Bọ xít vải, nhãn [Tessaratoma papillosa] có tên tiếng anh là litchi stink bug. Đây là loài côn trùng gây hại chủ yếu cho cây vải, nhãn. Chúng phân bố chủ yếu ở vùng phía Nam Trung Quốc, cùng 1 số nước Đông Nam Á và Nam Á như Thái Lan, Cam-pu-chia, Malaysia, Ấn Độ, Pakistan…Ở Việt Nam, loài này xuất hiện cả miền Bắc và miền Nam. Ở miền Bắc có mùa đông lạnh, chúng qua đông trên các loại cây vải, nhãn hay các bụi cây khác xung quanh vườn. Khi mùa xuân ấm áp, nhãn, vải nở hoa, thì bọ xít chuyển qua tấn công lên cây vải, nhãn, chích hút nhựa ở các bộ phận đọt lá non, hoa, cuống hoa, quả... làm cho các bộ phận này bị khô và chết. Ngược lại ở miền Nam nhiệt độ ấm áp quanh năm, sâu phân bố rải rác ra các tháng trong năm. Trứng bọ xít có dạng hình tròn, màu xanh nhạt, sau chuyển sang màu hồng tối, đến khi sắp nở sẽ có màu đen. Trứng bọ xít thường bám rất chặt vào quần áo, lá cây. Khi chưa nở trứng bọ xít không gây nguy hiểm, ảnh hưởng đến sức khỏe. Tuy nhiên, sau khoảng vài ngày bọ xít con nở ra nếu vô tình chạm vào chất dịch màu vàng do loại bọ này tiết ra sẽ khiến da bị phồng rộp, tổn thương.
Các giai đoạn phát triển bọ xít vải, nhãn [nguồn: Du Jin, Khám phá]
Chất dịch màu vàng do bọ xít tiết ra có chứa loại axit rất mạnh [chủ yếu là trans-2-decenal và trans-2-octenal, n-tridecane… các chất này là các aldehyd, khi thoát ra ngoài không khí do quá trình oxi hóa khử mà sinh ra ion H+, vì thế nếu tiếp xúc với chất tiết này sẽ gây nên tổn thương bỏng hóa học tương tự như bỏng acid], khi tiếp xúc với da ngay lập tức sẽ khiến da bị tổn thương, phồng rộp, đau rát thậm chí là lở loét. Trong trường hợp nguy hiểm, nếu bị dính nước dịch này vào mắt có thể gây mù lòa.
1. Triệu chứng
Viêm da tiếp xúc kích ứng [Irritant contact dermatitis]
- Tương tự như bỏng acid: Đau rát, nóng khi bị tiếp xúc chất dịch. Trạng thái đau xuất hiện muộn.
- Nhẹ: Vùng tổn thương có màu vàng, sau chuyển qua màu nâu sẫm có thể để lại vết thâm khó mất
- Nặng: Tổn thương có hình giọt nước chảy hoặc đám mực rơi thành một đám hoại tử khô. Vết bỏng lúc đầu không có viền viêm đỏ nhưng sau đó sẽ xuất hiện viêm xung huyết phù nề bao quanh.
Nếu dịch bọ xít dính vào mắt có thể gây viêm giác mạc làm giảm thị lực tạm thời.
Hình ảnh sang thương của bệnh nhân bị dính dịch tiết của bọ xít [nguồn: Du Jin, Khám phá]
2. Điều trị viêm da tiếp xúc do bọ xít
Trường hợp dịch bọ xít dính vào người, tuyệt đối không được dùng tay lau, xoa sẽ khiến chất dịch nhanh chóng lan sang các vị trí khác và nặng hơn. Cần dùng nước sạch, xối mạnh vào vùng da tiếp xúc với bọ xít và dùng xà phòng diệt khuẩn để rửa. Nếu da xuất hiện tình trạng phỏng rộp nặng cần đến ngay cơ sở y tế để được khám, điều trị sớm.
Trường hợp chẳng may bị dịch bọ xít bắn vào mắt, tuyệt đối không được dùng tay dụi sẽ có thể làm niêm mạc bị tổn thương và viêm nhiễm nặng hơn. Nên dùng nước muối sinh lý nhỏ nhiều lần và dùng khăn sạch để thấm hết dịch hoặc chớp mắt liên tục 15-20 phút trong bát nước sạch. Nếu mắt có hiện tượng mờ đi, sưng đỏ, xung huyết cần đến ngay cơ sở y tế để điều trị ngăn ngừa bến chứng ảnh hưởng đến thị giác.
3. Phòng chống
Mùa hè, khi phơi quần áo nên tránh các vị trí phơi gần cây cối có bọ xít sinh sống. Khi mặc quần áo cần kiểm tra thật kỹ cả 2 mặt của quần áo, khăn tắm,… để phát hiện trứng bọ xít và loại bỏ kịp thời.
Khi thấy bọ xít không nên dùng tay đập mà nên dùng một dụng cụ bắt sau đó giết bỏ, phần dịch bọ xít tiết ra nên lau sạch.
BS. Nguyễn Thảo Phương; TS. Đoàn Bình Minh
Mùa này, bọ xít nhãn dễ làm tổ đẻ trứng trong quần áo. Trong một chia sẻ lên mạng xã hội; một tài khoản Facebook cho hay khi lấy đồ ở sào phơi vào nhà và mặc; chị cảm thấy cộm cộm ở bên trong nên vạch lên xem thử. Đến khi xem; chị “tá hỏa” khi thấy cả tổ trứng bọ xít đang bám vào dưới lớp vải. Một tổ trứng của bọ xít nhãn bám trên quần áo và vỡ ra. Tổ trứng nhỏ nhìn vô hại này thật ra rất nguy hiểm. Được biết, đây là trứng của loài bọ xít nhãn; giống côn trùng phổ biến ở Việt Nam. Mùa nhãn vải đang đến dần là nguyên do để loài bọ xít này nở rộ. Loại bọ xít này thường đậu vào quần áo phơi ngoài trời, rồi đẻ thành từng cụm trứng dính chặt lên quần áo. Một tổ trứng bọ xít bám vào quần áo, được người dùng chia sẻ.
Vì trứng nhỏ, hay lẫn vào hoa văn quần áo nên nhiều người không để ý; khi rút quần áo hay mặc vào dễ khiến trứng vỡ ra. Trứng bọ xít khi chưa nở không gây hại đến con người. Nhưng chỉ vài ngày sau, nếu không kịp thời phát hiện và gỡ bỏ những đám trứng; bọ xít con sẽ nở ra rất nhiều. Chỉ cần bạn vô tình chạm phải những con bọ xít non này, chúng sẽ tiết ra chất dịch chứa a-xít, khiến da bỏng rát. Nếu chẳng may dính vào mắt, chất dịch này có thể gây mù mắt nếu không kịp thời rửa sạch.
Bọ xít nhãn: ” quái vật” thầm lặng của mùa Hè
Đáng nói, những triệu chứng của loài bọ xít nhãn này gây ra na ná như zona [giời leo]; nên nhiều gia đình thường chủ quan. Triệu chứng thường gặp của viêm da do chất dịch từ bọ xít là bề mặt da đỏ, rát, bọng nước nhỏ nằm rải rác ở trung tâm vùng da đỏ, da đỏ thành vệt dài.
Triệu chứng trên da mà bọ xít nhãn gây ra. Nếu dính vào mắt, chúng có thể gây mù.
Các bác sĩ da liễu khuyên, mùa hè này, khi rút quần áo phơi khô, bạn nên cẩn trọng kiểm tra mặt trong, ngoài của quần áo; để phát hiện và loại bỏ kịp thời trứng bọ xít. Nếu thấy bọ xít, tuyệt đối không nên đập chết chúng mà nên dùng tấm giẻ to, ẩm chụp vào con bọ rồi nhẹ nhàng lấy chúng ra khỏi trang phục. Sau đó, lấy một tấm giẻ ướt khác lau hết chất dịch còn sót lại.
Nếu chẳng may tiếp xúc với dịch bọ xít nhãn, không nên sờ tay vào chỗ phù nề rồi chạm vào vùng da khác; vì như thế bệnh sẽ dễ lây lan. Nhanh chóng rửa vết thương dưới vòi nước xối mạnh, hoặc rửa bằng xà phòng có tính kiềm. Sau đó, nên đến cơ sở y tế gần nhất để khám và điều trị.
Tiếp Thị Gia Đình
Thời tiết mưa ẩm, cần thận trọng kẻo côn trùng làm tổ trong quần áo.
Côn trùng làm tổ trong quần áo
Mấy ngày mưa kéo dài, quần áo trong nhà giặt xong không khô, chị Lê Mỹ Hiền [Trung Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội] cứ dồn đống lại để đó. Sau 3 ngày chị lên thu dọn quần áo thì phát hiện ở một số đồ phơi có bám dính những viên nhỏ hình tròn xếp thành cụm, trông giống như trứng của một loài côn trùng nào đó.
Chị gỡ bỏ những chùm trứng này và cất quần áo vào tủ. Khi lấy quần áo ra mặc, người chị bị nổi những nốt mần ngứa rất khó chịu, phải mua thuốc về chữa trị. Chị buộc lòng phải đem toàn bộ số quần áo đi giặt khô để khử hết những vết tích của trứng côn trùng còn sót lại.
Trao đổi với KH&ĐS, GS.TS Bùi Công Hiển, Trung tâm Ứng dụng Côn trùng học cho biết, loại côn trùng đẻ trứng trên quần áo hình thành chùm tròn tròn là trứng của bọ xít hại nhãn rất phổ biến ở Việt Nam. Đây là loại bọ xít trong họ Tessaratomidae và loài này thường hay đậu vào quần áo phơi ngoài sân, gần nơi trồng cây cối, và đẻ trứng dính chặt lên đó.
Những tổ trứng xếp liền nhau thành cụm, nhựa của chúng có thể gây viêm loét da, nếu không cẩn thận dính vào mắt có thể ảnh hưởng đến thị lực. Trứng côn trùng bám vào quần áo sẽ rất dễ làm tổn thương da nếu cọ sát khi mặc. Khi rút quần áo vào nhớ kiểm tra kỹ xem có dính trứng bọ xít hay không.
Theo các chuyên gia, vào những ngày mưa ẩm, để quần áo nhanh khô hơn có thể phơi cùng với những chiếc khăn bông khô. Quần áo ướt ít và ướt nhiều phải được phơi cách xa nhau. Điều kiện ẩm ướt kéo dài chính là yếu tố có lợi cho các vi khuẩn và nấm mốc gây hại trên quần áo phát triển.
Trong trường hợp lỡ bị dính chất dịch vào mắt hãy mau chóng rửa mắt bằng nước nhỏ mắt nhân tạo hay nhỏ nước muối sinh lý kịp thời. Nếu như vẫn còn sưng tấy thì cần đến bệnh viện để kịp chữa trị.
“Quần áo ẩm để qua đêm, để nhiều ngày ngoài môi trường sẽ thu hút côn trùng làm tổ. Đặc biệt là ở những gia đình trồng nhiều cây cối phải lưu ý để tránh bị côn trùng đẻ trứng trong quần áo.
Tốt nhất là phơi quần áo trong ngày, trường hợp trời mưa kéo dài thì có thể dùng phương pháp sấy để loại bỏ bụi bám và trứng côn trùng nếu có”, GS.TS Bùi Công Hiển khuyên.
Phơi quần áo đúng cách
Để tránh bị côn trùng làm tổ, tránh bị bụi ngoài môi trường bám vào, có nên phơi quần áo trong nhà? PGS.TS Trần Hồng Côn, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, phơi quần áo trong nhà lại càng tiềm ẩn nguy cơ cho sức khoẻ bởi vi khuẩn có điều kiện tốt để sinh sôi, mùi hôi, ẩm mốc trên quần áo sẽ xuất hiện nhiều hơn, như thế thì chẳng khác nào “tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa”.
Cách tốt nhất là phơi quần áo ngoài trời nắng, có gió. Ánh nắng, ngoài tác dụng làm quần áo nhanh khô, còn có vai trò rất quan trọng trong việc tiêu diệt nấm mốc, vi khuẩn trú ngụ trên quần áo của chúng ta. Quần áo không được phơi ngoài nắng trong thời gian dài thường rất dễ bị bốc mùi do các yếu tố gây bệnh đã trú ngụ và sinh sôi.
“Nếu thời tiết lạnh, mưa ẩm thì có thể cho một chút ít muối vào nước cuối cùng trong khi giặt để quần áo được nhanh khô hơn.
Để quần áo được thơm tho, trong khi giặt có thể dùng thêm nước xả vải nhưng không nên lạm dụng. Ngoài ra có thể sử dụng máy sấy, tủ sấy để làm khô quần áo, không để tích cả đống quần áo ẩm trong nhiều ngày”, PGS.TS Trịnh Lê Hùng, Khoa Hóa, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết.
Vào những ngày mưa liên tục, quần áo thường có mùi hôi, nhiều người có thói quen “chữa cháy” bằng cách ngâm quần áo thật lâu trong nước xả vải, với suy nghĩ ngâm càng lâu thì quần áo càng thơm. Theo PGS.TS Trần Hồng Côn, điều này hoàn toàn sai lầm bởi chúng ta chỉ cần ngâm khoảng 10 – 15 phút là đủ. V
iệc ngâm lâu hơn không những không làm cho quần áo thơm hơn mà còn khiến quần áo nhanh bị sờn, phai màu, thậm chí việc quần áo ngấm quá nhiều nước xả vải còn khiến cho người có làn da nhạy cảm bị ảnh hưởng như mần ngứa, lở loét…
Bảo Khánh