậm màu sắc cá nhân, hay nói cáchkhác hình ảnh tâm lý là hình ảnh chủ quan về hiện thực khách quan, hình ảnh tâm lýmang tính chất chủ thể .Tính chủ thể trong phản ánh tâm lý thể hiện ở chỗ:Cùng nhận sự tác động của thế giới, về cùng một hiện thực khách quan nhưng ở nhữngchủ thể khác nhau cho ta những hình ảnh tâm lý với những mức độ khác nhau.Cùng một hiện thực khách quan, tác động đến một chủ thể duy nhất nhưng vào thờiđiểm khác nhau, ở những hoàn cảnh khác nhau, với trạng thái cơ thể, trạng thái tinh thầnkhác nhau, có thể cho ta thấy mức độ biểu hiện và các sắc thái tâm lý khác nhau ở chủ thểấy.Nguyên nhân sự khác nhau:Do mỗi người có những đặc điểm riêng về cơ thể, giác quan, hệ thần kinh , và não bộ.Mỗi người có hoàn cảnh sống khác nhau, điều kiện giáo dục cũng không như nhau và đặcbiệt là mỗi cá nhân thể hiện mức độ tích cực hoạt động, tích cực giao lưu khác nhau tronghoạt động, vì vậy tâm lý người này khác người kia.Rút ra một số kết luận- Tâm lý người có nguồn gốc từ thế giới khách quan, vì thế khi ngiên cứu cũng như khihình thành cải tạo tâm lý phải nghiên cứu hoàn cảnh con người đó sống và hoạt động.- Tâm lý người mang tính chất chủ thể, nên trong giáo dục, quản lý con người phải chúý đến nguyên tắc sát đối tượng.- Tâm lý là sản phẩm của hoạt động và giao tiếp, vì thế phải tổ chức hoạt động và giaotiếp để nghiên cứu sự hình thành và phát triển tâm lý người.b] Tâm lý người mang bản chất xã hội và có tính lịch sử:Bản chất xã hội và tính lịch sử của tâm lý người thể hiện như sau:* Bản chất xã hội :Tâm lý người có nguồn gốc là thế giới khách quan, trong đó nguồn gốc xã hội là cáiquyết định. Phần xã hội của thế giới quyết định tâm lý người thể hiện qua, các quan hệkinh tế xã hội, quan hệ đạo đức, pháp quyền, các mối quan hệ con người - con người…Các mối quan hệ trên quyết định bản chất tâm lý người.10Tâm lý người là sản phẩm hoạt động giao tiếp của con người trong các mối quan hệ xãhội.Tâm lý của mỗi cá nhân là kết quả lĩnh hội tiếp thu vốn kimh nghiệm xã hội loài ngườ,nền văn hoá xã hội thông qua hoạt động, giao tiếp, trong đó giáo dục giữ vai trò chủ đạo.* Tính chất lịch sử:Tâm lý con người hình thành, phát triển và biến đổi cùng với sự phát triển của lịch sửcá nhân, lịch sử dân tộc và cộng đồng. Vì vậy khi sinh ra là con người nhưng không sốngtrong xã hội loài người, trong các mối quan hệ người - người thì sẽ không có tâm lýngười bình thường.Từ những luận điểm trên cần chú ý nghiên cứu môi trường xã hội, các quan hệ xã hộiđể hình thành và phát triển tâm lý, cần tổ chức có hiệu quả hoạt động đa dạng ở từng giaiđoạn lứa tuổi khác nhau giúp cho con người lĩnh hội nền văn hoá xã hội để hình thành vàphát triển tâm lý con người.472. Chức năng của tâm lý- Chức năng chung là định hướng: Thể hiện ở động cơ, mục đích khiến cho conngười hoạt động như: nhu cầu, động cơ, niềm tin, lý tưởng, lương tâm, danh dự.- Chức năng động lực: Đó là chức năng thôi thúc, lôi cuốn con người hoạt động, khắcphục mọi khó khăn vươn tới mục đích đề ra.- Chức năng điều khiển: Chính nhờ chức năng này mà con người mới có mục đích,mục tiêu của cuộc sống, phải đặt ra kế hoạch, chương trình phấn đấu lâu dài mới đạt tới,làm cho hoạt động của con người trở nên có ý thức, đem lại hiệu quả nhất định.- Chức năng kiểm tra điều chỉnh: là chức năng tự đánh giá kết quả hoạt động củacon người so với yêu cầu, ý định đặt ra để xem mục đích hoạt động đã đạt đến đâu có gìcần phải điều chỉnh cho thích hợp.3. Phân loại hiện tượng tâm lý:a] Phân loại theo thời gian tồn tại và vị trí tương đối của chúng trong nhân cách ta có :Các quá trình tâm lý [quá trình nhận thức, quá trình cảm xúc, quá trình hành động ýchí]Các trạng thái tâm lý [Chú ý, tâm trạng]Các thuộc tính tâm lý [Xu hướng, tính cách, khí chất, năng lực]11Có thể biểu hiện mối quan hệ giữa các hiện tượng tâm lý bằng sơ đồ sau:Tâm lýCác quá trìnhtâm líCác trạng tháitâm líCác thuộc tínhtâm lýb] Cũng có thể phân loại hiện tượng tâm lý thành:- Các hiện tượng tâm lý có ý thức- Các hiện tượng tâm lý chưa có ý thứcc] Hoặc có thể phân loại thành:Hiện tượng tâm lý sống động: Thể hiện trong hành vi, hoạt độngHiện tượng tâm lý tiềm tàng: tích động trong sản phẩm của hoạt độngd] Cũng có thể phân biệt hiện tượng tâm lý của cá nhân với hiện tượng tâm lý của xãhội [phong tục, tập quán, định hình xã hội, dư luận xã hội, tâm trạng xã hội, “mốt”]III. CÁC NGUYÊN TẮC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TÂM LÝ1.Các nguyên tắc phương pháp luận:1.1Nguyên tắc quyết định luận duy vật biện chứng.Nguyên tắc này khẳng định tâm lý có nguồn gốc là thế giới khách quan tác động vàobộ não của mỗi người, thông qua lăng kính chủ quan của con người. Tâm lý định hướng,điều khiển, điều chỉnh hoạt động, hành vi của con người tác động trở lại thế giới, trong đócái quyết định xã hội là quan trọng nhất.1.2Nguyên tắc thống nhất tâm lý, ý thức, nhân cách với hoạt động .Hoạt động là phương thức hình thành phát triển và thể hiện tâm lý, ý thức, nhân cách.Đồng thời tâm lý, ý thức, nhân cách là cái điều hành hoạt động thống nhất với nhau.Nguyên tắc này cũng khẳng định tâm lý luôn luôn vận động và phát triển. Cần phảinghiên cứu tâm lý trong sự vận động của nó.121.3 Nghiên cứu các hiện tượng tâm lý trong sự vận động và phát triển không ngừngcủa chúngNguyên tắc này đòi hỏi phải xem xét nhìn nhận các hiện tượng tâm lý trong sự vậnđộng và phát triển không ngừng. Không nên coi hiện tượng tâm lý là nhất thành bất biến.1.4 Phải nghiên cứu tâm lý trong mối liên hệ giữa chúng với nhau và trong mối liên hệvới các hiện tượng tâm lý khác: các hiện tượng tâm lý không tồn tại một cách biệt lập màchúng quan hệ chặt chẽ với nhau bổ sung cho nhau và chuyển hoá lẫn nhau, đồng thờichúng còn chi phối và chịu sự chi phối của các hiện tượng khác.1.5 Phải nghiên cứu tâm lý của một con người cụ thể, một nhóm người cụ thể, chứkhông nghiên cứu một cách chung chung, nghiên cứu tâm lý ở một con người trừu tượng.2.Các phương pháp nghiên cứu tâm lý:2.1. Phương pháp quan sát.Quan sát là phương pháp nghiên cứu những biểu hiện bên ngoài của tâm lý con người[Hành vi, cử chỉ, nét mặt, lời nói, dáng điệu vv..] diễn ra trong điều kiện sinh hoạt tựnhiên, bình thường của họ để từ đó rút ra kết luận.Quan sát là một loại tri giác có chủ định, cho phép chúng ta thu được nhiều tài liệu cụthể, sinh động trực quan, khách quan trong các điều kiện tự nhiên của con người.Quan sát có nhiều hình thức: quan sát toàn diện, quan sát bộ phận, quan sát có trọngđiểm, quan sát trực tiếp hay gián tiếp và tự quan sát.+ Muốn quan sát có hiệu quả cao cần chú ý những vấn đề sau đây:* Xác định mục đích, nội dung, kế hoạch quan sát.* Tiến hành quan sát một cách cẩn thận, có hệ thống.* Ghi chép một cách khách quan và rút ra những nhận xét trung thực.Ưu điểm của phương pháp quan sát là sẽ cho ta thu được các tài liệu cụ thể, kháchquan, các thông tin thô.Nhược điểm: là nó phụ thuộc khá lớn vào người tiến hành quan sát [trình độ, kinhnghiệm, tính trạng sức khoẻ người quan sát]. Đối với các biểu hiện tâm lý sâu kín củangười quan sát [niềm tin, lý tưởng, thói quen, nguyện vọng vv..] rất có thể quan sát được.132.2. Phương pháp thực nghiệm:Thực nghiệm là phương pháp tác động vào đối tượng một cách chủ động trong nhữngđiều kiện đã được khống chế, để gây ra ở đối tượng những biểu hiện cần nghiên cứu, cóthể lặp đi lặp lại nhiều lần đo đạc định lượng, định tính một cách khách quan.+ Thường có hai loại thực nghiệm:- Thực nghiệm trong phòng thí nghiệm được thực hiện dưới điều kiện khống chế mộtcách nghiêm khắc các ảnh hưởng bên ngoài, chủ động tạo ra những điều kiện làm nẩysinh nội dung tâm lý cần nghiên cứu- Thực nghiệm tự nhiên được tiến hành trong điều kiện bình thường của cuộc sống.Khác vơ[i quan sát, trong thực nghiệm tự nhiên, nhà nghiên cứu có thể chủ động gây ranhững biểu hiện và diễn biến tâm lý bằng cách khống chế những mốt số nhân tố khôngcần thiết cho việc nghiên cứu, làm nổi bật các yếu tố cần thiết của thực nghiệm.Ví dụ: Bố trí một phòng trong đó có 10 người được dặn trước khi đưa một cái hộpmàu xanh hỏi màu gì thì người trả lời là màu tím. Sau đó mới người X- là người mà tacần xem xét tính tự chủ của họ. Lúc vào phòng, sau khi hỏi 10 người đã được chuẩn bịđều trả lời hộp màu tím. Đến lượt người X thì họ có thể trả lời nhiều cách:- Nó là màu tím chứng tỏ là adua, không có chính kiến.- Nó là màu xanh có tính tự chủ cao.Ngoài ra tuỳ theo mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu thực nghiệm tự nhiên lại được phânthành hai loại.* Thực nghiệm nhận định: là thực nghiệm nhằm xác định thực trạng vấn đề nghiên cứuở một thời điểm cụ thể.* Thực nghiệm hình thành: ở loại thực nghiệm này người nghiên cứu tiến hành các tácđộng giáo dục, rèn luyện nhằm hình thành một phẩm chất tâm lý nào đó ở đối tượng thựcnghiệm.2.3. Test [Trắc nghiệm]:+ Test là một phép thử để đo lường tâm lý, đã được chuẩn hoá trên một số lượng ngườitiêu biểu.Ngày nay có rất nhiều loại test khác nhau để xác định các loại phẩm chất tâm lý sinh lýcủa con người như: khả năng trí tuệ, năng lực, trí nhớ, độ nhạy cảm của các giác quan,đời sống tình cảm…14Ngày xưa các vua chúa, tướng lĩnh vẫn thường dùng test để tuyển chọn nhân tài.Trong sách “văn thư yếu lược” có dạy rằng: giao việc khó khăn lớn lao để biết nhân tài,giao việc nguy hiểm để thử lòng can đảm, giao việc quân cơ bí mật để thử lòng trungthành với Tổ quốc, giao việc phức tạp nan giải để thử trí thông minh, giao việc tiền tài đểthử lòng tham lam của con người.+ Ưu điểm cơ bản của TestCác cách thử này ngày nay trong các bài tập gọi là test.Ưu điểm của Test- Có khả năng làm cho hiện tượng tâm lý cần đo trực tiếp bộc lộ qua hành động giải bàitập test- Có khả năng tiến hành tương đối đơn giản bằng giấy bút, tranh vẽ.- Có khả năng lượng hoá và chuẩn hoá chỉ tiêu tâm lý cần đoTuy nhiên test cũng có những khó khăn, hạn chế.- Khó soạn một bộ test đảm bảo tính chuẩn hoá, hoàn chỉnh- Test chủ yếu là cho ta biết kết quả, ít bộc lộ qúa trình suy nghĩ của nghiệm thể để điđến kết quảVì thế, cần sử dụng test như là một trong các chẩn đoán tâm lý con người ở một thờiđiểm nhất định.2.4. Phương pháp đàm thoại [trò chuyện]Là phương pháp nghiên cứu tâm lý con người thông qua việc trò chuyện chân tình, cởimở với họ, nêu ra các câu gợi mở, các câu hỏi và dựa vào câu trả lời của họ nhằm thuthập thông tin về vấn đề nghiên cứu.Ưu điểm của phương pháp trò chuyện là ở chỗ cho phép đi sâu nghiên cứu nội tâm conngười mà ít chi phí tốn kém.Nhược điểm là: thứ nhất nó lệ thuộc khá lớn vào kinh nghiệm và khả năng tiếp xúc củangười nghiên cứu. Thứ hai: nó dễ xẩy ra việc lồng ý chủ quan của người nghiên cứu quatrao đổi. Thứ ba: không phải đối tượng nào cũng dễ dàng chấp nhận lối nghiên cứu này.Thứ tư là độ chính xác không cao vì kết quả dựa vào những câu trả lờiCó thể đàm thoại trực tiếp hay gián tiếp, có thể hỏi thẳng hoặc hỏi đường vòng.15Khi đàm thoại muốn thu được tài liệu tốt nên:- Xác định rõ mục đích yêu cầu [Vấn đề cần tìm hiểu].- Tìm hiểu thông tin về một số đặc điểm của đối tượng.- Có kế hoạch chủ động “lái hướng câu chuyện”.- Cần linh hoạt, khéo léo tế nhị khi lái hướng câu chuyện, vừa giữ được lô gích tựnhiên vừa đáp ứng yêu cầu của người nghiên cứu.2.5. Phương pháp điều tra [An két]+ Là phương pháp dùng một số câu hỏi nhất loạt đặt ra cho một số đối tượng nghiêncứu, nhằm thu thập ý kiến cuả họ về một số vấn đề nào đó. Có thể bằng các câu hỏi, hoặctrả lời miệng do người điều tra ghi lại+ Câu hỏi có thể là câu hỏi đóng [nhiều đáp án để chọn], hoặc câu hỏi mở để họ tự trảlời.Ví dụ: Anh chị hãy cho biết lý do vì sao xin vào làm việc công ty này?Bạn chọn và đánh dấu vào câu phù hợp:Vì được trả lương caoVì công việc phù hợp với bạnVì có nhiều cơ hội thăng tiếnVì những lý do khác+ Dùng phương pháp điều tra có thể trong một thời gian ngắn thu thập được một số ýkiến của nhiều người nhưng là ý kiến chủ quan. Để có tài liệu tương đối chính xác phảiđiều tra nhiều lần và cần soạn kỹ bản hướng dẫn điều tra viên theo yêu cầu cụ thể.Ưu điểm của phương pháp này là thu thông tin khá nhanh và nhiều. Đảm bảo tự do tưtưởng cho người được hỏi, nhưng cần có sự hợp tác và trách nhiệm cao của người trả lờiđể thông tin được chính xác và khách quan.Để phương pháp này đạt được hiệu quả cao khi sử dụng cần:- Câu hỏi soan thảo phải rõ ràng, dễ hiểu phù hợp với tình độ của đối tượng đượcnghiên cứu .16- Soạn kỹ bản hướng dẫn điều tra viên- người sẽ phổ biến câu hỏi điều tra cho các đốitượng .- Khi xử lý số liệu cần dùng phương pháp toán xác suất thống kê để tránh sự sai sót.2.6. Phương pháp phân tích kết quả hoạt động:Đó là phương pháp dựa vào kết quả sản phẩm hoạt động do con người làm ra đểnghiên cứu các chức năng tâm lý của con người đó. Cần chú ý rằng kết quả các hoạt độngphải được xem xét trong mối liên hệ vối các điều kiện tiến hành hoạt động.Phương pháp này có ưu điểm là dễ thực hiện, vì sản phẩm của con người dễ dàng cóthể lấy ra để quan sát và đánh giá, hơn nữa lại có thể cùng một lúc sử dụng nhiều ngườinghiên cứu mà không tốn kém. Nhưng nó có nhược điểm là người nghiên cứu phải giỏinghiệp vụ mới đưa ra các kết luận bổ ích .2.7. Phương pháp phân tích tiểu sử cá nhân:Đây là phương pháp nghiên cứu tâm lý gián tiếp thông qua hồ sơ, lý lịch lịch sử củangười cần xem xét. Qua bản khai lý lịch quá trình công tác hoạt động trong quá khứ đểdự đoán đặc điểm tâm lý của họ về các vấn đề cần quan tâm.Phương pháp này nó có ưu điểm là dễ thực hiện, nhưng lại có nhược điểm là cần phảiquản lý tốt hồ sơ, đồng thời lý lịch theo mẫu định sẵn chỉ có thể phản ánh một cách tổngquát theo một số nội dung nhất định nên khó phát hiện yếu tố tâm lý sâu sắc của họ.Tóm lại: các phương pháp nghiên cứu tâm lý khá phong phú. Mỗi phương pháp đều cónhững ưu điểm và hạn chế nhất định. Vì vậy muốn nghiên cứu một chức năng tâm lý mộtcách khoa học cần:- Sử dụng phương pháp nghiên cứu thích hợp với vấn đề nghiên cứu- Sử dụng phối hợp và đồng bộ các phương pháp nghiên cứu để đem lại kết quả khoahọc toàn diện.17Chương IICƠ SỞ TỰ NHIÊN VÀ CƠ SỞ XÃ HỘI CỦA TÂM LÝ NGƯỜII- CƠ SỞ TỰ NHIÊN CỦA TÂM LÝ NGƯỜI1. Não và tâm lýMối liên hệ giữa não và tâm lý là một trong những vấn đề cơ bản trong việc lý giải cơsở tự nhiên, cơ sở vật chất của hiện tượng tâm lý người.Song xung quanh mối quan giữa tâm lý và não cũng có nhiều quan điểm khác nhau- Quan niệm tâm lý - vật lý song song : Ngay từ thời R.Đêcác với các quan điểm nhịnguyên, các đại biểu của tâm lý học kinh nghiệm chủ nghĩa coi các quá trình tâm lý vàtâm lý thường song song diễn ra trong não người không phụ thuộc vào nhau trong đó tâmlý được coi là hiện tượng phụ.- Quan điểm đồng nhất tâm lý với sinh lý: đại biểu chủ nghĩa duy vật tầm thường Đức[Bucne, Photxtơ, Môlêsôt] cho rằng: tư tưởng do não tiết ra, giống như mật do gan tiết ra.18- Quan điểm duy vật : Coi tâm lý và sinh lý có quan hệ chặt chẽ với nhau, tâm lý có cơsở vật chất và hoạt động của não bộ, chỉ khi có não hoạt động tâm lý người mới xuất?????????????hiện. Vỏnão cùng với các bộ phận dưới võ là cơ sở vật chất lànơi tồn tại cảm giác, tri giác, trí nhớ, tư duy, ý thức… Không có não và võ não [Hoặc võnão không bình thường ] thì không có tâm lý [hoặc có tâm lý không bình thường] nhưngtâm lý không song song và đồng nhất với sinh lý. Tâm lý là kết quả hệ thống chức năngnhững hoạt động phản xạ của nãoCấu tạo của não bao gồm- Hành tủy [ nối liền tủy sống phình ra thành hình củ hành]- Cầu não [ở giữa não tủy và hành tủy]- Não giữa : Gồm hai cuống đại não và bốn củ não sinh tư]- Não trung gian gồm mấu não, hai đồi thị19- Tiểu não: [ nằm phía sau trụ não, dưới các bán cầu đại não]- Bán cầu đại não[ vỏ não và các hạch dưới vỏ]Chức năng chung phần dưới vỏ não [ hành tủy, tiểu não, não giữa, não trung gian ] dẫntruyền hưng phấn từ dưới lên, từ bộ phận này sang bộ phận kia từ trên xuống dưới, điềukhiển các vận động thăng bàng khi vận động, họat động các tuyến nội tiết, các cơ quannội tạng và một phần họat động định hướng vùng não trung gian, đảm bảo sự thực hiệncác phản xạ không điều kiện phức tạp.2. Vấn đề định khu chức năng trong nãoĐây là vấn đề hết sức phức tạp , từ trước đến nay có nhiều quan điểm khác nhauTâm lý học theo quan điểm duy vật biện chứng khẳng định: Trên vỏ não có nhiều miền[ vùng, thùy ] mỗi miền này là cơ sở vật chất của các hiện tượng tâm lý tương ứng. Tuynhiên mỗi quá trình tâm lý xảy ra là dosự phối hợp của nhiều miền trên vỏ não. Một hiệntượng tâm lý xẩy ra, nhất là các hiện tượng tâm lý phức tạp, bao giờ cũng có nhiếu trungkhu, nhiều miền tham gia tạo thành hiện tượng đó. Tùy theo hiện tượng tâm lý khác nhau20mà các trung khu tần kinh cũng được taio thành khác nhau – nghĩa là hệ thống trung khuthần kinh luôn luôn thay đổi. Sự họat động dựa trên nguyên tắc “phân công” kết hợp vớinguyên tắc nhịp nhàng như vật tạo nên một hệ thống.Một số vùng chức năng của võ não1. Vùng thị giác, 2. Vùng thính giác; 3. Vùng vị giác; 4. Vùng cảm giác cơ thể; 5.Vùng vận động; 6. vùng viết ngôn ngữ; 6. Vùng nói ngôn ngữ, 8. Vùng nghe hiểu tiếngnói; 9. Vùng nhìn hiểu chữ viết3. Phản xạ có điều kiện và tâm lý:Toàn bộ hoạt động của não là hoạt động phản xạ. Đêcác là người đầu tiên tìm ra kháiniệm phản xạ và dùng khái niệm phản xạ để giải thích hiện tượng tâm lý nhưng Đêcácmới nói hoạt động vô thức với phản xạ.- IM. Xêtrênốv nhà sinh lý học người Nga đã mở rộng nguyên tắc phản xạ đến toàn bộhoạt động của não. Tất cả các hoạt động tâm lý có ý thức lẫn không có ý thức đều bắtnguồn từ phản xạ.Có hai lọai phản xạ: phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện3.1 Phản xạ không điều kiện:Là cơ sở sinh lý của bản năng ở động vật và con người, mỗi bản năng họat động đềudựa vào sự phối hợp họat động của một phản xạ không điều kiện như: bản năng dinhdưỡng, bản năng tự vệ, bản năng sinh dục. Tuy nhiên ở người phản xạ không điều kiệncũng chịu sự chi phối của sự phát triển lịch sử xã hội. Do đó ở con người bản năng cũngchịu sự chi phối của sự phát triển llịch sử xã hội. Phản xạ không điều kiện có trung khuthần kinh ở các phần dưới vỏ não và đại diện trên võ não3.2 Phản xạ có điều kiện:Là phản xạ tự tạo của từng người đối với ngọai giới. Nó được hình thành trên cơ sởhình thành các đường liên hệ thần kinh tạm thời trên võ não.Đặc điểm của phản xạ có điều kiện:- Phản xạ có điều kiện là phản xạ tự tạo;Phản xạ có điều kiện được hình thành trong quá trình sống và họat động cụ thể21- Quá trình diễn biến của phản xạ có điều kiện là quá trình thành lập đường liên hệ thầnkinh tạm thời giữa trung khu nhận kích thích có điều kiện và đại diện trên võ não củatrung khu trực tiếp thực hiện phản xạ không điều kiện- Cơ sở giải phẫu của phản xạ có điều kiện nằm trong võ não- Phản xạ có điều kiện báo hiệu gián tiếp kích thích không điều kiện sẽ tác động vào cơthể- Phản xạ có điều kiện được thành lập với kích thích bất kỳ.Vì vậy phản xạ có điềukiện chuẩn bị cho họat động sắp xẩy ra, không phải lúc nào phản xạ có điều kiện cũngxuất hiện.Tất cả các hiện tượng tâm lý đều có cơ sở là phản xạ có điều kiện. Hoạt động phản xạcó điều kiện giúp cơ thể thích ứng với môi trường luôn thay đổi.Phản xạ có 3 khâu :+ Khâu đầu tiên là quá trình nhận kích thích từ bên ngoài vào, biến thành hưng phấntheo đường thần kinh hướng tâm đi về não.+ Khâu giữa là qúa trình thần kinh trên não và tạo ra hoạt động tâm lý.+ Khâu kết thúc dẫn truyền thần kinh từ trung ương theo đường li tâm gây nên phảnứng của cơ thể.- IP Pávlov kế tục sự nghiệp của Xêtrênốp đã thành lập ra học thuyết phản xạ có điềukiện- cơ sở sinh lý của hiện tượng tâm lý.4.Quy luật hoạt động thần kinh cấp cao và tâm lý.a] Qui luật họat động theo hệ thốngTrong điều kiện tự nhiên của đời sống, các kích thích không tác động một cách riênglẻ, chúng thường tạo thành một tổ hợp các kích thích đồng thời hoặc nối tiếp. Mặt kháccơ thể cũng không phản ứng riêng lẻ mà phản ứng một cách tổ hợp các kích thích đó.Hoạt động của cho phép hợp nhất những kích thích riêng lẻ hay không riêng lẻ thành mộthệ thống. Đó là quy luật hoạt động theo hệ thống của võ não.Động hình là một chuỗi phản xạ có điều kiện kế tiếp nhau theo một thứ tự nhất địnhđã được lặp đi lặp lại nhiều lần. Khi có một phản xạ có điều kiện trong chỗi đó xẩy ra thìphản xạ này kéo theo phản xạ khác trong chup64i cùng xẩy ra . Động hình là cơ sở sinhlý của cảm xúc, tình cảm, thói quen.22b] Quy luật lan toả và tập trung .Hưng phấnỨc chếHưng phấn và ức chế là hai trạng thái cơ bản của hệ thần kinh. Khi vỏ não có mộtđiểm[vùng ] hưng phấn hoặc ức chế nào đó, thì quá trình hưng phấn, ức chế đó khôngdừng lại ở điểm đó, nó sẽ lan toả ra chung quanh, sau đó trong những điều kiện bìnhthường chúng lại tập trung vào một nơi nhất định. Hai quá trình lan toả và tập trung xảyra kế tiếp nhau trong một trung khu thần kinh. Nhờ đó mà hình thành một hệ thống chứcnăng các phản xạ có điều kiện- cơ sở sinh lý của các hiện tượng tâm lý.c] Quy luật cảm ứng qua lạiKhi qúa trình thần kinh cơ bản có ảnh hưởng qua lại với nhau,tạo nên qui luật cảmứng qua lại. Có bốn dạng cảm ứng qua lại cơ bản: đồng thời ,tiếp diễn, dương tính và âmtính.- Cảm ứng qua lại đồng thời xảy ra giữa nhiều trung khu :hưng phấn ở điểm này gâynên ức chế ở phần kia hoặc ngược lại.- Cảm ứng qua lại tiếp diễn : Ở một trung khu [ Hay trong một điểm] vừ hưng phấn sauđó chuyển sang ức chế ở chính trung khu ấy.- Cảm ứng dương tính : Đó là hiện tượng hưng phấn làm cho ức chế sâu hơn và ngượclại ức chế làm cho hưng phấn mạnh hơn.- Ngược lại , hưng phấn gây nên ức chế, hoặc ức chế làm giảm hưng phấn, thì đó làcảm ứng âm tính.d] Qui luật phụ thuộc vào cường độ kích thích:Trong trạng thái tỉnh táo, khoẻ mạnh, bình thường của vỏ não nói chung thì độ lớn củaphản ứng tỉ lệ thuận với cường độ kích thích . Ở người sự phụ thuộc này mang tính chấttương đối, vì phản ứng của con người không chỉ phụ thuộc vào kích thích mà còn phụthuộc vào chủ thể của mỗi người.Tóm lại: các quy luật cơ bản trên có quan hệ mật thiết với nhau, cùng chi phối sự hìnhthành , diễn biến và biểu hiện hoạt động tâm lý của con người.5. Hệ thống tín hiệu thứ hai và tâm lý:5.1 Hệ thống tín hiệuthứ nhất:23Tất cả các sự vật, hiện tượng trong hiện thực khách quan và các thuộc tính của chúnglà những tín hiệu được phản ánh trực tiếp vào não và để lại dấu vết tromg vỏ não gọi là hệthống tín hiệuthứ nhất . Hệ thống tín hiệu thứ nhất là cơ sở sinh lý của họat động nhậnthức cảm tính, trực quan, tư duy cụ thể và các cảm xúc cơ thể của người và động vật.5.2 Hệ thống tín hiệu thứ haiToan[ bộ những ký hiệu tượng trưng [ tiếng nói, chữ viết, biểu tượng …] về sự vật hiệntượng khách quan được phản ánh vào đầu óc con người là những tín hiệu thứ hai.Hệ thống tín hiệu thứ hai chỉ có ở người Hệ thống tín hiệu thứ hai là cơ sở sinh lý củatư duy ngôn ngữ, tư duy trừu tượng, ý thức và tình cảmII.CƠ SỞ XÃ HỘI CỦA TÂM LÝ CON NGƯỜI.Sự Phát triển tâm lý của con người không chỉ bị chi phối của qui luật tự nhiên mà cònchịu sự chế ước quy luật của xã hội- lịch sử.1. Quan hệ xã hội, nền văn hoá xã hội và tâm lý của con ngườiTâm lý của con người có bản chất xã hội và mang tính lịch sử- Chũ nghĩa Mác khẳng định: các quan hệ xã hội tạo nên bản chất con người. Các quanhệ xã hội trước hết là quan hệ sản xuất, quan hệ kinh tế, chế độ chính trị, quan hệ conngười- con người, quan hệ đạo đức pháp quyền…qui luật cơ bản chi phối sự phát triểnxã hội loài người là : qui luật quan hệ sản xuất phù hợp với lực lượng sản xuất. Hoạt độngtâm lý của con người chịu sự tác động của quy luật xã hội, trong đó giáo dục giữ vai tròchủ đạo và quan trọng nhất. Chỉ có sống và hoạt động trong xã hội con người mới thựchiện được chức năng phản ánh của mình.- Cơ chế chủ yếu của sự phát triển tâm lý của con người là cơ chế lĩnh hội nền vănhoá xã hội.. Đặc điểm cơ bản của qúa trình lĩnh hội là nó tạo ra ở con người những chứcnăng tâm lý mới, những năng lực mới. Qúa trình lĩnh hội là quá trình tái những thuộctính, những năng lực của loài người thành những thuộc tính, năng lực của cá thể mỗingười, hay nói cách khác đi, thông qua cơ chế lĩnh hội mà con người tổng hoà các mốiquan hệ xã hội, nền văn hoá xã hội thành bản chất con người, tâm lý con người.2.Hoạt động và tâm lý.2.1.Khái niệm chung về hoạt động .- Hoạt động là gì ?Có nhiều cách định nghĩa khác nhau về hoạt động24- Thông thường người ta coi hoạt động là sự tiêu hao năng lượnh thần kinh và cơ bắpcủa con người khi tác động vào hiện thực khách quan, nhằm thoã mãn những nhu cầu củamình .Về phương diện triết học, tâm lý học người ta quan niệm hoạt động là phương thức tồntại của con người trong thế giớiHoạt động là mối quan hệ tác động qua lại giữa con người với thế giới[khách thể] đểtạo ra sản phẩm cả về thế giới cả về phía con người[chủ thể]Họat động là phương thức tồn tại của con người thể hiện hai cấp độ- Cấp độ vi mô: là cấp độ hóat động của cơ thể, các giác quan, các bộ phận tuân theoquy luật sinh học. Nhờ có họat động mà con người tồn tại và phát triển, nhưng họat độngở cấp độ này không phải là đối tượng của tâm lý học.- Cấp độ vĩ mô: là hoạt động có đối tượng của con người với tư cách là một chủ thểcủa hoạt động có mục đích. Đây chính là đối tượng nghiên cứu của tâm lý họcHọat động là quá trình con người thực hiện các quan hệ giữa mình với thế giới bênngoài- thế giới tự nhiên và xã hội giữ mình với người khác, giữa mình với bản thân.Trong quá trình quan hệ đo có hai quá trình diễn ra đồng thời và bổ sung cho nhau, thốngnhất với nhau+ Quá trình thứ nhất là quá trình đối tượng hoá, trong đó chủ thể chuyển năng lực củamình thành sản phẩm của hoạt động hay nói cách khác đi tâm lý của con người[cuả chủthể] được bộc lộ, được khách quan hoá trong quá trình làm ra sản phẩmQuá trình này còn gọi là qúa trình “xuất tâm”.+ Quá trình chủ thể hoá, có nghĩa là khi hoạt động con người chuyển từ phía khách thểvào bản thân mình những quy luật bản chất của thế giới để tạo thành tâm lý,ý thức, nhâncách của bản thân, bằng cách chiếm lĩnh thế giớiQuá trình chủ thế hoá còn gọi là quá trình nhập tâmNhư vậy là trong quá trình hoạt động, con người vừa tạo ra sản phẩm về phía thế giới,vừa tạo ra tâm lý của mình, hay nói cách khác đi tâm lý nhân cách được bộc lộ và hìnhthành trong hoạt động.2.2 Những đặc điểm của hoạt động- Hoạt động bao giờ cũng là hoạt động có đối tượng25