Theo em thuận lợi nhất đối với học sinh khi tham gia cuộc thi khoa học kỹ thuật là gì

Báo Lao Động ngày 13/7/2022 cho biết, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có công văn về việc tổ chức khảo sát, đánh giá hiệu quả, tác động của Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học. [1]

Bộ Giáo dục lấy ý kiến Cuộc thi khoa học kĩ thuật thế nào?

Theo đó, qua 10 năm [2012-2022] thực hiện tổ chức Cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học toàn quốc, Bộ Giáo dục và Đào tạo tiến hành tổ chức tổng kết, đánh giá 10 năm thực hiện và bàn về việc tiếp tục triển khai thực hiện trong thời gian tới.

Ban tổ chức mong nhận được ý kiến từ các cán bộ quản lý giáo dục, các giáo viên, các em học sinh về những thuận lợi, khó khăn khi triển khai tổ chức cuộc thi trong thời gian qua và những kiến nghị, đề xuất để thực hiện tốt các cuộc thi trong những năm tiếp theo.

Phiếu hỏi ý kiến được lập ra nhằm thu thập ý kiến của các đối tượng như học sinh, sinh viên giáo viên, cán bộ quản lý về những nội dung có yêu cầu trong mẫu phiếu.

Phiếu hỏi ý kiến về Cuộc thi Khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học bao gồm cả những học sinh đã và chưa từng tham dự cuộc thi này. Phiếu hỏi ý kiến được triển khai theo Công văn tổng kết 10 năm tổ chức Cuộc thi Khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học tại đơn vị, xây dựng báo cáo tổng kết.

Hình thức trả lời khảo sát: tổ chức khảo sát, đánh giá hiệu quả, tác động trong quá trình tham gia, tổ chức Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia học sinh trung học hằng năm theo các đường link đính kèm.

Cụ thể, câu hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên có nội dung: “Cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học có ý nghĩa thế nào trong giáo dục toàn diện và phát triển năng lực học sinh: A. Có ý nghĩa lớn; B. Có ý nghĩa; C. Bình thường; D. Không có ý nghĩa.

Việc tổ chức cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học trong những năm qua là: A. Học sinh hào hứng tham gia; B. Học sinh chưa hào hứng tham gia; C. Tạo thêm áp lực cho học sinh; D. Tạo thêm áp lực cho nhà trường.

Thầy/cô có những đề xuất gì về việc tiếp tục tổ chức Cuộc thi học kỹ thuật: A. Nên xem xét dừng một thời gian để tìm biện pháp tổ chức phù hợp hơn; B. Nên tiếp tục tổ chức nhưng có những cải tiến cho phù hợp; C. Nên có sự phối hợp, hỗ trợ của Bộ Khoa học và Công nghệ; D. Nên tăng số đề tài của tỉnh, thành tham dự cuộc thi toàn quốc.

Đối với học sinh, có câu hỏi: Theo em, lý do quan trọng nhất mà nhà trường tổ chức cho học sinh tham dự Cuộc thi khoa học kỹ thuật là: A. Tạo sân chơi bổ ích cho học sinh; B. Tạo điều kiện cho học sinh được học tập, nghiên cứu; C. Vì thành tích của nhà trường; D. Vì lợi ích của học sinh.

Có nên dừng Cuộc thi khoa học kỹ thuật cho học sinh trung học?

Liên quan Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia học sinh trung học, nhiều năm qua, các phương tiện truyền thông đã phản ánh nhiều tồn tại, bất cập, có dấu hiệu tiêu cực. Một số chuyên gia, nhà khoa học, giáo viên có đề xuất nên dừng tổ chức cuộc thi này.

Cá nhân người viết cho rằng, Bộ Giáo dục và Đào tạo nên tiếp tục tổ chức Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học nhưng có những cải tiến cho phù hợp. Trong phạm vi bài viết này, tôi xin có một vài ý kiến góp ý cho cuộc thi như sau.

Thứ nhất, ngày 2/11/2012, Bộ Giáo dục và Đào tạo ra Thông tư số 38/2012/TT-BGDĐT ban hành Quy chế thi khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông. [2]

Mục đích cuộc thi có 4 nội dung [bạn đọc xem thêm bài viết 10 năm thi KHKT QG học sinh: Làm gì để tăng ứng dụng, bớt dự án "siêu phàm"], theo tôi chỉ nên giữ lại 2 nội dung sau:

- "Khuyến khích học sinh trung học nghiên cứu, sáng tạo khoa học, công nghệ, kỹ thuật và vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn cuộc sống;

- Góp phần thúc đẩy đổi mới hình thức tổ chức và phương pháp dạy học; đổi mới hình thức và phương pháp đánh giá kết quả học tập; phát triển năng lực học sinh; nâng cao chất lượng dạy học trong các cơ sở giáo dục trung học".

Nên bỏ nội dung "Khuyến khích các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng, cơ sở nghiên cứu, các tổ chức và cá nhân hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học, kỹ thuật của học sinh trung học", nhằm giúp các em chủ động hơn trong việc nghiên cứu, triển khai các dự án.

Riêng nội dung "Tạo cơ hội để học sinh trung học giới thiệu kết quả nghiên cứu khoa học, kỹ thuật của mình; tăng cường trao đổi, giao lưu văn hóa, giáo dục giữa các địa phương và hội nhập quốc tế", Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng nên cân nhắc.

Hiện cuộc thi này chỉ dừng lại ở phạm vi của từng địa phương, chưa thấy "học sinh trung học giới thiệu kết quả nghiên cứu khoa học, kỹ thuật của mình; tăng cường trao đổi, giao lưu văn hóa, giáo dục giữa các địa phương"; còn nội dung "hội nhập quốc tế" là vượt quá khả năng của học sinh trung học [nếu không có sự can thiệp của người hướng dẫn].

Thứ hai, khoản 2 Điều 5 Thông tư quy định thí sinh là học sinh lớp 9, 10, 11, 12 được dự thi cuộc thi. Tôi cho rằng, nên bỏ quy định học sinh lớp 9 được dự thi, bởi các em còn thiếu kiến thức, kĩ năng để có thể nghiên cứu khoa học kĩ thuật.

Cùng với đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần xem lại khoản 2 Điều 2 Thông tư quy định quyền lợi của học sinh đạt giải sao cho hợp lí. Bởi, một số đề tài [nhất là các đề tài dự thi cấp quốc gia, quốc tế] dự thi qua các năm được cho là quá tầm so với lứa tuổi, khả năng của học sinh trung học, kể cả các nhà khoa học chuyên ngành.

Ví dụ, các dự án liên quan đến việc phát hiện, điều trị bệnh hiểm nghèo [ung thư], vật liệu mới, thiết bị công nghệ cao trong y tế, phòng chống COVID-19, chống biến đổi khi hậu, cứu hộ... Thậm chí, có một số đề tài được cho là ngang tầm luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ.

Tránh gian dối trong nghiên cứu khoa học

Bàn về Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia học sinh trung học, Tiến sĩ Dương Tú thuộc Đại học Purdue [Mỹ] nêu một vài gợi ý giúp học sinh tiếp cận với khoa học một cách chuyên nghiệp, bài bản, thực chất, bền vững thay vì bị một số người lớn dẫn dắt vào con đường gian lận và chạy theo thành tích ảo.

Được sự cho phép cho Tiến sĩ Dương Tú, tôi xin trích dẫn một số chia sẻ đầy tâm huyết của ông về cuộc thi này:

"Trong môi trường khoa học mà cả năng lực lẫn năng suất nghiên cứu của nhiều giáo sư, tiến sĩ vẫn còn tương đối khiêm tốn, thì việc học sinh mang những đề tài vượt quá xa cả điều kiện nghiên cứu tại các trường trung học lẫn khả năng của các em để dự thi ngay lập tức gây cảm giác tương phản và bất thường.

Với những trường hợp gian lận, có thể mang lại thành tích, niềm vui, niềm tự hào giả tạo nhất thời cho các bên liên quan - từ học sinh, phụ huynh, thầy cô giáo đến nhà trường, các địa phương lẫn ngành giáo dục – nhưng hậu quả của gian dối có thể kéo dài rất nhiều năm tháng sau đó.

Những học sinh không có thực lực nhưng được bố mẹ, thầy cô tìm mọi cách biến thành tài năng khoa học thì sớm hay muộn, khả năng thật của học sinh sẽ lộ rõ khi các em rơi vào những hoàn cảnh, môi trường không còn sự bao bọc, che đỡ của người lớn.

Điều đáng tiếc hơn nhiều là những gì xảy ra với các học sinh thực sự có năng lực, hoàn toàn có thể thành công bằng chính tài năng của các em mà không cần phải gian dối, nhưng vẫn buộc phải tham gia vào sự dẫn dắt của người lớn.

Sau này khi các em trưởng thành hơn, hiểu biết hơn, nhận thức tốt hơn, những gian dối thời niên thiếu sẽ mãi là vết thương, gánh nặng và sự mặc cảm âm ỉ mà các em phải mang theo và che giấu suốt cuộc đời, gần như không bao giờ dám nói ra để giải thoát cho chính mình, bởi sợ ảnh hưởng đến bố mẹ và thầy cô - đó thực sự là một bi kịch lớn.

Tương tự, với những học sinh tham gia cuộc thi bằng tâm thế trung thực, thực hiện những dự án vừa sức, đúng với khả năng của các em nhưng không bao giờ có cơ hội tranh giải với các dự án gian lận, cả tình yêu của các em dành cho khoa học lẫn niềm tin vào sự trong sáng và liêm chính trong khoa học đều sẽ bị sứt mẻ và tổn thương nặng nề".

Tài liệu tham khảo:

[1] //laodong.vn/giao-duc/bo-gddt-hoi-y-kien-giao-vien-co-nen-dung-cuoc-thi-khoa-hoc-ky-thuat-1067835.ldo

[2] //thuvienphapluat.vn/van-ban/Giao-duc/Thong-tu-38-2012-TT-BGDDT-Quy-che-thi-khoa-hoc-ky-thuat-cap-quoc-gia-hoc-sinh-150866.aspx

[*] Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.

Cao Nguyên

Vài năm trở lại đây những cuộc thi học sinh giỏi, giáo viên dạy giỏi, khoa học kỹ thuật ... do ngành giáo dục tổ chức đã bị dư luận lên án gay gắt, rất nhiều ý kiến đề nghị bãi bỏ những cuộc thi này.

Tựu trung nguyên nhân đề nghị bãi bỏ cũng là do các cuộc thi trên mang tính hình thức, bệnh thành tích, không có tác dụng nâng cao chất lượng giáo dục. Không muốn nói, các cuộc thi trên làm giảm chất lượng giáo dục, gieo dối trá vào giáo dục.

Đặc biệt, gần đây nhất là cuộc thi khoa học kỹ thuật quốc gia mà đề tài quốc tế, chỉ cần đọc tên các dự án giải nhất đã thấy đất nước mình sánh vai với các cường quốc năm châu.

Cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh phổ thông đã "nặn ra" những thần đồng

Khi trả lời báo chí về câu hỏi “Đây là cuộc thi dành cho học sinh hay sân chơi của người lớn, khi một số công trình đoạt giải quá cao siêu, "ngang với đề tài tiến sĩ", Tiến sĩ Nguyễn Thành Nam, giảng viên Học viện Kỹ thuật Quân sự đã chia sẻ:

“Cần lưu ý, để có thể nhiên cứu chuyên sâu về lĩnh vực nào cần phải có kiến thức cơ bản về lĩnh vực đó. Ngoài ra, còn phải có phương pháp nghiên cứu và các kỹ năng căn bản như sử dụng thiết bị nghiên cứu chuyên ngành.

Để đáp ứng được tất cả những yêu cầu đó không phải chuyện đơn giản. Chẳng hạn như để nghiên cứu công nghệ nano thì ngoài việc phải có kiến thức nền về công nghệ nano, nghiên cứu viên cần phải biết sử dụng các thiết bị kỹ thuật để xác định kích thước hạt, kính hiển vi điện tử, các thiết bị đo lường.

Hoặc để nghiên cứu chữa bệnh ung thư thì ít ra cũng phải hiểu về bệnh ung thư như một bác sĩ bình thường, mà chúng ta biết là bác sĩ bình thường cũng phải học bao nhiêu năm mới đủ điều kiện làm việc.

Cho nên, các bạn học sinh đoạt giải phải thực sự rất giỏi. Mặc dù vẫn có hoài nghi về sự công chính, minh bạch của kỳ thi, nhưng cho đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có bằng chứng nào cho thấy kỳ thi có gì khuất tất. Thế nên trước hết chúng ta cần ghi nhận thành quả nghiên cứu của các em.

Với những kết quả đã công bố, kỳ thi Khoa học kỹ thuật quốc gia đã mang lại giá trị rất lớn trong việc tìm kiếm và hỗ trợ phát triển các tài năng khoa học trẻ cho đất nước”.[1]

Với học sinh trung học phổ thông, chưa hề được đào tạo nghiên cứu, trong vài tháng, vừa học văn hóa, vừa nghiên cứu khoa học, thành công với những đề tài ngang tầm tiến sĩ, những học sinh đó xứng danh ... “thần đồng”.

Cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh phổ thông đã trở thành cuộc thi dành cho ... thần đồng.

Tại sao những đề tài dự thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh phổ thông lại mang tầm vóc tiến sĩ?

Trước mỗi cuộc thi khoa học kỹ thuật quốc gia Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ có văn bản gửi các địa phương, năm học 2020-2021 có văn bản Số 4132/BGDĐT-GDTrH về việc hướng dẫn triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học và tổ chức cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia học sinh trung học năm học 2020-2021.

Trong mục đích của cuộc thi khoa học kỹ thuật có “Khuyến khích các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở nghiên cứu, các tổ chức và cá nhân tham gia hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật của học sinh trung học”.

Trong tổ chức triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học có “Các cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu tích cực hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học như: cử các nhà khoa học, giảng viên tập huấn, tư vấn, hướng dẫn giáo viên, học sinh nghiên cứu khoa học, làm giám khảo cho cuộc thi khoa học kỹ thuật ở địa phương; tạo điều kiện cho học sinh sử dụng các phòng thí nghiệm, thư viện và tiếp cận các nguồn tài liệu khoa học trong nghiên cứu khoa học; có chính sách hỗ trợ đối với các tài liệu khoa học và thí nghiệm phải trả phí, hỗ trợ triển khai cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp địa phương và cấp quốc gia; có các chính sách khuyến khích các nhà khoa học, giảng viên tham gia hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh, vận dụng theo chế độ chính sách hiện hành đối với việc hướng dẫn sinh viên nghiên cứu khoa học”. [2]

Việc “hỗ trợ, giúp đỡ” của các vị tiến sĩ hay làm thay chỉ có nhà trường, học sinh tham gia, giáo viên hướng dẫn biết.

Thế nhưng xã hội biết, những đề tài đạt giải nhất mang tầm tiến sĩ, chỉ có thể tiến sĩ mới làm được, học sinh không thể làm được.

Ai được lợi gì khi đề tài dự thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh phổ thông... mang tầm vóc tiến sĩ đạt giải?

Về phía giáo viên, thầy cô hướng dẫn được trả lương dạy thêm giờ khi hướng dẫn học sinh. Đối với giáo viên có đóng góp tích cực và có học sinh đoạt giải trong Cuộc thi có thể được xem xét nâng lương trước thời hạn, được ưu tiên đi học tập nâng cao trình độ, được xét tặng giấy khen, bằng khen và ưu tiên khi xét tặng các danh hiệu khác. [2]

Về phía nhà trường, khi xét danh hiệu thi đua tập thể cuối năm, trường có học sinh đạt giải thi khoa học kỹ thuật chắc chắn được xếp “ăn trên ngồi trước”, thế nhưng người được lợi nhất trong nhà trường chính là hiệu trưởng!

Học sinh đạt giải ngoài giấy khen, bằng khen của Bộ còn được nhận giấy khen, bằng khen của địa phương. Nếu đạt giải Ba trở lên còn được ưu tiên tuyển thẳng hoặc cộng điểm xét tuyển vào đại học.

Nhưng, người có lợi nhất chính là “những vị tiến sĩ thầm lặng” phía sau giải thưởng. Tiến sĩ Nguyễn Thành Nam được Báo Thế giới và Việt Nam ngày 5/4 dẫn lời, nhận định:

“Thực tế cho thấy, có rất nhiều sự gian lận đã và đang diễn ra trong nghiên cứu khoa học ở nước ta. Ngay trong lĩnh vực đào tạo tiến sĩ, có không ít nghiên cứu sinh không trực tiếp nghiên cứu mà toàn do thầy hướng dẫn làm hộ.

Cứ vài tháng lại hẹn gặp để nghe thầy báo cáo tiến độ công việc và cập nhật kết quả nghiên cứu. Bài báo khoa học và luận án cũng do thầy viết hộ. Nghiên cứu sinh chỉ việc chờ đến khi thầy hoàn thành nghiên cứu thì đứng ra bảo vệ là xong.

Đó cũng là cách làm giàu của không ít nhà khoa học có danh phận và uy tín hiện nay mà người trong giới nghiên cứu đều biết”.[1]

Phải chăng, cách làm giàu của không ít nhà khoa học có danh phận và uy tín hiện nay đã và đang có “thị trường mới” mang tên “nghiên cứu khoa học kỹ thuật dành cho học trò”?.

Cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh phổ thông lại dành cho ... thần đồng, thì “những vị tiến sĩ thầm lặng” còn tha hồ gieo giả dối vào giáo dục, đó là mất mát lớn nhất mà ai cũng thấy, vì thế dư luận đề nghị bỏ cuộc thi này không phải không có cơ sở.

Nghiên cứu khoa học kỹ thuật thường do đam mê, dùng nhận thức, kiến thức của mình để giải quyết thực tế cuộc sống. Với học sinh nghiên cứu khoa học kỹ thuật cũng không nằm ngoài quy luật đó.

Vì vậy, muốn ươm mầm đam mê nghiên cứu khoa học kỹ thuật cho học trò phải để học trò phát triển tự nhiên, đừng “bón phân” bằng sự hỗ trợ của các vị tiến sĩ, đừng đề cao những dự án mang tầm tiến sĩ.

Dục tốc bất đạt, thành công của học trò trong cứu khoa học kỹ thuật nhở “giúp đỡ” của các vị tiến sĩ chẳng qua sớm nở, tối tàn.

Tài liệu tham khảo:

[1]//baoquocte.vn/cuoc-thi-khoa-hoc-ky-thuat-cap-quoc-gia-can-minh-bach-hoa-quy-trinh-xet-giai-141317.html

[2] Văn bản Số 4132/BGDĐT-GDTrH về việc hướng dẫn triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học và tổ chức cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia học sinh trung học năm học 2020-2021.

[*] Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.

Lê Mai