“Cái gì cũ mà xấu thì phải bỏ. Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức thì phải sửa đổi cho hợp lý. Cái gì cũ mà tốt thì phải phát triển thêm. Cái gì mới mà hay thì phải làm”.
Năm 1923, trong bài “Thăm một chiến sĩ quốc tế cộng sản - Nguyễn Ái Quốc” được đăng trên Tạp chí Ngọn lửa nhỏ - Liên Xô, nhà báo Liên Xô Ôxip Mandenxtan đã nhận xét rằng: “Từ Nguyễn Ái Quốc đã tỏa ra một nền văn hóa, không phải văn hóa Châu Âu, mà có lẽ là một nền văn hóa của tương lai... Dân tộc Việt Nam là một dân tộc giản dị và lịch sự. Qua cử chỉ cao thượng, tiếng nói trầm lắng của Nguyễn Ái Quốc, tôi như thấy được ngày mai, như thấy được viễn cảnh trời yên bể lặng của tình hữu ái toàn thế giới bao la như đại dương”[1].
Trong tác phẩm Hồ Chí Minh - quá khứ, hiện tại và tương lai, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng viết: “Hồ Chí Minh là một nhà văn hóa lớn của dân tộc Việt Nam và của loài người với ý nghĩa đầy đủ nhất của danh hiệu Nhà văn hóa. Ở Hồ Chí Minh, nhà văn hóa lớn, gắn liền với nhân văn lớn, phát huy truyền thống của một dân tộc “văn hiến”. Hồ Chí Minh là một nhà văn hóa lớn vì cuộc đời và sự nghiệp của Người là tấm gương về nhân sinh quan và thế giới quan cao đẹp, làm sáng lên một chủ nghĩa nhân văn trùng với những ước mơ cổ truyền của dân tộc Việt Nam và các dân tộc, kết tinh những tư tưởng và tình cảm lớn của loài người” [2].
Tư tưởng về văn hóa của Chủ tịch Hồ Chí Minh là sự tổng hợp các giá trị văn hóa Đông - Tây, trên nền tảng chủ nghĩa nhân văn Việt Nam được hình thành trong các phong trào lớn của thế kỷ XX, phong trào độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại của chúng ta mặc dù bận trăm công nghìn việc chuẩn bị cho cách mạng giải phóng dân tộc nhưng Người vẫn thường xuyên lo nghĩ, vẫn giành tâm trí xây dựng một nền văn hóa mới, Đời sống mới. Điều này càng thấy rõ trong phong trào xây dựng Đời sống mới do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động vào tháng 1 năm 1946 và đặc biệt tháng 4 năm 1946, Người đã ký Sắc lệnh thành lập Ủy ban Trung ương vận động Đời sống mới. Tháng 3 năm 1947, Người đã viết cuốn sách Đời sống mới để hướng dẫn việc xây dựng Đời sống mới trong các tầng lớp nhân dân, trong toàn xã hội. Đặc biệt, cuộc vận động ngay sau đó trở thành một phong trào quần chúng sôi nổi, rộng khắp ngay cả lúc cách mạng mới thành công và nhân dân ta phải đi ngay vào cuộc kháng chiến chống ngoại xâm hết sức khốc liệt, cuộc sống còn trăm bề thiếu thốn.
Khái niệm Đời sống mới được Hồ Chí Minh nêu ra bao gồm cả “đạo đức mới, lối sống mới và nếp sống mới”. Ba nội dung ấy, có quan hệ mật thiết với nhau, trong đó đạo đức đóng vai trò chủ yếu. Đạo đức gắn liền với lối sống và nếp sống. Chính vì vậy, việc xây dựng đạo đức mới phải được tiến hành đồng thời với việc xây dựng lối sống mới và nếp sống mới. Có dựa trên cái nền đạo đức mới thì mới xây dựng được lối sống mới, nếp sống mới lành mạnh, vui tươi, hướng con người tới tầm cao của văn hóa, của một đất nước độc lập và xã hội chủ nghĩa. Ba nội dung đó được Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ sau:
Muốn xây dựng Đời sống mới trước hết là phải xây dựng được đạo đức mới, vấn đề này, Người đã chỉ ra rằng: “... thực hiện Đời sống mới là Cần, Kiệm, Liêm, Chính”; “Nếu không giữ được Cần, Kiệm, Liêm, Chính dễ trở nên hủ bại, biến thành sâu mọt của dân” còn “Nêu cao và thực hành Cần, Kiệm, Liêm, Chính tức là nhen lửa cho Đời sống mới” [3].
Thứ hai, phải xây dựng lối sống mới có lý tưởng, có đạo đức theo hướng văn minh, tiên tiến, kết hợp hài hòa truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tinh hoa văn hóa của nhân loại. Cùng với việc bồi dưỡng, nâng cao đạo đức, việc xây dựng Đời sống mới đòi hỏi phải “sửa đổi những việc rất cần thiết, rất phổ thông, trong Đời sống của mọi người, tức là sửa đổi cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại, cách làm việc”. Theo Hồ Chí Minh, đó là năm cách phải sửa đổi đối với mỗi người cũng như đối với một tập thể, một cộng đồng. Cách ăn, mặc, ở không phụ thuộc vào những thứ dùng để ăn, mặc, ở nhiều hay ít, sang trọng hay đơn giản, mà lại phụ thuộc vào lối sống có hay không có văn hóa của mỗi con người[4].
Theo Hồ Chí Minh, phải xây dựng một phong cách khiêm tốn, giản dị, chừng mực, điều độ, ngăn nắp, vệ sinh, yêu lao động, biết quý trọng thời gian, ít lòng ham muốn về vật chất, về chức - quyền - danh - lợi. Trong quan hệ với nhân dân, bạn bè, đồng chí, anh em thì cởi mở, chân tình, ân cần, tế nhị; giàu lòng yêu thương quý mến con người, trân trọng con người; đối với mình thì chặt chẽ, đối với người khác thì khoan dung, độ lượng. Người cho rằng: “Cách ăn mặc phải sạch sẽ, giản đơn, chất phác, chớ lượt thượt, xa xỉ, lòe lẹt”. Không phải Người phủ nhận nhu cầu chính đáng của mỗi người trong việc cải thiện và nâng cao điều kiện sinh hoạt của mình ngày càng tốt hơn, ai mà chẳng muốn ăn ngon mặc đẹp, nhưng muốn phải đúng thời, đúng hoàn cảnh. Trong lúc nhân dân ta còn thiếu thốn mà một người nào đó muốn riêng hưởng ăn ngon mặc đẹp, như vậy không có đạo đức[5].
Thứ ba, là xây dựng nếp sống mới. Theo Người, quá trình xây dựng lối sống mới cũng là quá trình làm cho lối sống mới dần dần trở thành thói quen ở mỗi người, thành phong tục tập quán của cả một cộng đồng, trong phạm vi một địa phương hay mở rộng ra cả nước và gọi là nếp sống mới hay nếp sống văn minh. Nếp sống mới mà chúng ta xây dựng phải kế thừa những truyền thống tinh thần tốt đẹp, những thuần phong mỹ tục lâu đời của dân tộc ta.
Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy chúng ta chẳng những phải biết kế thừa mà còn phải phát triển cải tạo những phong tục tập quán cũ lạc hậu, bổ sung những cái mới tiến bộ mà trước đó chưa có. “Đời sống mới không phải cái gì cũ cũng bỏ hết, không phải cái gì mới cũng làm hết. Cái gì cũ mà xấu, thì phải bỏ, ví dụ: Ta phải bỏ hết những tính lười biếng, tham lam. Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức thì phải sửa đổi lại cho hợp lý, thí dụ: Đơm cúng, cưới hỏi quá xa xỉ ta phải giảm bớt đi. Cái gì mới mà hay thì ta phải làm, thí dụ: Ăn ở hợp vệ sinh, làm việc ngăn nắp”.
Việc xây dựng Đời sống mới phải bắt đầu từ từng người, từng gia đình, vì mỗi người là một cá thể để tạo nên gia đình, mỗi gia đình là một tế bào để tạo nên xã hội. Mỗi người, mỗi gia đình đều thực hiện Đời sống mới thì mới có thể xây dựng được Đời sống mới ở các tập thể, các đơn vị, ở làng xã, phố phường cho đến cả nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh, đặc biệt nhấn mạnh và đòi hỏi mỗi người, mỗi gia đình phải thực hiện Đời sống mới. “Do nhiều người nhóm lại thành làng. Do nhiều làng nhóm lại mà thành nước. Nếu người này cũng xấu, người kia cũng xấu, thì thành làng xấu, nước hèn. Nếu mỗi người đều tốt, thì thành làng tốt, nước mạnh... Nếu mọi người đều cố gắng làm đúng Đời sống mới, thì dân tộc nhất định sẽ phú cường”, “Ai cũng làm như thế, thì tự nhiên nước Việt Nam ta trở nên một nước mới, một nước văn minh”. Ý nghĩa đó được thể hiện trong những câu nói của Người đã trở thành rất quen thuộc với chúng ta: “Văn minh thắng bạo tàn”, “Đảng là đạo đức, là văn minh”... Ngày nay, việc mở rộng Cuộc vận động xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hóa cũng là theo tinh thần đó.
Chủ tịch Hồ Chí Minh, là tấm gương rèn luyện đạo đức cách mạng, trung với Đảng, với nước, hiếu với dân; Cần, Kiệm, Liêm, Chính, Chí công vô tư; lòng nhân ái bao la, trong sáng, thủy chung. Tấm gương rèn luyện hàng ngày như một nếp tự nhiên, không gượng ép để có lối sống của một nhà văn hóa kiệt xuất, một hình ảnh nhà văn hóa lớn Việt Nam vừa làm thơ, vừa đánh giặc “giữa dòng bàn bạc việc quân”, “chống gậy lên non xem trận địa”, và ung dung tự tại lái con thuyền Việt Nam vượt qua mọi thác ghềnh. Đồng thời, đó là lối sống giản dị, thiết thực, hòa đồng, chân thành, trung thực trong ứng xử với mọi người và làm chủ bản thân trong mọi hoàn cảnh.
Vận dụng tốt tư tưởng Hồ Chí Minh về Đời sống văn hóa mới là điều cần thiết, cấp bách trong thời đại hiện nay - thời đại kinh tế thị trường kéo theo nguy cơ biến đổi các giá trị văn hóa truyền thống. Sự thực đó đòi hỏi chúng ta càng phải nghiêm túc học tập và làm tốt Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” về xây dựng Đời sống văn hóa mới, sẽ đáp ứng được yêu cầu chung của công cuộc đổi mới, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đáp ứng được sự mong đợi của đông đảo cán bộ, Đảng viên và toàn thể nhân dân.
Theo Viên Đình Phong
Nguồn Tạp chí Văn hóa Du lịch Đà Nẵng
Phương Thúy [st].
TÀI LIỆU THAM KHẢO [1,2]. Nguyễn Nguyên Trứ, Cách viết của Bác Hồ, NXB Giáo dục, 1999.
[3,4,5]. Nhiều tác giả, Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2003.
05/07/2021 | 10:59
Tư tưởng, đạo đức, lối sống và môi trường văn hóa là vấn đề cốt lõi làm nên nhân cách của con người; là cơ sở xây dựng nền tảng tinh thần xã hội. Xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và môi trường lành mạnh sẽ góp phần lành mạnh hóa môi trường xã hội, ổn định tiến bộ xã hội, đồng thời, là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội.
1. Tư tưởng Hồ Chí Minh và định hướng của Đảng về xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống văn hóa và môi trường văn hóa
Tư tưởng, đạo đức, lối sống và môi trường văn hóa là nội dung cốt lõi làm nên nền tảng văn hoá dân tộc, phản ảnh sự tiến bộ, thịnh vượng hoặc biến chất, suy vong của xã hội. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng, Bác Hồ thường xuyên quan tâm vấn đề xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống văn hóa và xây dựng môi trường văn hóa cả trong chỉ đạo và tổ chức, nhằm gắn chặt hữu cơ giữa xây dựng lối sống, nếp sống mới với xây dựng con người mới.
Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt nhấn mạnh vấn đề đạo đức: Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đày tớ thật trung thành của nhân dân.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V của Đảng, chỉ rõ: Hoàn cảnh nước ta đòi hỏi và cho phép xây dựng sớm, xây dựng từng bước con người mới, không phải chờ đến sau khi phát triển cao nền sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa. Xây dựng nền văn hóa mới và con người mới là điều cần và có thể thực hiện được từng bước, từng phần ngay từ hôm nay. Trong chặng đường trước mắt, có những điều kiện khách quan và chủ quan cho phép chúng ta bước đầu tạo ra một xã hội đẹp về lối sống, về quan hệ giữa người và người, một xã hội trong đó nhân dân lao động cảm thấy sống hạnh phúc, tuy mức sống vật chất còn chưa cao.
Đến Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5, khóa VIII [1998] về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Đảng ta đề ra: Xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, xây dựng tư tưởng văn hóa; đồng thời xác định nhiệm vụ quan trọng là “xây dựng môi trường vǎn hóa, tạo ra ở các đơn vị cơ sở [gia đình, làng, bản, xã, phường, khu tập thể, cơ quan, xí nghiệp, nông trường, lâm trường, trường học, đơn vị bộ đội…], các vùng dân cư [đô thị, nông thôn, miền núi…] đời sống vǎn hóa lành mạnh, đáp ứng những nhu cầu vǎn hóa đa dạng và không ngừng tǎng lên của các tầng lớp nhân dân. Gìn giữ và phát huy những đạo lý tốt đẹp của gia đình Việt Nam. Nêu cao vai trò gương mẫu của các bậc cha mẹ. Coi trọng xây dựng gia đình vǎn hóa. Xây dựng mối quan hệ khǎng khít giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Đẩy mạnh phong trào xây dựng làng, ấp, xã, phường vǎn hóa, nâng cao tính tự quản của cộng đồng dân cư trong công cuộc xây dựng nếp sống vǎn minh. Thu hẹp dần khoảng cách đời sống vǎn hóa giữa các trung tâm đô thị và nông thôn, giữa những vùng kinh tế phát triển với các vùng sâu, vùng xa, vùng núi, biên giới, hải đảo, giữa các tầng lớp nhân dân. Phát triển và không ngừng nâng cao chất lượng hoạt động của các thiết chế vǎn hóa ở cơ sở; đầu tư xây dựng một số công trình vǎn hóa trọng điểm tầm quốc gia. Tǎng cường hoạt động của các tổ chức vǎn hóa, nghệ thuật chuyên nghiệp, phát triển phong trào quần chúng hoạt động vǎn hóa, nghệ thuật”[1]. Đặt trọng tâm nhiệm vụ xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa lành mạnh trong xã hội, trước hết là trong các tổ chức đảng và cơ quan nhà nước, trong các đoàn thể quần chúng và trong từng gia đình. Kết luận Hội nghị Trung ương 10, khóa IX cũng nhấn mạnh: “Tiếp tục đặt lên hàng đầu nhiệm vụ xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống lành mạnh trong xã hội, trước hết là trong các tổ chức đảng và nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân nước và trong từng cá nhân, gia đình, thôn xóm, đơn vị, tổ chức cơ sở…Cần xác định đây là nhiệm vụ quan trọng thường xuyên, vừa cấp bách, vừa cơ bản, lâu dài”[2].
Đại hội XI, của Đảng định hướng chăm lo phát triển văn hóa, nhiệm vụ chăm lo phát triển văn hóa được đúc kết một cách cô đọng: “… xây dựng nếp sống văn hóa trong các gia đình, khu dân cư, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi mặt đời sống… Tiếp tục đẩy mạnh việc giáo dục, bồi dưỡng đạo đức, lối sống có văn hóa; xây dựng nếp sống văn minh trong việc cưới, tang, lễ hội…”[3]. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4, khoá XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” nhấn mạnh: “Ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp”. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4, khoá XII “về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ” đề ra mục tiêu: “Nhận thức sâu sắc về nguy cơ, nhận diện đúng những biểu hiện và đề ra các giải pháp ngăn chặn, đẩy lùi có hiệu quả tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Kiên quyết khắc phục những yếu kém trong công tác cán bộ và quản lý cán bộ; xây dựng đội ngũ cán bộ và đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp có bản lĩnh chính trị vững vàng, có đạo đức, trách nhiệm, năng lực và động cơ đúng đắn, thực sự tiên phong, gương mẫu, luôn đặt lợi ích của tập thể, quốc gia, dân tộc lên trên lợi ích cá nhân, thực sự là cán bộ của dân. Củng cố niềm tin của nhân dân với Đảng”[4]. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII với nhiệm vụ “xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng. Coi trọng xây dựng Đảng về tư tưởng”. Nghị quyết khẳng định “Tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên quyết và thường xuyên đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, cơ hội chính trị; đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”[5].
2. Kết quả nhìn lại quá trình xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống văn hóa và môi trường văn hóa theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5, khoá VIII và các định hướng theo Văn kiện của Đảng
Thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5, khoá VIII [1998] về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc và các định hướng của Đảng, các nội dung cơ bản đã và đang đi vào cuộc sống, tạo ra những chuyển biến tích cực trong nội dung xây dựng đời sống văn hóa:
Thứ nhất, về tư tưởng, đạo đức, lối sống và môi trường văn hóa đã có những chuyển biến tích cực.
Củng cố lòng tin, lòng yêu nước, sự giác ngộ về công cuộc đổi mới đi lên chủ nghĩa xã hội, tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Một số giá trị đạo đức trong xã hội khi chuyển sang kinh tế thị trường đã và đang được đề cao. Xã hội đã hình thành những mô hình xây dựng lối sống, nếp sống và môi trường văn hóa tiến bộ, hình thành những chuẩn giá trị về tư tưởng và đạo đức đó là lòng yêu nước, thương người. Các tầng lớp nhân dân luôn trân trọng, phát huy những giá trị văn hóa, đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc, thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, biết quan tâm đến con người trong cộng đồng, năng động, sáng tạo, sống có khát vọng và bản lĩnh chính trị vững vàng, có mục đích rõ ràng, luôn hướng tới cái mới, cái khác biệt, tiếp thu xu hướng văn hóa tiến bộ lành mạnh từ bên ngoài. Đây là những biểu hiện tích cực bao trùm và chi phối hoạt động xã hội.
Thứ hai, các giá trị mới về tư tưởng, văn hóa, đạo đức, lối sống theo định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với đời sống thực tiễn được khẳng định.
Hình thành những chuẩn mực tư tưởng, đạo đức, lối sống văn hóa mới, mọi người hướng tới một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh và tiến bộ. Những biểu hiện đáng trân trọng, khích lệ trong tư tưởng, đạo đức, lối sống văn hóa, ai cũng muốn vươn lên làm giàu chính đáng, không thụ động, thoát dần khỏi tư tưởng bao cấp, tự ti. Các phong trào “Đền ơn đáp nghĩa”, “Uống ước nhớ nguồn”… giúp đỡ nhau thoát đói, giảm nghèo, khắc phục những khó khăn, rủi ro bởi thiên tai, ốm đau, tai nạn… Những cử chỉ đẹp, lối sống đẹp, lòng nhân ái ngày càng lan tỏa trở thành ý thức tự giác trong xã hội. Mọi người sống trung thực, thẳng thắn, nhân ái, bao dung độ lượng, mình vì mọi người, mọi người vì mình theo phong tục, lẽ sống truyền thống quý báu của dân tộc.
Thứ ba, sinh hoạt cưới, tang, lễ hội tạo ra diện mạo mới trong đời sống cộng đồng, bảo tồn và chấn hưng các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.
Trên phạm vi cả nước, có sự tiến bộ rõ rệt, trật tự kỷ cương xã hội trong việc cưới, việc tang và lễ hội từng bước được thiết lập; nhận thức về luật pháp và ý thức tôn trọng pháp luật của người dân được nâng lên. Hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước các hoạt động văn hoá ở cơ sở được khẳng định rõ rệt.
Nhưng, nhìn bao quát, bên cạnh những ưu điểm đó, vấn đề tư tưởng, đạo đức, lối sống và xây dựng môi trường văn hóa đang đối diện không ít khó khăn, công tác này đứng trước nhiều thách thức. Giá trị đạo đức của một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhân dân bị suy giảm, lối sống thực dụng đã len lỏi làm xói mòn các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc. Mối quan hệ đạo đức xã hội ở một số mặt có chất lượng xuống cấp, các hiện tượng tiêu cực, sa đọa trong đạo đức, lối sống, tệ nạn xã hội diễn biến phức tạp. Lối sống thực dụng, chạy theo lợi ích kinh tế, lợi ích cá nhân lấn át, bỏ qua những giá trị tinh thần, lợi ích của cộng đồng đang gây nên những bức xúc trong xã hội. Môi trường văn hóa đây đó bị xâm hại, lai căng, biến dạng, trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc ta. Các tệ nạn xã hội, tội phạm và sự xâm nhập các sản phẩm và dịch vụ độc hại làm suy đồi đạo đức, nhất là trong giới trẻ rất đáng lo ngại. Vấn đề bạo lực gia đình, bạo lực học đường, tội phạm lứa tuổi vị thành niên đang gia tăng, vấn đề giáo dục đạo đức lối sống cho sinh viên bị buông lỏng, gây bức xúc dư luận; các tệ nạn xã hội có xu hướng gia tăng ảnh hưởng đến vấn đề xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Lối sống kinh tế thị trường thuần túy tác động làm chuyển hóa giá trị truyền thống, kể cả trong cưới, tang, lễ hội. Tư tưởng vị kỷ, sùng ngoại, biến chất về lối sống, nếp sống xuất hiện trong một số người làm phai nhạt bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc…
3. Định hướng lớn và giải pháp chủ yếu
Để văn hóa phát huy đúng nghĩa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội, trước mắt, tập trung thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm sau:
Một là, thấu triệt hơn nữa vấn đề văn hóa là nền tảng của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội; một mặt đánh giá cao vị trí, vai trò quan trọng của văn hóa; mặt khác, khẳng định chỉ có đặt văn hóa trong sự phát triển, gắn văn hóa với sự phát triển, nghĩa là văn hóa phải bén rễ trong kinh tế – xã hội thì kinh tế mới phát triển bền vững… Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc; con người phát triển toàn diện về trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo, ý thức công dân, tuân thủ pháp luật là một trong những mục tiêu chủ yếu trong thời điểm hiện nay và giai đoạn tiếp theo.
Gắn nhiệm vụ xây dựng văn hóa với nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nhất là xây dựng đạo đức, lối sống theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Chủ tịch Hồ Chí Minh. Cụ thể hóa các chuẩn mực đạo đức, lối sống cho phù hợp với từng đối tượng cụ thể… Tiếp tục xây dựng văn hóa chính trị nói chung, văn hóa lãnh đạo và quản lý trong hệ thống chính trị nói riêng, coi đây là một nội dung có ý nghĩa quyết định để nâng tầm lãnh đạo, uy tín chính trị, đạo đức của cán bộ, đảng viên, các tổ chức cơ sở đảng từ Trung ương đến cơ sở… Tập trung xây dựng đời sống, lối sống và môi trường văn hóa lành mạnh; coi trọng văn hóa trong lãnh đạo, quản lý, văn hóa trong kinh doanh và văn hóa trong ứng xử. Để có môi trường văn hóa lành mạnh tốt đẹp, phong phú, phải bảo vệ môi trường tự nhiên; cần xây dựng nền tảng xã hội: quan hệ giữa người với người một cách thân ái, giữa cấp trên và cấp dưới luôn tôn trọng và đoàn kết.
Hai là, xây dựng và tăng cường hiệu quả hoạt động của hệ thống thiết chế văn hóa ở tất cả các cấp, đồng thời có kế hoạch cải tạo, nâng cấp và đầu tư xây dựng mới một số công trình văn hóa, nghệ thuật, thể dục, thể thao hiện đại ở các trung tâm kinh tế – chính trị – văn hóa của đất nước. Xã hội hóa các hoạt động văn hóa, chú trọng nâng cao đời sống văn hóa ở nông thôn, vùng khó khăn, thu hẹp dần khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa các vùng, các nhóm xã hội, giữa đô thị và nông thôn. Đưa phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đi vào chiều sâu, thiết thực, hiệu quả… Xây dựng nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội. Gắn các hoạt động văn hóa với Chương trình Xây dựng nông thôn mới, Đô thị văn minh.
Ba là, tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn hóa. Nhà nước thể chế hóa đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng bằng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật. Xây dựng hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách là nền tảng bảo đảm cho xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, tiến bộ. Nhà nước ban hành các luật, chính sách về phát triển văn hóa dân tộc ở trên các lĩnh vực hoạt động kinh tế, xã hội, xây dựng đời sống tinh thần xã hội, xây dựng con người Việt Nam. Hệ thống pháp luật, chính sách, cơ chế vừa có tính định hướng, tính giáo dục, vừa có tính quy định tạo hành lang pháp lý buộc mọi người phải tuân theo. Vì thế vừa phải xây dựng hệ thống pháp luật chuẩn xác, sát với thực tế cuộc sống; phải ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ làm, dễ thực hiện.
Hoàn chỉnh các quy chế, quy định về tổ chức và hoạt động lễ hội, cưới, tang phù hợp với giá trị văn hóa truyền thống. Từng bước xây dựng các chuẩn mực văn hóa mới ở cơ sở. Có chính sách bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa dân tộc, đặc biệt lưu ý sưu tầm, lưu truyền nền văn hóa phi vật thể. Xây dựng chính sách đặc thù phù hợp, khuyến khích các hoạt động văn hóa, nghệ thuật trong tình hình mới.
Bốn là, tăng cường nguồn lực và phương tiện cho hoạt động văn hóa. Tăng cường mức chi cho hoạt động văn hóa từ nguồn ngân sách nhà nước, cả về chi thường xuyên và chi cho phát triển văn hóa. Nâng cao trình độ mọi mặt cho cán bộ, đảng viên, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo quản lý và nghiệp vụ ở các cơ quan quản lý văn hóa. Củng cố, kiện toàn tổ chức bộ máy các cơ quan quản lý văn hóa; các trường, khoa đào tạo về văn hóa. Coi trọng bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa dân tộc. Nâng cao mức hưởng thụ văn hóa của nhân dân. Nâng cao chất lượng hệ thống thông tin, báo chí, internet, xuất bản; bảo đảm quyền được thông tin và cơ hội tiếp cận thông tin của nhân dân. Đấu tranh chống các biểu hiện phi văn hóa, suy thoái đạo đức, lối sống, tác động tiêu cực của các sản phẩm văn hóa thông tin đồi trụy, kích động bạo lực. Tăng cường giám sát, kiểm tra tất cả các hoạt động liên quan đến văn hóa, văn nghệ. Ngăn ngừa, đối phó với âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch đang tìm cách thẩm thấu, du nhập các loại văn hóa độc hại, đồi trụy vào các thế hệ người Việt Nam hôm nay./.
[1]Đảng Cộng sản Việt Nam [1998], Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb. Chính trị Quốc gia, H, tr.59-60.
[2]Ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương [2004], Tài liệu nghiên cứu Kết luận Hội nghị lần thứ mười Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII, Nxb. Chính trị Quốc gia, H, tr.65.
[3]Đảng Cộng sản Việt Nam [2011], Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị Quốc gia-Sự thật, H, tr.223.
[4]Đảng Cộng sản Việt Nam [2016], Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, H, tr.34-35.
[5]Đảng Cộng sản Việt Nam [2021], Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật, H, tr.180,183.
Tài liệu tham khảo:
- Ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương [2004], Tài liệu nghiên cứu Kết luận Hội nghị lần thứ mười Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
- Đảng Cộng sản Việt Nam [1998], Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung ương, khoá VIII, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
- Đảng Cộng sản Việt Nam [2005], Văn kiện Đại hội Đảng thời kỳ đổi mới [Đại hội VI, VII, VIII, IX], Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
- Đảng Cộng sản Việt Nam [2011], Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
- Đảng Cộng sản Việt Nam [2014], Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội.
- Đảng Cộng sản Việt Nam [2016], Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội.
- Đảng Cộng sản Việt Nam [2021], Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội.
Trần Thị Tuyết Mai
Viện Văn hóa
Trường Đại học Văn hóa Hà Nội