Chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, cũng như thủ tướng Anh, ngay chiều tối hôm qua, đã đều tuyên bố thỏa thuận là một thắng lợi. Đi vào thực chất của vấn đề thì ai là người thắng, kẻ thua sau các vòng thương lượng tranh giành nhau từng điểm, từng số liệu câu chữ kéo dài 10 tháng qua giữa Anh và Liên Hiệp Châu Âu ?
Bà Ursula von der Leyen đã trút thở phào nhẹ nhõm khi đã có thể xếp sang một bên hồ sơ Brexit đầy phiền toái kể từ sau cuộc trưng cầu dân ý 23/06/2016, khi người Anh chọn chia tay với Liên Hiệp Châu Âu. « Đã đến lúc để lại Brexit phía sau chúng ta. Tương lai giờ ở châu Âu », chủ tịch Ủy Ban Châu Âu tuyên bố.
Trong khi đó, bên kia bờ biển Manche, thỏa thuận hậu Brexit đã mang lại lợi thế chính trị cho thủ tướng Boris Johnson và ông cũng ngay lập tức tuyên bố đây là thắng lợi, coi thỏa thuận như là một món quà Giáng Sinh cho người dân Anh.
Đúng một năm sau khi được bầu làm thủ tướng Anh, ông Boris Johnson cuối cùng đã hoàn thành lời hứa khi tranh cử : Hoàn tất thỏa thuận thương mại hậu Brexit với Liên Âu.
Toàn bộ thỏa thuận được cho dày tới 2000 trang, không mấy ai đã đọc hết các nội dung chi tiết điều khoản và dù chính phủ Anh hay châu Âu đã phải nhượng bộ một số điểm mấu chốt trên bàn thương lượng, rõ ràng nhờ có thỏa thuận mà cả hai bên đã tránh được một cuộc chia tay trong hỗn loạn và đẩy các tác nhân kinh tế cũng như các công dân có liên hệ với Anh Quốc vào trong bất định hoàn toàn. Trước mắt thỏa thuận tạo ra một khuôn khổ cho các quan hệ hợp tác giữa hai bên trong tương lai, không chỉ đơn giản trong thương mại, kinh tế mà sẽ còn có những tác động đến các mối quan hệ khác giữa Anh và các nước trong Liên Hiệp Châu Âu.
Thực tế thì tự thân Brexit đã là một cú sốc kinh tế cho cả hai bên. Nhưng dù có thỏa thuận hay không thỏa thuận thì từ đầu năm tới, giữa Anh và các nước Liên Âu sẽ kết thúc tự do lưu thông con người, hàng hóa, dữ liệu, tiền vốn và các dịch vụ tài chính... Nói một cách khác các quan hệ hai bên sẽ được điều chỉnh bằng các kiểm soát thuế quan, chuẩn mực an toàn sản phẩm, rồi các thủ tục hành chính, giấy phép.
Nhưng trong trường hợp không đạt được thỏa thuận thương mại như ngày hôm qua, hai bên sẽ còn phải bổ sung thuế nhập khẩu về sản phẩm nông nghiệp và công nghiệp. Trong trường hợp này, Luân Đôn sẽ là bên thua thiệt nhất khi mà 50% hàng xuất nhập khẩu của Anh gắn với thị trường châu Âu, trong khi tỷ trọng xuất khẩu của EU sang Anh chỉ chiếm 8%.
Các cuộc thương lượng gai góc liên quan đến một hồ sơ khác mang tính biểu tượng về chủ quyền lãnh thổ của Anh, đó là việc Anh muốn giảm tới 60% giá trị đánh bắt hải sản của các tàu cá châu Âu trong vùng biển của Anh trong khi mà 80% sản lượng hải sản của các ngư dân Anh được xuất khẩu sang châu Âu. Cuối cùng, hai bên đã dàn xếp được với nhau về con số cắt giảm giá trị đánh bắt hải sản của các tàu châu Âu từ nay đến năm 2026 là 25%.
Với thỏa thuận hậu Brexit, ông Boris Johnson khẳng định, Anh « đã kiểm soát trở lại đồng tiền của chúng ta, biên giới, luật pháp, thương mại và vùng biển đánh bắt cá của chúng ta». Luân Đôn bảo đảm thỏa thuận này đã đáp ứng được các đòi hỏi của cuộc trưng cầu dân ý 2016 về việc Anh ra khỏi Liên Hiệp Châu Âu.
Giới quan sát đều nhất trí cho rằng thỏa thuận hậu Brexit mà Luân Đôn và Bruxelles đạt được vào giờ chót không thể giải quyết và lường trước được hết các tình huống quan hệ giữa hai bên, vẫn chỉ được áp dụng tạm thời từ đầu năm tới. Giai đoạn tiếp theo, Nghị Viện Châu Âu bỏ phiếu thông qua trước khi toàn thể 27 nước thành viên phê chuẩn. Tương tự tại Anh, văn kiện sẽ phải được Nghị Viện bỏ phiếu thông qua trước khi được Nữ hoàng ký phê chuẩn. Trong khi đó, văn kiện rất dài này còn chứa đựng nhiều nội dung mà các nhà lập pháp, công luận và các giới chính trị tranh cãi.
Theo một báo cáo mới nhất được công bố ngày 4/9, việc Anh rời khỏi Liên minh châu Âu mà không có thỏa thuận sẽ không phải là một sự phá vỡ “đơn giản và gọn gàng” đối với Vương quốc Anh, mà là mở ra một giai đoạn bất ổn kéo dài và nghiêm trọng trong nhiều năm tới.
Báo cáo từ nhóm chuyên gia về “Vương quốc Anh trong một châu Âu đang thay đổi” của College London, cho rằng một khi Vương quốc Anh ra khỏi khuôn khổ Điều 50, cơ chế pháp lý kích hoạt quy trình rời khỏi EU, đảm bảo các điều khoản mới với khối liên minh sẽ trở nên khó khăn hơn và kéo dài hơn. Điều này là do tất cả các quốc gia thành viên và các nghị viện quốc gia ở 27 nước EU sẽ cần phê chuẩn bất kỳ thỏa thuận nào và EU sẽ khó có thể bắt đầu đàm phán một mối quan hệ trong tương lai cho đến khi các vấn đề lớn với thỏa thuận Brexit hiện tại được giải quyết.
Báo cáo nhấn mạnh, nếu Vương quốc Anh rời đi mà không có thỏa thuận, việc áp đặt hàng rào thuế quan và phi thuế quan giữa Anh và đối tác thương mại lớn nhất sẽ là một cú sốc lớn đối với nền kinh tế, trong khi đồng bảng Anh tiếp tục giảm sẽ thúc đẩy lạm phát và giảm tiền lương thực tế. Tuy nhiên, sự gián đoạn vào ngày đầu tiên có thể không ngay lập tức xảy ra và có thể nhìn thấy như dự đoán, do các kế hoạch dự phòng đã được chính phủ và các doanh nghiệp thực hiện. Nhưng mặc dù hệ thống tài chính có thể không sụp đổ thì một cuộc suy thoái là có khả năng rất cao.EU cũng có thể rút lại các biện pháp giảm nhẹ đơn phương về các vấn đề logistics như vận tải đường bộ hoặc đường hàng không đã được đưa ra trong quá trình đàm phán Điều 50, nếu Anh từ chối trả một hóa đơn Brexit trị giá 39 tỷ bảng Anh [tương đương 46,9 tỷ USD] liên quan đến việc rời khỏi khối. Các nhà lập pháp Anh hiện đang bị lôi kéo vào một trận chiến lịch sử về viễn cảnh Brexit không có thỏa thuận, với một liên minh giữa các đảng tìm kiếm luật pháp để ngăn chặn Thủ tướng Boris Johnson đưa Anh ra khỏi liên minh mà không có thỏa thuận Brexit mới vào ngày 31 tháng 10. Giáo sư Anand Menon, người đứng đầu nghiên cứu này, cho biết trong một tuyên bố rằng trong khi tác động ngay lập tức có thể không nghiêm trọng như một số người đã dự đoán, thì việc rời đi mà không có thỏa thuận sẽ gây ra hậu quả tiêu cực đáng kể cho nền kinh tế Anh.
Các học giả dự đoán rằng nền kinh tế Anh cuối cùng sẽ điều chỉnh theo thực tế mới của cuộc sống bên ngoài EU, nhưng giao dịch với EU theo các điều khoản của Tổ chức Thương mại thế giới [WTO], trong vòng 10 năm, sẽ làm giảm thu nhập bình quân đầu người của Anh xuống khoảng 3,7% và 8,7%. Mức độ suy thoái sẽ phụ thuộc vào mức độ gián đoạn thương mại trực tiếp, tác động đến niềm tin của người tiêu dùng và doanh nghiệp và hiệu quả phản ứng chính sách của chính phủ và Ngân hàng Anh. Tuy nhiên, tác động đến thương mại sẽ ngay lập tức với các thỏa thuận pháp lý và hải quan mới có hiệu lực vào ngày 1 tháng 11.
Việc kiểm tra biên giới và thuế quan mới chỉ sau một đêm sẽ phá vỡ khoảng một nửa số hàng hóa xuất khẩu của Anh, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất ô tô và sản xuất của các hệ thống khác. Báo cáo đã trích dẫn những nhà sản xuất lớn như Airbus, Toyota và Jaguar Land Rover là đặc biệt dễ bị ảnh hưởng ngay cả với sự chậm trễ nhỏ ở biên giới. Các vấn đề dài hạn cũng được dự đoán cho các lĩnh vực dịch vụ y tế và tài chính, cùng với các vấn đề đặc biệt đối với Bắc Ailen, cả về các trở ngại kinh tế và các thách thức chính trị, xã hội và an ninh có thể phát sinh.
Việc trở lại nhanh chóng các biện pháp kiểm soát biên giới đối với hàng hóa chuyển sang Ailen có nghĩa là giảm xuất khẩu, cắt giảm chuỗi cung ứng trong các ngành công nghiệp chính và tăng hoạt động của thị trường chợ đen. Thất nghiệp sẽ tăng. Vương quốc Anh sẽ ngay lập tức mất quyền truy cập vào cơ sở dữ liệu của EU và các hình thức hợp tác khác bao gồm Hệ thống thông tin Schengen và Europol. Điều này sẽ cản trở các hoạt động kiểm soát và an ninh, bao gồm cả những hoạt động hiện đang diễn ra. Trong khi đó, sự phối hợp của an sinh xã hội, trong đó nghỉ ngơi chăm sóc sức khỏe xuyên biên giới, sẽ ngay lập tức chấm dứt, điều đó có nghĩa là việc điều trị theo kế hoạch ở các quốc gia thành viên khác sẽ bị gián đoạn. Thẻ bảo hiểm y tế châu Âu [EHIC] để điều trị khẩn cấp sẽ không còn hoạt động.
Hơn nữa, kịch bản Brexit không thỏa thuận không làm kết thúc quá trình Brexit. Mặc dù các nhà lập pháp và nhà bình luận ủng hộ Brexit cho rằng sẽ có sự phá vỡ “gọn gàng” sau ba năm đàm phán gian khổ. Báo cáo nghiên cứu cho rằng, một Brexit không có thỏa thuận rất khó có thể đánh dấu một trạng thái kết thúc cho mối quan hệ của Anh với EU. Các tác động dài hạn thay vào đó sẽ phụ thuộc vào tốc độ và các điều khoản mà hai bên trở lại bàn đàm phán.
Báo cáo cho biết thêm, có khả năng các cuộc đàm phán trong tương lai sẽ diễn ra thuận lợi và vị thế đàm phán của Vương quốc Anh có thể yếu hơn đáng kể. Các học giả cũng kết luận rằng sẽ mất nhiều năm để giải quyết các thỏa thuận dài hạn về các quyền kinh tế quan trọng của công dân Anh ở nước ngoài, bao gồm các vấn đề như chăm sóc sức khỏe và an sinh xã hội, và một thỏa thuận an ninh trong tương lai cũng sẽ mất nhiều năm để đàm phán, ví dụ như thỏa thuận Europol-Na Uy, đã mất 7 năm để hoàn thành.
Vương quốc Anh đã đạt được tiến bộ trong việc đưa ra các thỏa thuận với các nước bên thứ ba thông qua EU, nhưng lợi ích kinh tế dài hạn là không đáng kể. EU chiếm khoảng một nửa thương mại của Vương quốc Anh, nhiều hơn ba lần so với đối tác thương mại lớn thứ hai của Vương quốc Anh là Mỹ. Thứ hai, các hiệp định thương mại tự do tiêu chuẩn ít giảm các rào cản thương mại hơn là sự hội nhập sâu rộng là đặc trưng của thị trường chung EU.
Phân tích của chính phủ cho biết, ngay cả trên các giả định lạc quan về số lượng thỏa thuận có thể được ký kết trong thập kỷ tới, tác động sẽ rất nhỏ: nhìn chung, các thỏa thuận thương mại mới có thể tăng GDP từ 0,2% đến 0,7% trong dài hạn. Báo cáo kết luận rằng tác động của Brexit không có thỏa thuận sẽ rất nghiêm trọng, gây thiệt hại và lâu dài, mặc dù không ngay lập tức và có thể nhìn thấy như một số báo cáo trước đây đã dự đoán.
Trong Báo cáo ổn định tài chính tháng 7, Ngân hàng Anh cho biết, hệ thống ngân hàng Anh đã sẵn sàng chống lại một sự ra đi không có thỏa thuận, nhưng cho rằng một kịch bản như vậy có thể gây ra một cú sốc vật chất cho nền kinh tế Anh và sự gián đoạn xuyên biên giới cho các công ty. Sau cuộc họp của Ủy ban Chính sách tiền tệ [MPC] mới nhất, Ngân hàng Anh cho biết việc Vương quốc Anh ra đi mà không có thỏa thuận sẽ gây ra một cú sốc tức thời đối với nền kinh tế, bao gồm bán tháo đồng bảng, lạm phát gia tăng và làm chậm tăng trưởng GDP. Ngân hàng Trung ương cho rằng, Anh sẽ tránh được cú sốc như vậy, nhưng đã xác định 33% khả năng Anh bước vào suy thoái vào cuối quý 1 năm 2020 ngay cả khi đạt được thỏa thuận Brexit.
Một báo cáo từ cơ quan thương mại Liên hợp quốc [UNCTAD] được công bố ngày 3/9, dự kiến rằng một Brexit không có thỏa thuận sẽ khiến Anh mất ít nhất 16 tỷ USD doanh thu từ EU, và có thể nhiều hơn một khi các tác động gián tiếp và các thị trường khác được tính đến. Điều đó sẽ bao gồm 5 tỷ USD xuất khẩu xe cơ giới, 2 tỷ USD xuất khẩu các sản phẩm động vật và hơn 2 tỷ USD trong ngành may mặc và dệt may. UNCTAD cho biết con số 16 tỷ USD chỉ thể hiện mức tăng thuế của EU từ 0 đến mức thuế tối huệ quốc [MFN] mà họ dành cho các quốc gia không có thỏa thuận ưu đãi.
Nguồn: Báo Công Thương