Bại não thể co cứng là một trong những tình trạng phổ biến và rất nguy hiểm ở trẻ em. Bệnh không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn để lại nhiều di chứng ở bé về sau. Chính vì vậy, bất kể bạn lại ai thì tốt nhất cũng nên tìm hiểu về căn bệnh này để bảo vệ sức khỏe cho con em mình.
1. Định nghĩa về bệnh bại não thể co cứng và nguyên nhân gây ra
Bại não ở thể co cứng là gì?
Trong khoảng 500.000 người bệnh bại não thì có đến 70 - 90% trường hợp là bại não thể co cứng trên toàn thế giới. Đây là một trong những rối loạn phát triển do sự tổn thương não bộ xảy ra trước, trong hoặc sau khi sinh vài năm. Trẻ khi gặp tình trạng bại não thể co cứng sẽ bị cản trở các chức năng vận động và có những biểu hiện đặc trưng như co giật, căng cơ hay cứng các khớp.
Bại não là căn bệnh thường gặp ở trẻ do những tổn thương não bộ
Tình trạng cơ cứng khi trẻ bị bại não có thể xảy ra ở phần trên hoặc phần dưới cơ thể, đôi khi là cả hai. Cũng có lúc tình trạng co cứng chỉ xuất hiện một bên hoặc cả hai bên của cơ thể.
Những nguyên nhân dẫn đến bại não thể co cứng
Hầu hết các trường hợp trẻ bị bại não ngay từ khi mới sinh ra, chỉ một số ít phát bệnh sau vài năm bởi các bệnh lý liên quan. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng bại não ở thể co cứng của trẻ thường do:
-
Não bộ của thai nhi bị tổn thương do mẹ nhiễm virus cự bào, Rubella, Toxoplasmosis,... trong quá trình mang thai.
-
Trường hợp thai nhi bị tách khỏi thành tử cung của cơ thể mẹ trước khi được sinh ra dẫn đến thiếu khí não bào thai và gây bệnh.
-
Những em bé sinh non trước tuần thứ 37 hoặc bị ngạt khí lúc chuyển dạ hay sinh nở do bất cứ lý do nào cũng có khả năng cao bị bệnh bại não.
-
Mẹ mang thai có nhóm máu Rh có thể dẫn đến những vấn đề bất tương hợp với bào thai và gây ra tổn thương não bộ, từ đó hình thành nên thể bại não co cứng.
-
Bại não ở thể co cứng còn có thể do những dị tật đã hình thành sẵn trong cấu trúc thần kinh của trẻ [bẩm sinh].
-
Biến chứng của các vấn đề gây ảnh hưởng tới não bộ như viêm màng não, viêm não, chấn thương, u,... là lý do dẫn đến bệnh bại não thể co cứng ở trẻ sau khi sinh vài năm.
Trẻ sinh non trước tuần 37 có thể là lý do dẫn đến bại não
2. Triệu chứng khi trẻ bị bại não ở thể co cứng
Hầu hết những trẻ bị bại não đều có biểu hiện sớm những dấu hiệu còn mơ hồ, khó phát hiện. Một số em bé bại não thể co cứng khi sinh ra thường không khóc hoặc khóc yếu, khả năng vận động và sự phát triển của cơ thể sẽ chậm hơn so với trẻ bình thường.
Về mặt lâm sàng, bại não thể co cứng được chia thành 3 nhóm triệu chứng theo mức độ nặng nhẹ khác nhau như sau:
Bại não ở thể co cứng hai chi dưới
Co cứng hai chi dưới là mức độ nhẹ nhất của bại não, chiếm khoảng 25 - 35% tổng số các ca bệnh. Trẻ ở tình trạng này thường có những biểu hiện:
-
Việc vận động ở trẻ gặp nhiều trở ngại, khó khăn trong di chuyển, phổ biến nhất là tình dáng đi có điểm chụm ở vị trí đầu gối.
-
Các cơ chân luôn trong tình trạng khép cứng.
Bại não co cứng nửa người
Có khoảng từ 35 - 40% trường hợp trẻ bại não thể co cứng nửa người. Khi đó, trẻ sẽ có những triệu chứng như sau:
-
Một nửa người bên phải hoặc trái sẽ bị liệt.
-
Các chi dưới bị tê liệt sẽ khiến cho việc di chuyển, vận động chân của trẻ gặp nhiều khó khăn.
Bại não co cứng tứ chi
Tình trạng nặng nhất của bại não là co cứng tứ chi, chiếm khoảng 40 - 45% tổng số các ca bệnh với biểu hiện:
-
Hai chi trên, hai chi dưới và các cơ trục thân bị liệt.
-
Trẻ mất khả năng di chuyển với tình trạng tàn phế rất nặng.
-
Các chi có thể bị biến dạng.
-
Các cơ ở mặt bị ảnh hưởng, miệng hở, nước dãi chảy liên tục, hoạt động ăn uống gặp trở ngại hoặc không thể thực hiện giống như người bình thường.
Khả năng vận động của trẻ bị bại não sẽ gặp nhiều khó khăn
Ngoài những triệu chứng nói trên, trẻ bại não sẽ gặp nhiều khó khăn trong các hoạt động bình thường khác như bú, ẵm hay tắm rửa. Các giác quan của trẻ cũng kém nhạy cảm, khả năng nghe, nhìn, giao tiếp và cả tính cách cũng có nhiều chuyển biến bất thường. Nhiều trẻ còn có thể bị động kinh, không thể tự kiểm soát hành vi, khả năng giữ thăng bằng kém,...
3. Điều trị bại não thể co cứng ở trẻ
Các triệu chứng bất thường về khả năng vận động của trẻ là dấu hiệu để phát hiện và có ý nghĩa hỗ trợ chẩn đoán ở giai đoạn sớm khi trẻ mới chào đời. Việc điều trị bại não ở trẻ tốn rất nhiều thời gian, chi phí và công sức. Do đó, cần phải có định hướng điều trị đúng và phù hợp với từng bệnh nhân để giảm chi phí và tránh các biến chứng trầm trọng hơn, kéo dài tuổi thọ cho trẻ.
Một trong những điều mà các bậc phụ huynh cần phải hiểu là trẻ sẽ không thể nào hoàn toàn giống như người bình thường. Những gia đình có con em bị bại não cần cố gắng hình thành khả năng tự lập ở mức cao nhất càng sớm càng tốt. Điều này sẽ giúp ích cho sự phát triển và cuộc sống của trẻ về sau.
Hiện nay, hầu hết trẻ được chẩn đoán bại não thể co cứng sẽ được áp dụng biện pháp điều trị thông qua những bài tập phục hồi chức năng. Phương pháp này sẽ bao gồm vật lý trị liệu, thủy trị liệu, vận động trị liệu, âm ngữ trị liệu, hoạt động trị liệu và giáo dục các kỹ năng cá nhân, xã hội. Đối với những trường hợp nặng, triệu chứng tê liệt nghiêm trọng hơn, bác sĩ chuyên khoa sẽ cho chỉ định các loại thuốc đi kèm để hỗ trợ cho bé.
Các bài tập phục hồi chức năng sẽ giúp trẻ dễ dàng hơn khi vận động
Không phải tất cả các trường hợp trẻ bị bại não ở thể co cứng cũng sẽ có phương pháp điều trị giống nhau mà tùy theo triệu chứng, mức độ bệnh lý mà bác sĩ sẽ đưa ra liệu trình thích hợp. Trẻ cần được tiến hành kiểm tra và đánh giá kỹ lưỡng tình trạng sức khỏe trước khi áp dụng bất cứ một phương pháp nào.
Qúa trình điều trị trẻ bị bại não thể co cứng cần tốn rất nhiều năm nên đòi hỏi các bậc cha mẹ hay người can thiệp hỗ trợ phải thật kiên nhẫn để đồng hành cùng bé. Hơn nữa, cơ sở y tế uy tín cũng là một trong những yếu tố quan trọng quyết định đến hiệu quả điều trị nhanh hay chậm. Nếu bạn đang muốn tìm hiểu thêm thông tin hoặc đặt lịch khám trực tiếp với bác sĩ chuyên khoa, hãy gọi đến số: 1900.56.56.56, các chuyên gia tại Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC sẽ hỗ trợ mọi vấn đề của bạn.
SỰ PHÁT TRIỂN THẦN KINH, VẬN ĐỘNG BÌNH THƯỜNG Ở TRẺ EM
Trẻ từ 1 - 3 tháng tuổi
Trẻ 4 - 6 tháng tuổi
Trẻ 7 - 9 tháng tuổi
Trẻ 10 - 12 tháng tuổi
Trẻ 13 - 18 tháng
Trẻ 24 tháng
Trẻ 36 - 48 tháng
Trẻ 5 tuổi
Trẻ 6 - 7 tuổi
Trẻ 8 - 9 tuổi
Trẻ 10 - 12 tuổi [thời kỳ tiền dậy thì]
Trẻ 13 - 15 tuổi: Thời kỳ dậy thì
PHỤC HỒI CHỨC NĂNG CHO TRẺ BẠI NÃO
Giới thiệu
Bại não
Là các rối loạn vận động do tổn thương não không tiến triển:
Xảy ra vào giai đoạn trước khi sinh, trong khi sinh, sau khi sinh đến 5 tuổi.
Biểu hiện bằng các bất thường về vận động và tư thế thân mình.
Tỷ lệ mắc bại não
Khoảng 2/1.000 trẻ sinh ra sống; chiếm khoảng 30-40% tổng số trẻ khuyết tật.
Giới tính
Bại não hay gặp ở trẻ trai hơn trẻ gái.
Các vấn đề liên quan đến bại não
Vấn đề về vận động thô
Thường chậm lẫy, chậm ngồi, chậm đứng, chậm đi.
Gặp khó khăn về kiểm soát đầu cổ [đầu gục về phía trước hoặc ưỡn ra phía sau].
Trẻ bại não thể nhẹ có thể sẽ biết ngồi, đứng, đi lại được nếu can thiệp phục hồi chức năng sớm và kiên trì.
Trẻ bại não thể nặng khó có khả năng ngồi, đứng, đi lại.
Vấn đề về vận động tinh
Bàn tay hay nắm chặt, ngón cái khép chặt khiến trẻ khó khăn khi cầm nắm, thả đồ vật.
Phối hợp hai tay, phối hợp tay-mắt khi cầm nắm kém.
Vấn đề về ăn uống
Khó khăn khi mút bú, nhai, nuốt do kiểm soát đầu cổ, vận động của miệng - lưỡi và cơ nhai kém. Vì vậy trẻ bại não hay bị suy dinh dưỡng, sức đề kháng giảm nên dễ bị mắc các bệnh nhiễm trùng.
Khả năng tự ăn uống khó khăn do vận động cầm nắm của hai tay kém.
Vấn đề tự chăm sóc
Hay gặp khó khăn trong việc tự thực hiện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày như ăn-uống, cởi-mặc quần áo, đi vệ sinh, chải đầu, vệ sinh thân thể và di chuyển.
Cần nhiều trợ giúp và tập luyện để có thể đạt được các kỹ năng sinh hoạt hàng ngày một cách độc lập.
Trẻ bại não thể nặng thường bị phụ thuộc vào sự chăm sóc đặc biệt của gia đình/trung tâm.
Vấn đề học hành
Kỹ năng chơi của trẻ bại não thường chậm hoặc hạn chế do vận động tay chân hạn chế.
Cần nhiều trợ giúp để thích nghi với môi trường, trường học.
Trẻ bại não thể nhẹ [tự đi lại, nói được] có thể đi học tại các trường bình thường. Có thể gặp khó khăn về học đọc, học viết.
Trẻ bại não thể nặng [không biết ngồi-đứng-đi, không biết nói] ít có cơ hội đi học hoặc phải học tại các trung tâm/trường đặc biệt.
Vấn đề việc làm
Khó khăn khi học nghề do các khiếm khuyết về vận động, trí tuệ, giao tiếp bằng lời nói.
Khó khăn khi tìm việc làm, ít có cơ hội được tuyển vào làm việc.
Khó khăn trong việc thích nghi với môi trường làm việc trong gia đình và ngoài cộng đồng, cần nhiều sự trợ giúp.
Vấn đề tâm lý của trẻ và gia đình
Tâm lý chán nản, buông xuôi, bất hoà trong gia đình hay xảy ra với các gia đình có con bị bại não do tiến triển điều trị - phục hồi chức năng bệnh chậm, kinh tế khó khăn.
Một số trẻ bại não bị bỏ rơi, không được chăm sóc dẫn đến tâm lý chán nản, thờ ơ, hành vi bất thường.
NGUYÊN NHÂN VÀ PHÒNG NGỪA
Yếu tố nguy cơ gây bại não ở trẻ em Việt Nam*
Yếu tố nguy cơ trước sinh
Bệnh của mẹ: Mẹ bị sảy thai trước đó, dị tật bẩm sinh, ngộ độc thai nghén, chậm phát triển trí tuệ, tiếp xúc hóa chất-thuốc trừ sâu, nhiễm virus trong 3 tháng đầu mang thai, bị chấn thương, dùng thuốc khi mang thai, bị bệnh tuyến giáp trạng, bị đái tháo đường khi mang thai v.v...có nguy cơ có con mắc bại não.
Bệnh của con: Thai nhi bị rối loạn nhiễm sắc thể, dị tật não, vòng rau cuốn cổ, tư thế thai bất thường.
Yếu tố nguy cơ trong sinh
Đẻ non [dưới 37 tuần]t
Cân nặng khi sinh thấp [dưới 2.500g]t
Ngạt hoặc thiếu ô xy não khi sinh: Trẻ đẻ ra không khóc ngay, tím tái hoặc trắng bệch phải cấp cứu.
Can thiệp sản khoa: dùng kẹp thai, hút thai, đẻ chỉ huy.
Vàng da nhân não sơ sinh: Trẻ bị vàng da sơ sinh ngay từ ngày thứ 2 sau sinh, vàng đậm không được theo dõi và điều trị kịp thời có thể xuất hiện bỏ bú, tím tái và duỗi cứng chi [dấu hiệu tổn thương não].
Yếu tố nguy cơ sau sinh
Chảy máu não - màng não sơ sinh.
Nhiễm khuẩn thần kinh: Viêm não, viêm màng não.
Thiếu ôxy não do suy hô hấp nặng: Suy hô hấp nặng phải thở ôxy, thở máy.
Chấn thương sọ não: Do ngã, tai nạn, đánh đập.
Các nguyên nhân khác gây tổn thương não: Co giật do sốt cao đơn thuần, ỉa chảy mất nước nặng...
Phòng ngừa bại não ở trẻ em Việt Nam
Khám thai thường quy có thể phát hiện sớm các bệnh lý của bà mẹ và tình trạng bất thường của thai gây tổn thương não của trẻ.
Nâng cao chất lượng cấp cứu trẻ sơ sinh tại các cơ sở y tế xã, huyện, tỉnh là biện pháp tích cực nhất nhằm giảm thiểu tỷ lệ trẻ bại não.
Khám theo dõi thường quy trẻ sơ sinh có nguy cơ cao hàng quý trong 12 tháng đầu đời có thể phát hiện sớm bại não.PP
PHÁT HIỆN SỚM VÀ CHẨN ĐOÁN
Dấu hiệu phát hiện sớm bại não khi 6 tháng tuổi*
Một trẻ bị một vài yếu tố nguy cơ nói trên khi 6 tháng tuổi có:
Bốn dấu hiệu chính
Trẻ có cơn co cứng hoặc/và chân duỗi cứng khi đặt đứng;
Trẻ không kiểm soát đầu cổ hoặc/và không biết lẫy hoặc/và nằm sấp không ngẩng đầu;
Hai tay trẻ luôn nắm chặt;
Hai tay trẻ không biết với cầm đồ vật.
Bốn dấu hiệu phụ
Không nhận ra khuôn mặt mẹ.
Ăn uống khó khăn.
Không đáp ứng khi gọi hỏi.
Khóc nhiều suốt ngày đêm sau sinh.
Một số dấu hiệu khác
Mềm nhẽo sau sinh.
Không nhìn theo đồ vật.
Không quay đầu theo tiếng động.
Co giật.
Cần được khám bác sỹ nhi, thần kinh, phục hồi chức năng ngay để chẩn đoán xác định bại não.
CÁC DẤU HIỆU LÂM SÀNG BẠI NÃO
Trẻ bại não có thể bị
Liệt cứng nửa người: tay và chân một bên người bị tổn thương.
Liệt cứng hai chân: hai chân bị tổn thương.
Liệt cứng tứ chi: tứ chi bị tổn thương.
Liệt một chi: một chi bị tổn thương.
Trẻ bại não có thể thuộc 1 trong các thể lâm Sàng Sau
Thể Co cứng.
Thể Múa vờn.
Thể Thất điều.
Thể Nhẽo.
Thể Phối hợp.
Bại não thể co cứng
Có các dấu hiệu sau
Tăng trương lực cơ
Khi ta vận động thụ động tại các khớp trẻ chống lại mạnh.
Các cơ cứng, gồng mạnh khiến trẻ vận động khó khăn.
Giảm cơ lực: Yếu các cơ nâng cổ, thân mình [đầu cổ gục, lưng còng], cơ gập mu bàn tay [bàn tay gập mặt lòng], cơ gập mu bàn chân [bàn chân thuổng]...
Mẫu vận động bất thường
Hay gập khuỷu, gập lòng bàn tay, khép vai, khép ngón cái, sấp cẳng tay, bàn chân duỗi cứng, duỗi hoặc gập khớp gối mạnh.
Khi trẻ vận động chủ động thì tứ chi đều tham gia chuyển động thành một khối [vận động khối].
Các dấu hiệu khác: Rung giật cơ [khi gập mu bàn chân nhanh thấy co giật cơ gân gót]; co rút cơ [trẻ bị khép háng, gập gối, gập lòng bàn chân... mạnh].
Bại não thể múa vờn
Có các dấu hiệu sau
Trương lực cơ luôn thay đổi: người trẻ lúc gồng cứng, lúc mềm, lúc bình thường.
Vận động vô ý thức:
Thăng bằng đầu cổ kém: đầu lúc giữ thẳng lúc gục xuống, hoặc quay hai bên liên tục.
Ngón tay-ngón chân cử động ngoằn ngoèo liên tục nên trẻ khó với cầm đồ vật.
Môi - hàm vận động liên tục, lưỡi hay thè ra, có thể có rung giật các chi.
Dấu hiệu khác: chảy nhiều nước rãi, có thể bị điếc ở tần số cao.
Bại não thể thất điều
Có các dấu hiệu sau
Trương lực cơ giảm toàn thân
Rối loạn điều phối vận động hữu ý:
Kiểm soát thăng bằng đầu cổ, thân mình kém.
Hai tay vận động quá tầm, rối tầm, không thực hiện được động tác tinh vi.
Thăng bằng khi ngồi, đứng, đi kém.
Đi lại như người say rượu.
Bại não thể nhẽo
Có các dấu hiệu sau
Trương lực cơ toàn thân: Toàn thân mềm nhẽo, cơ lực yếu.
Vận động: Trẻ ít cử động tay chân, luôn nằm yên trên giường.
Phản xạ gân xương bình thường hoặc tăng nhẹ [khác với bệnh cơ].
Thể phối hợp
Thường hay phối hợp bại não thể co cứng và múa vờn.
Có các dấu hiệu sau
Trương lực cơ thay đổi: Tứ chi lúc tăng mạnh lúc bình thường.
Vận động vô ý thức: Ngón tay - ngón chân cử động ngoằn ngoèo; miệng
lưỡi vận động liên tục, có thể có rung giật các chi giống bại não thể múa vờn.
Vận động khối: Toàn thân vận động khi trẻ muốn thực hiện một hoạt động giống trẻ bại não thể co cứng.
Dấu hiệu chung cho tất cả các thể bại não
Chậm phát triển vận động thô
Chậm lẫy, ngồi, bò, quỳ, đứng, đi.
Chậm phát triển vận động tinh
Khiếm khuyết về sử dụng bàn tay trong cầm nắm và thực hiện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày.
Chậm phát triển kỹ năng giao tiếp sớm [trong 12 tháng đầu]
Kỹ năng tập trung: không quay đầu đáp ứng với âm thanh, đồ chơi có màu sắc, nhìn vào mặt mẹ-người thân.
Kỹ năng bắt chước-lần lượt: hóng chuyện, biểu lộ tình cảm, không quay đầu theo tiếng động.
Kỹ năng chơi: với cầm đồ vật, phối hợp tay-mắt, thích thú với trò chơi có tính xã hội.
Kỹ năng giao tiếp cử chỉ: thể hiện nét mặt, dùng mắt để thể hiện vui thích...
Kỹ năng
Chậm phát triển kỹ năng ngôn ngữ
Kỹ năng hiểu ngôn ngữ, phát âm, dùng ngôn ngữ để giao tiếp...
Chậm phát triển trí tuệ
Một số trẻ bại não nhẹ và vừa có khả năng đi học và tiếp thu bình thường. Trẻ bại não có khó khăn về nói, chậm tiếp thu thì học hành rất khó khăn và thường không được đến trường.
Rối loạn điều hòa cảm giác
Trẻ bại não không bị rối loạn cảm giác nông như nóng, lạnh, đau. Một số trẻ có thể bị rối loạn điều hoà cảm giác như khi ta sờ nhẹ vào má, chạm tóc búp bê... vào người trẻ khiến trẻ phản ứng dữ dội [giật thột người, co cứng toàn thân, khóc thét...]
Liệt các dây thần kinh sọ não
Lác mắt, sụp mí, mù, điếc, méo miệng...
Các dấu hiệu khác
Trẻ bại não có thể bị cong vẹo cột sống, động kinh.
Phản xạ nguyên thuỷ bất thường
Phản xạ duỗi chéo: Nhấc bổng trẻ lên, quan sát thấy hai chân của trẻ duỗi cứng và bắt chéo vào nhau.
Phản xạ nâng đỡ hữu hiệu
Đặt trẻ đứng quan sát thấy hai chân duỗi cứng, nhón gót.
Phản xạ mê đạo trương lực sấp
Đặt nằm sấp, trẻ không nâng đầu.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh