Bài thơ sống với nhau như thế nào

BÀI LÀM

Tôi hỏi người:

- Người sống với người như thế nào?

Câu hỏi mà nhà thơ Hữu Thỉnh đặt ra trong bài thơ Hỏi của mình vẫn luôn luôn da diết, khắc khoải như một kết thúc mở đầy ám ảnh, gợi ra muôn vàn dư ba trong lòng người đọc. Cuộc sống là một cuộc hành trình đầy khó khăn, thử thách nhưng cũng là một trò chơi thú vị, một món quà lớn, đầy bất ngờ mà chỉ một cá nhân không bao giờ khám phá hết được. Người sống với người như thế nào? là câu hỏi mà tất cả chúng ta cần suy ngẫm và tìm câu trả lời. Một lúc nào đó khi bình tâm quan sát cuộc sống và nghĩ suy về nó, ta sẽ có được câu trả lời của riêng mình, dù có thể còn chưa đầy đủ.

Con người đã sống với nhau như đất. Đất thì tôn cao nhau còn con người thì dựa vào nhau, nâng đỡ nhau mà sống. Cuộc đời biết bao gian nan, trắc trở đôi khi ta khó mà vượt qua được. Giữa lúc ấy có những bàn tay luôn sẵn sàng chìa cho ta nắm, có những tấm lòng luôn rộng mở và ta biết mình may mắn và hạnh phúc nhường nào! Họ có thể là bạn ta nhưng cũng có thể là người ta chưa từng quen biết. Đôi khi, tình người cao quý được xây đắp vô cùng tự nhiên như vậy. Đi hết quãng đường đời, lúc bạn thật sự chán nản là khi bên bạn không còn ai, không có lấy một tấm lòng, một sự giúp đỡ, sẻ chia. Con người cần có nhau để sống tốt cuộc sống của mình và còn làm cho cuộc đời chung thêm tươi đẹp, như một bài ca muôn điệu mà những nốt nhạc lòng được ngân lên từ mọi nẻo trên thế gian này.

Trong những năm tháng bom đạn chiến tranh, “Những bà cụ từ tâm như mẹ” đã cưu mang, đùm bọc các chiến sĩ, tạo thêm niềm tin cho các anh góp phần làm nên chiến thắng của dân tộc:

Con nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc
Năm con đau, mế thức một mùa dài.

[Chế Lan Viên - Tiếng hát con tàu]

Tôi gõ cửa ngôi nhà tranh nhỏ bé bèn đồng chiêm Bà mẹ đón tôi trong gió đêm: “Nhà mẹ hẹp nhưng còn mè chỗ ngủ”. Mẹ chỉ phàn nàn chiếu chăn chả đủ

Rồi mẹ ôm rơm lót ổ tôi nằm.

[Nguyễn Duy - Hơi ấm ổ rơm]

Các anh đi đến đâu cũng được nhân dân che chở, yêu mến, không quản ngại khó khăn, nguy hiểm: “Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng”. Quả thật, tình cảm mà con người dành cho nhau cũng mộc mạc như đất mà thôi, nồng ấm mà đơn sơ, chân thành mà bền chắc. Chính tình cảm ấy đã “tôn cao” con người, làm cho những cá nhân nhỏ bé cũng trở nên cao cả, đẹp đẽ. Dân gian có câu: “Một miếng khi đói bằng một gói khi no”. Có những sự giúp đỡ đúng lúc, kịp thời có thể cứu sống một sinh mạng. Cuộc đời có lúc thăng trầm và con người là bạn đồng hành của nhau trên con đường gian nan ấy, có khi nâng đỡ, có khi giúp bạn đường của mình tiến xa hơn mà không ngại hi sinh.

Con người đã sống với nhau như nước. Nước làm đầy nhau, nước tràn từ nơi cao đến nơi thấp, từ sông hồ ra biển cả mênh mông, hoà vào nhau để dâng lên theo từng con sóng. Người với người “làm đầy nhau” bằng tình yêu thương, sự cảm thông và chia sẻ. Hơn thế nữa, con người xoa dịu, khoả lấp được những nỗi đau đớn, những vết thương lòng của nhau bằng liều thuốc từ trái tim mình. Suô't cuộc đời mỗi người, ai cũng đã từng, dù nhiều hay ít, được sống trong tình yêu thương kì diệu ấy. Từ những lời ru âu yếm của mẹ lúc ta lọt lòng, tâm hồn ta được làm đầy bởi những câu ca ngọt ngào, êm dịu, có cánh cò trắng rập rờn bay, trái tim ta được bồi đắp bởi tình mẹ bao la, sâu sắc. Càng lớn lên, hiểu biết nhiều điều về thế giới xung quanh, ta càng có được nhiều bạn bè, sống và chia sẻ với nhau lúc vui, lúc buồn và chính ta cũng chủ động hoà mình vào cuộc sống này, hoà mình vào dòng chảy mênh mông của cuộc đời. Tình cảm con người dành cho nhau cũng mát lành và hiền hoà tựa như dòng nước kia, nó có thể len lỏi vào những tâm hồn sắt đá nhất, làm tan đi băng giá trong những trái tim cứng rắn và phá đi cánh cửa của những tấm lòng còn đóng khép. Dòng nước còn có thể đi rất xa mang tình yêu thương khắp năm châu bốn bể bởi lẽ ở nơi đâu con người cũng là bạn, không phân biệt màu da, chủng tộc hay ngôn ngữ, chỉ cần thôi: một tấm lòng...

Và con người đã sống với nhau như cỏ. cỏ đan vào nhau, “Làm nên những chân trời”. Mỗi người, mỗi cá nhân riêng rẽ chỉ như cọng cỏ nhỏ bé kia mà thôi nhưng với tình yêu đan dệt từ những cọng cỏ ấy, con người đoàn kết một lòng, tạo nên những chân trời vô biên. Làm thế nào để sống tốt cuộc sống của mình đã khó nhưng khó khăn hơn là làm thế nào để làm cho cuộc sống của những người ta yêu quý, của đồng loại ta tốt đẹp hơn dù biết sức mình là rất nhỏ bé, còn khó hơn rất nhiều. Bất cứ một tập thể nào cũng cần có sự đoàn kết. Từ những cầu thủ chơi chung một đội bóng đoàn kết với nhau để làm nên vinh quang cho màu cờ sắc áo cho đến một dân tộc đoàn kết chống lại kẻ thù. Từ ngàn xưa con người đã biết dựa vào sức mạnh của tập thể. Không chỉ đoàn kết mà con người còn cần phải học cách sống hài hoà trong cuộc sống chung, không tách mình ra khỏi tập thể mà mình gắn bó, hướng tới mục đích cao cả trong cuộc đời là cái thiện, cái đẹp, những giá trị chân thực mà cũng là vô giá. Trong truyện ngắn Chữ người tử tù của mình, nhà văn Nguyễn Tuân đã xây dựng thành công hai nhân vật Huấn Cao và viên quản ngục. Bất chấp địa vị xã hội, bất chấp những khác biệt và hiểu nhầm, họ đã nhận ra tấm lòng của nhau và trở thành tri kỉ ngay khi Huấn Cao đã gần kề cái chết. Có thể nói, Huấn Cao đã toại nguyện và thanh thản vì đã không để phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ. Họ đã soi sáng những nét nhân cách tốt đẹp của nhau, cùng hướng đến một tình yêu cái đẹp chân thành, bền vững. Phải chăng đó chính là ý nghĩa thực sự của cuộc sống?

Con người đã sống với nhau như vậy đấy, nâng đỡ, yêu thương, hoà hợp, cảm thông, chia sẻ. Đó là lí do vì sao loài người sinh sôi và tồn tại đến bây giờ. Thế nhưng con người không phải không mắc những sai lầm. Đôi khi vì mục đích cá nhân mà có kẻ bán rẻ cả bạn bè, hay vì nguồn lợi không chính đáng họ tàn sát các dân tộc khác, biến đồng loại của mình thành nô lệ. Có những điều đáng phải bị lên án như cuộc chiến tranh thế giới, chủ nghĩa phân biệt chủng tộc A-pác-thai, chính sách diệt chủng của bọn phát xít,... Con người có không ít những phút mù quáng, sai lầm. Chính vì thế ta càng cần sống tốt với nhau để kéo họ ra khỏi sai lầm, để loài người lại tiếp tục đồng hành với nhau trên bước đường thời gian vô cùng, vô tận.

Có thể nói, một vài suy nghĩ về cuộc sống con người chưa thể trả lời đầy đủ cho câu hỏi mang đậm tính nhân văn sâu sắc của nhà thơ Hữu Thỉnh: Người với người sống với nhau như thế nào? Chỉ biết rằng, để tồn tại một cách có ý nghĩa, con người ta cần phải sống vì nhau, sông có tình yêu thương để vượt qua bao đau thương, bất trắc mà ta không thể lường trước được để cuộc sống này thêm đẹp, bởi lẽ:

Có gì đẹp trên đời hơn thế
Người yêu người, sống để yểu nhau.

[Tố Hữu - Bài ca mùa xuân 1961]

Tôi hỏi đất: Đất sống với nhau thế nào?
Đất trả lời: Chúng tôi làm nền móng cho nhau.

Tôi hỏi nước: Nước sống với nhau thế nào?
Nước trả lời: Chúng tôi hòa lẫn vào nhau.

Tôi hỏi gió: Gió sống với nhau thế nào?
Gió trả lời: Chúng tôi nâng cánh cho nhau.

Tôi hỏi mây: Mây sống với nhau thế nào?
Mây trả lời: Chúng tôi tan biến vào nhau.

Tôi hỏi cỏ: Cỏ sống với nhau thế nào?
Cỏ trả lời: chúng tôi hòa quyện và réo rắt bên nhau.

Tôi hỏi cây: Cây sống với nhau thế nào?
Cây trả lời: Chúng tôi che chở và leo quấn vào nhau.

Tôi hỏi người: Người sống với nhau thế nào? Không ai trả lời.

Không ai nói gì cả.

Vì người còn đang bận giận hờn và chà đạp lên nhau. Vì người còn chôn chặt nụ cười và không cùng chia sẻ. Vì người còn nghi kị và mưu chước lẫn nhau. Vì người còn nặng nỗi thương đau. Vì người còn quên cách yêu nhau.

Vì người còn chưa biết được rằng sự sống vốn rất mau… tàn lụi.

Sưu tầm từ Internet

Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo đã từng khen bài thơ “Hỏi” của Hữu Thỉnh: “đọc Hữu Thỉnh, dễ nhận thấy anh thường chặt ở câu mà lỏng ở bài. Có người bảo anh là “nhà thơ nhiều câu ít bài”, kể cũng có lý của họ… [Nhưng trong tập “Thư mùa đông” - TN] hiệu quả lập tứ hiện rõ ở các bài Người ấy, Chạm cốc với Xa-in, và đặc biệt là bài Hỏi […] Đấy là một nghệ thuật cô đúc, tinh vi chặt chẽ đến nỗi, ít mà không thiếu, nhiều mà chẳng thừa. Tác giả hoàn toàn làm chủ những con chữ của mình, mà người đọc vẫn cảm thấy như tự bài thơ nó vốn thế, nó là một khối vẹn toàn, lấp lánh tâm hồn và trí tuệ. Những bài thơ như thế làm mới Hữu Thỉnh…” [VĂN CHƯƠNG CẢM VÀ LUẬN – nxb VHTT 1999].Nhận xét như thế là rất đúng với bài thơ “Hỏi”. Nhưng lúc đó, nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo không hề biết là trước Hữu Thỉnh, đã có bài thơ “Thượng đế sinh ra mặt trời” của nữ thi sĩ Đức Christa Reinig [sinh năm 1926], trong một tập thơ của bà đoạt giải thưởng Văn chương Bremen 1964. Bài thơ đã được dịch ra tiếng Việt:

THƯỢNG ĐẾ SINH RA MẶT TRỜITôi hỏi gióGió với em thế nào?- Gió luôn ở bên em.Tôi hỏi mặt trờiMặt trời với em thế nào?- Mặt trời luôn ở bên em.Tôi hỏi các vì saoCác vì sao với em thế nào?- Các vì sao luôn ở bên em.Tôi hỏi con ngườiCon người với em thế nào?

- Con người im lặng không ai trả lời tôi.

Bài thơ này còn có một bản dịch khác, của Quang Chiến, in trên tạp chí “Văn Học Nước Ngoài” của HộI Nhà Văn VN số 6 – 2002.Còn bài thơ “Hỏi” của Hữu Thỉnh đã in ở nhiều sách, nó còn là bài đọc thêm trong sách giáo khoa phổ thông [chắc các nhà biên soạn sách giáo khoa cũng chưa hề biết bài thơ trên của Christa Reinig]. Nguyên văn như sau:

HỎITôi hỏi đất: Đất sống với đất như thế nào?-Chúng tôi tôn cao nhau.Tôi hỏi nước: Nước sống với nước như thế nào?-Chúng tôi làm đầy nhau.Tôi hỏi cỏ: Cỏ sống với cỏ như thế nào?-Chúng tôi đan vào nhau làm nên những chân trời.Tôi hỏi người:-Người sống với người như thế nào?Tôi hỏi người:-Người sống với người như thế nào?Tôi hỏi người:

-Người sống với người như thế nào?

Đặt 2 bài thơ của 2 tác giả một Đức một Việt cạnh nhau sao nó giống nhau đến thế. Giống nhau về lập tứ, giống nhau về tinh thần, giống nhau về tư tưởng, giống nhau về cả cách hỏi, cách lập ngôn. Nó như là thơ “phỏng dịch” của nhau vậy. Christa chọn 4 đối tượng để hỏi: Gió, mặt trời, sao, người. Hữu Thỉnh cũng chọn 4 đối tượng để hỏi: Đất, nước, cỏ, người. Ba đối tượng trên có thể thay đổi thế nào cũng được, ví dụ có thể hỏi bò, lợn, chó xem nó sống với nhau thế nào, chắc cũng sẽ có những câu trả lời hay. Ví dụ:Tôi hỏi bò: Bò sống với bò thế nào?- Chúng tôi nhường cỏ cho nhau.Tôi hỏi lợn: Lợn sống với lợn thế nào?- Chúng tôi ủn ỉn cùng nhau.Tôi hỏi chó: Chó sống với chó thế nào?- Chúng tôi sủa cùng nhau.Nhưng muốn bài thơ có tứ hay, nhất thiết là phải giữ nguyên đối tượng thứ tư, đấy là con người, thì bài thơ mới trở nên hoàn chỉnh. Với bài thơ “Bò lợn chó” trên đây, chỉ cần ghép thêm vào đoạn kết của Christa hoặc của Hữu Thỉnh là không chê vào đâu được.Vậy thì nhà thơ cần sáng tác ra bài thơ, hay chỉ cần đi sửa lại đôi chút thơ người khác? Tất nhiên đã là nhà thơ thì phải tự mình làm ra ý, ra tứ, ra lời, tức là làm ra “bài thơ của mình”. Việc cóp nhặt thơ, ăn cắp thơ, đạo thơ… những tưởng chỉ có những người mới tập làm thơ, hay những kẻ hám danh “trẻ người non dạ” mới phạm tội. Vậy mà câu chuyện đạo thơ ấy nó lại rơi đúng vào ông Chủ tịch Hội Nhà Văn - người đã từng đoạt một bồ giải thưởng về thơ của Hội Nhà Văn. Liệu người ta có tin được những giải thưởng ấy nữa hay không? Biêt nó là giải thật hay giải dổm?Nghe nói Hữu Thỉnh là nhà thơ chịu ảnh hưởng sâu sắc ca dao tục ngữ. Nhưng ông đâu chỉ ảnh hưởng ca dao tục ngữ - thơ ca khuyết danh, có cóp cũng chẳng sao. Tỷ như Hữu Thỉnh đã “sửa” hai câu thơ của Tự Đức [vì tưởng là của Khuyết Danh?]: “Đập cổ kính ra tìm thấy bóng - Xếp tàn y lại để dành hơi” thành ra thơ của mình: “Mở trăng ra tìm – Trăng còn in bóng - Mở cỏ ra xem - Cỏ còn hơi ấm”. Nhưng cứ như bài thơ “Hỏi” thì ông còn “ảnh hưởng” cả thơ hữu danh của Tây Đức. Nếu mà ông không biết chuyện này, sang làm việc với các nhà văn Đức, lại đem bài thơ “Hỏi” ra đọc, và người ta dịch lại tiếng Đức bằng chính bài thơ của Christa, chắc sẽ được vỗ tay đến không về nước được.

Văn nghệ Việt Nam gần đây kể cũng hơi bị buồn. Chưa xong câu chuyện “tự nguyện” rút khỏi giải thưởng khi bị các nhạc sĩ tố giác “đạo nhạc” của nguyên Tổng thư ký Hội Nhạc, đã đến chuyện “đạo thơ” và tự trao giải thưởng cho mình của ông Chủ tịch Hội Văn. Âu cũng là câu chuyện có vay có trả vậy. Thôi thì người của công chúng cũng “nhân bất thập toàn” mà. Tôi đưa ra cái chuyện “Ai đạo ai” này chẳng qua tôi cũng là kẻ muốn trị bệnh cứu người, và muốn những nhà soạn sách giáo khoa cũng nên xem kỹ lại bài thơ “Hỏi” mà thôi.

Nguyễn Trọng Tạo