Cập nhật vào: Thứ tư - 13/04/2022 06:01 Cỡ chữ
Ngủ là thời điểm để nghỉ ngơi và hoạt động mọi người thường làm nhất trong lúc này là quay ngang quay ngửa. Nhưng đối với một số khác, giấc ngủ có thể là thời điểm mà họ đi lòng vòng quanh nhà, lái xe hoặc nấu ăn trong trạng thái vô thức. Đây chính là “mộng du”.
Mộng du không phải là một chứng bệnh về tâm lý hay tâm thần mà chỉ đơn giản là một rối loạn giấc ngủ thường gặp ở pha ngủ sâu. Thông thường, ở pha này, cơ thể được thư giãn, hồi phục sau một ngày làm việc thì ở những người bị mộng du, họ lại hoạt động như lúc tỉnh. Ví dụ như nói chuyện, ngồi dậy, nhìn xung quanh, ra khỏi giường, đi lang thang quanh nhà, thậm chí là lái xe ô tô. Tất cả những hành động này đều được duy trì ở trạng thái ngủ sâu. Những người mộng du không chỉ khó đánh thức mà họ còn nhớ rất ít, thậm chí không nhớ gì về những chuyến phiêu lưu đêm của bản thân. Tồi tệ hơn nữa là có thể họ sẽ tấn công những ai cố gắng đánh thức họ dậy.
Cho đến nay, mộng du vẫn còn là điều bí ẩn chưa được giải thích rõ ràng. Các nhà khoa học vẫn đang cố gắng tìm ra nguyên nhân thực sự của chứng mộng du. Một trong những nguyên nhân chính có thể bắt nguồn từ chất lượng giấc ngủ. Mộng du là chứng rối loạn giấc ngủ mang tính di truyền và có liên quan mật thiết đến nhóm bệnh thần kinh khác như: trầm cảm, Parkinson và các cơ chế của giấc ngủ REM. Mộng du thường xảy ra vào đầu buổi đêm [một đến hai giờ sau khi bạn chìm vào giấc ngủ]. Mộng du không thể xảy ra trong giấc ngủ ngắn. Một cơn mộng du thường kéo dài vài phút, cũng có thể lâu hơn. Mộng du có thể xảy ra một cách thỉnh thoảng hoặc thường xuyên.
Nghiên cứu về giấc ngủ của Viện Y học Giấc ngủ Mỹ [ASSM], giấc ngủ của con người chia thành hai giai loại đó là giấc ngủ REM và giấc ngủ non-REM [NREM], dựa vào việc sự chuyển động mắt nhanh [REM] có xảy ra bên dưới mí mắt hay không. Trong giấc ngủ REM, bộ não của bạn hoạt động tích cực giống như khi tỉnh táo, và đây là giai đoạn mà các giấc mơ sinh động nhất của chúng ta thường xảy ra. Còn giấc ngủ NREM thì có thể được chia thành 4 giai đoạn như sau:
Giai đoạn 1: Chuyển từ tỉnh sang ngủ
Giai đoạn 2: Chìm sâu hơn vào giấc ngủ
Giai đoạn 3: Bắt đầu giấc ngủ sâu, não có sóng Delta
Giai đoạn 4: Giai đoạn ngủ sâu, não có sóng chậm liên tục
Mộng du thường xảy ra ở thời điểm chúng ta ngủ sâu nhất, trong giai đoạn 3 và 4. Đây là lúc bạn ngủ sâu nhất và sóng não của bạn chậm nhất. Có một giả thuyết rằng người ta sẽ bật dậy khỏi giường khi não họ cố gắng đi thẳng từ giấc ngủ NREM sang trạng thái thức, thay vì trải qua tuần tự các giai đoạn của một chu trình ngủ. Người ta tin rằng một tác nhân nào đó đã kích phát quá trình chuyển tiếp này. Ngược lại, trong giấc ngủ REM [giấc ngủ chuyển động mắt nhanh], bộ não của bạn lại hoạt động khá tích cực, và để giúp bạn tránh khỏi việc vung tay vung chân trong những giấc mơ, các cơ bắp của cơ thể sẽ trở nên tê liệt tạm thời. Vậy nên, việc hầu hết mộng du không xảy ra trong giấc ngủ REM là điều hợp lý, bởi vì bạn đâu có cách nào đi đi lại lại trong khi các cơ bắp không thể di chuyển.
Có một điều mà các nhà khoa học biết đó là mộng du thường xảy ra ở trẻ nhỏ, đặc biệt là lứa tuổi từ 3 đến 7 tuổi. Một số nhà khoa học nghĩ rằng trẻ em thường mộng du bởi vì bộ não của trẻ vẫn chưa hoàn toàn phát triển. Có thể là những hormon tăng trưởng đã khiến lũ trẻ bật dậy. Nhưng có lẽ nó cũng liên quan tới chất dẫn truyền thần kinh ức chế. Có một chất dẫn truyền thần kinh gọi là GABA có tác dụng ức chế hệ thống dây thần kinh vận động của bộ não. Đối với người lớn, chất dẫn truyền thần kinh này thường giúp hạn chế các chuyển động của cơ thể. Nhưng ở trẻ em, các nơ-ron mà giải phóng chất dẫn truyền thần kinh này vẫn chưa hoàn toàn phát triển, nên hệ thống dây thần kinh vận động của chúng có thể vẫn hoạt động. Điều này có thể dẫn tới việc lũ trẻ đi đi lại lại trong nhà khi chúng đang ngủ. Nhưng đừng lo, trẻ em thường không còn mộng du nữa khi chúng lớn lên, khi mà não bộ của chúng đã phát triển hoàn thiện.
Có giả thiết cho rằng “hồn rời khỏi xác” khi đang ngủ nên mộng du được xem là hành động nguy hiểm, khiến người trong cuộc trở nên vô hồn. Trên thực tế, đánh thức người mộng du không gây hại cho họ, cho dù khó khăn để khiến họ tỉnh giấc và quay trở lại giấc ngủ bình thường. Một số người mộng du khi thức dậy thường rất bối rối hay sợ hãi. Đàn ông trở nên hung dữ hơn nếu tỉnh giấc trong lúc bị mộng du. Khi mộng du, các bộ phận não tạo ra các hành vi phức tạp vẫn làm việc. Trong khi đó, các phần não lưu trữ ký ức và ra các quyết định lại ngủ, khiến họ không nhớ nổi mình đã làm gì và thường có những hành động đã từng diễn ra trước đó.
Theo trang tin Businessinsider của Mỹ, có khoảng 1 - 5% số người trưởng thành ở quốc gia này mắc chứng mộng du, trẻ em cũng mắc bệnh. Lý do trẻ có giấc ngủ REM [chuyển động mắt nhanh] ít hơn so với người lớn, nhất là nhóm 3 - 7 tuổi, thường rơi vào nhóm trẻ có tật đái dầm. Tuy nhiên nếu mộng du vẫn tiếp diễn đến tuổi trưởng thành thì hẳn là nó liên quan tới chứng rối loạn thần kinh, ví như ở những người nghiện rượu hoặc trầm cảm. Trong hầu hết trường hợp thì mộng du không nguy hiểm, nhưng nếu như mắc phải chứng này thì nó cũng có thể ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ, bạn vẫn nên tới gặp bác sĩ.
Trần Mỹ Hương [NASATI], tổng hợp, 4/2022
Mộng du: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị
Những người bị mộng du có thể sẽ nhảy ra khỏi giường, đi lại loanh quanh hoặc có những hành động kỳ quặc, từ việc ăn uống, sắp xếp lại đồ đạc trong nhà cho đến việc lái xe bỏ nhà đi. Những người bị mộng du thường không nhớ gì về những việc họ đã làm sau khi thức dậy.
Nguyên nhân của mộng du hiện chưa được hiểu rõ, nhưng hiếm khi mộng du là biểu hiện của một vấn đề sức khỏe hoặc tâm lý tiềm tàng. Điều trị mộng du chủ yếu tập trung vào việc cải thiện giấc ngủ, xác định và kiểm soát các nguyên nhân có thể gây ra mộng du và giữ người bị mộng du an toàn.
Mộng du là gì?
Mộng du là một dạng rối loạn giấc ngủ, xảy ra ngoài mong muốn trong khi ngủ. Những dạng rối loạn giấc ngủ khác bao gồm bóng đè, nửa tỉnh nửa mơ và những cơn sợ hãi ban đêm.
Mộng du là một rối loạn của nhận thức xảy ra khi não bộ chìm sâu vào giai đoạn mắt không chuyển động nhanh [NREM – giai đoạn 3 và 4 của giấc ngủ]. Mộng du là lỗi về mặt thời gian và cân bằng, có một nguyên nhân nào đó làm bộ não thức tỉnh khỏi giấc ngủ sâu và rơi vào trạng thái giữa tỉnh và thức. Mộng du có thể diễn ra từ vài phút cho đến một tiếng.
Những người bị mộng du thường tỉnh giấc trong khi ngủ và thường sẽ bị định hướng sai và lú lẫn. Tâm trí của những người bị mộng du thì ngủ nhưng cơ thể của họ lại thức, do vậy, họ có thể thực hiện những hành vi phức tạp như ăn, đi bộ loanh quanh hoặc tham gia vào một cuộc hội thoại. Trong quá trình mộng du, người bị mộng du sẽ bị giảm nhận thức và đáp ứng với môi trường xung quanh. Bởi vậy, họ thường trở nên vụng về và có thể trèo lên đồ nội thất, đi vào trong gương, đi qua cửa sổ hoặc ngã cầu thang, và có thể để lại những chấn thương.
Tần suất mộng du khác nhau giữa mỗi người. Có người rất hiếm khi mới bị mộng du nhưng cũng có người có thể mộng du vài ba lần trong một đêm. Quá trình chính của mộng du thường không để lại tổn hại hoặc chấn thương tai nạn gì. Người bị mộng du thường sẽ quay trở lại giường ngủ mà không gặp tai nạn gì, hoặc, họ cũng có thể tỉnh dậy và thấy mình đang ở đâu đó trong nhà.
Nguyên nhân của mộng du
Nguyên nhân chính xác của mộng du chưa được hiểu rõ, mặc dù các nghiên cứu cho thấy trẻ nhỏ thường dễ bị mộng du hơn do não bộ của trẻ còn đang trong quá trình trưởng thành.
Những nguyên nhân đã được biết đến của hiện tượng mộng du:
- Các rối loạn giấc ngủ kèm theo, đặc biệt là chứng chưng thở khi ngủ.
- Thiếu ngủ
- Uống rượu
- Sốt hoặc ốm
- Đang trong chu kỳ kinh nguyệt hoặc đang mang thai
- Luyện tập thể thao quá sức hoặc quá mệt mỏi
- Các kích thích từ môi trường
- Đầy bàng quang
- Ngủ ở một môi trường lạ
- Căng thẳng
- Sự lo sợ của trẻ nhỏ
- Các loại thuố như phenothiazine, chloral hydrate, zolpidem và lithium.
Một số tình trạng bệnh lý như đột quỵ, chấn thương vùng đâu, đau nửa đầu hoặc rối loạn co giật cũng có thể dẫn đến mộng du.
Dấu hiệu và triệu chứng mộng du
Mộng du là một khái niệm chung, chỉ tất cả các hành động bất thường khi ngủ. Một số hành động có thể rất kỳ quái và gây nguy hiểm đến tính mạng như lái xe hoặc sử dụng vũ khí.
Các ví dụ về mộng du:
- Ngồi dậy trên giường và nhìn trân trân vào khoảng không trước mặt
- Đi loanh quanh phòng hoặc quanh nhà
- Đi tiểu sai chỗ [ví dụ như trong tủ quần áo hoặc tủ lạnh]
- Sắp xếp lại nội thất trong nhà
- Trèo qua cửa sổ
- Đi ra khỏi nhà
- Lái xe
- Tham gia các hoạt động tình dục
Mặc dù đa số các hiện tượng mộng du thường vô hại nhưng mộng du có thể nguy hiểm và gây tổn thương nghiêm trọng cho người bị mộng du cũng như những người chứng kiến vô can.
Những người bị mộng du thường rơi vào trạng thái biến đổi ý thức và suy giảm khả năng phán đoán. Khi nói về hành vi mộng du của họ vào ngày hôm sau, họ có thể sẽ chết lặng hoặc không có hồi ức gì về hành vi vào ban đêm của họ. Một số người mộng du có xu hướng nhớ lại các hiện tượng một cách chắp vá hoặc chỉ có một ấn tượng mơ hồ về việc mộng du của họ.
Điều trị và dự phòng mộng du
Mặc dù chất lượng giấc ngủ thường không bị ảnh hưởng bởi hiện tượng mộng du, nhưng mộng du lặp lại nhiều lần không chỉ gây lo lắng cho người bị mộng du và gia đình mà còn làm tổn hại đến chính người mộng du.
Mộng du không thường xuyên [ 1-2 lần trong đêm] không cần phải điều trị nhưng phải bảo đàm rằng đó là những hiện tượng mộng du an toàn và có thể tự biến mất.
Bởi mộng du có thể gây ra các tai nạn và tự làm tổn thương chính minh, nên các biện pháp an toàn cần được thực hiện. Các biện pháp này bao gồm:
- Khóa chặt cửa sổ và cửa ra vào dẫn ra ngoài
- Đặt đệm trực tiếp lên sàn nhà hoặc dùng túi ngủ
- Giữ chỗ ngủ gọn gàng và loại bỏ các vật dụng có thể gây nguy hiểm ra khỏi phòng ngủ như gương và các vật cản trên sàn.
- Giữ vũ khí và các chất gây cháy nổ trong tủ khóa hoặc ngoài tầm với
- Dùng phòng ngủ ở tầng trệt trong căn nhà có nhiều tầng
- Cài đặt một chuông báo thức ở cửa phòng ngủ
- Thiết kế phần trên cùng của cầu thang có rào chắn
Không phải tất cả các hiện tượng mộng du có thể ngăn chặn được. Tuy nhiên, việc giảm tần suất hiện tượng mộng du là rất quan trọng. Bởi vậy, hãy chú ý và cố gắng kiểm soát các nguyên nhân có thể gây mộng du
Kiểm soát mộng du bao gồm:
- Thực hiện đúng thời gian biểu đi ngủ hàng ngày và ngủ đủ giấc
- Đảm bảo môi trường thoải mái khi ngủ, với nhiệt độ vừa phải, giường thoải mái và rèm cửa tối màu
- Kiểm soát và loại bỏ căng thẳng là rất cần thiết để kiểm soát mộng du
- Kiểm soát việc sử dụng thuốc.
- Điều trị bất cứ rối loạn giấc ngủ nào mà bạn mắc phải như hội chứng ngưng thở khi ngủ, hội chứng chân không yên khi ngủ hoặc các tình trạng bệnh lý khác như trào ngược dạ dày thực quản, trầm cảm, lo âu. Những việc này có thể giúp bạn giảm tần xuất mộng du.
Một số sự thật thú vị về mộng du
Mộng du xảy ra với khoảng 15% trẻ em trong độ tuổi từ 8-12 tuổi và thường tự mất đi khi trưởng thành
Trẻ em mộng du thường sẽ nói trong khi ngủ và có những nỗi sợ hãi ban đêm
Với đa số trẻ em, không cần tiết phải điều trị mộng du. Đứa trẻ thường sẽ không nhận thức được hiện tượng mộng du khi nó xảy ra và cũng sẽ không nhớ gì vào buổi sáng hôm sau.
Khoảng 20% số trường hợp vẫn sẽ bị mộng du khi trưởng thành.
Mộng du ở tuổi trưởng thành ảnh hưởng đến khoảng 2.5% dân số nói chung.
Cứ 3 người thì sẽ có 1 người bị mộng du vào một thời điểm nào đó trong đời.
Một người sẽ có nguy cơ bị mộng du cao hơn gấp 10 lần hoặc thậm chí nhiều hơn so với những người khác nếu cha hoặc mẹ họ hoặc cả hai đều là những người mộng du.
Căng thẳng đóng vai trò rất quan trọng trọng việc gây ra mộng du
Dùng thuốc và rượu có liên quan đến các hành động mộng du.
Người bị mộng du nên được giữ an toàn và được hướng dẫn quay về giường ngủ mà không nên bị đánh thức.
Tham khảo thêm bài viết: Một nghìn lẻ một bí mật về giấc ngủ