Tâm lý học hành vi là gì? Nền tảng của học thuyết này và ứng dụng của nó ra sao? Nếu bạn cũng có hứng thú với tâm lý học, hãy cùng Loan tìm hiểu trong bài viết này nhé!
Tâm lý học hành vi [Behavioral psychology] hay chủ nghĩa hành vi là những nghiên cứu về mối liên hệ giữa hành vi và lý trí con người. Rằng tại sao chúng ta lại hành xử như vậy? Tại sao không làm như thế này mà lại làm như thế kia? Để từ đó, các nhà tâm lý học tìm ra cách xây dựng thói quen hành vi tốt hơn, tích cực hơn.
Về tổng quan hành vi bao gồm: Hung hăng, Quyết đoán, Bị động, Thụ động – tích cực.
- Hành vi có thể quan sát được, còn lý trí thì không
Theo đó, các nhà tâm lý hành vi chấp nhận việc cảm xúc và nhận thức có tồn tại và nó ảnh hưởng đến hành vi. Nhưng cảm xúc và nhận thức không nhìn thấy được, còn hành vi thì có thể quan sát.
- Hành vi của chúng ta là kết quả của môi trường sống
Tâm lý học hành vi nhấn mạnh yếu tố môi trường có ảnh hưởng lớn đến hành vi khi chúng ta bỏ qua yếu tố di truyền.
- Việc học tập ở người và động vật có ít sự khác biệt
Sau nhiều nghiên cứu, các nhà tâm lý học nhận thấy việc học tập thói quen giữa người và động vật không có nhiều khác biệt. Đó là lý do vì sao người ta thường thí nghiệm trên chuột và bồ câu.
- Hành vi là kết quả của kích thích gây phản ứng
Theo đó, hành vi dù phức tạp hay đơn giản đều là chuỗi phản ứng với kích thích. Các nhà tâm lý học thường đưa ra kích thích để xem những phản ứng nào sẽ diễn ra.
Trị liệu hành vi là thuật ngữ nói về các loại trị liệu dùng để điều trị rối loạn tâm thần, nhằm giảm hoặc thay đổi những hành vi tiêu cực. Kỹ thuật sử dụng trong trị liệu này là điều hoà cổ điển của Pavlov, điều hoà hoạt động, quản lý dự phòng.
Trị liệu hành vi là một thuật ngữ chỉ các loại trị liệu khác nhau điều trị các rối loạn sức khỏe tâm thần. Nó xác định và giúp thay đổi những hành vi không lành mạnh hoặc hành vi phá hoại của mọi người thông qua việc học lý thuyết và điều hòa. Điều hòa cổ điển của Ivan Pavlov, cũng như phản ứng là cơ sở cho phần lớn liệu pháp hành vi lâm sàng.
Nhưng cũng bao gồm các kỹ thuật khác, bao gồm điều hòa hoạt động, hoặc quản lý dự phòng, và mô hình hóa đôi khi được gọi là học tập quan sát. Một liệu pháp hành vi thường được chú ý là giải mẫn cảm một cách có hệ thống, lần đầu tiên được chứng minh bởi Joseph Wolpe và Arnold Lazarus.
Tâm lý học hành vi được hình thành từ năm 1913 khi John B. Watson phát biểu rằng: “Nếu cho tôi một tá đứa trẻ, tôi sẽ giúp chúng trở thành một chuyên gia như: Bác sĩ, thương gia, nghệ sĩ, luật sư,… hoặc trở thành kẻ trộm.”
Năm 1920 – 1950, chủ nghĩa hành vi trở thành một trường phái tâm lý học và được coi là một môn khoa học, khách quan và có thể đo lường. Chủ nghĩa hành vi phát triển để trở thành trường phái tư tưởng thống trị trong tâm lý học. Một số gợi ý rằng sự phổ biến của tâm lý học hành vi phát sinh từ mong muốn thiết lập tâm lý học như một khoa học khách quan và có thể đo lường được.
Đọc bài: Tâm lý học tích cực
Vào thời điểm này, các nhà nghiên cứu quan tâm đến việc tạo ra các lý thuyết có thể được mô tả rõ ràng và đo lường bằng thực nghiệm nhưng cũng được sử dụng để đóng góp có thể có ảnh hưởng đến kết cấu của cuộc sống hàng ngày của con người.
Đầu tiên, phải công nhận một ưu điểm lớn nhất của tâm lý học hành vi là: Hành vi có thể học tập được.
Điều này phần nào giúp con người không ngừng hoàn thiện và sống tốt hơn. Bỏ qua các yếu tố di truyền, tất cả chúng ta nếu ở trong điều kiện thích hợp đều có thể trở thành chuyên gia ở một lĩnh vực nào đó. Dù chưa biết tâm lý học sẽ đi đến đâu, nhưng chúng ta phải thừa nhận những nghiên cứu và lập luận này mang đến nhiều giá trị tích cực trong giáo dục, xây dựng tâm lý xã hội.
Mặt khác, khi tâm lý học hành vi ra đời đã tạo nên một lối tư duy mới về tâm lý học, không chỉ có chủ nghĩa tâm lý học duy tâm độc bước. Một số vấn đề tâm lý có thể áp dụng chủ nghĩa hành vi để trị liệu là: Stress, ám sợ, rối nhiễu tâm lý,…
Một trong những điểm mạnh nhất của tâm lý học hành vi là khả năng quan sát và đo lường rõ ràng các hành vi. Vì dựa trên các hành vi có thể quan sát được, do đó đôi khi dễ dàng hơn để định lượng và thu thập dữ liệu khi tiến hành nghiên cứu.
Các kỹ thuật trị liệu hiệu quả như can thiệp hành vi chuyên sâu, phân tích hành vi, nền kinh tế mã thông báo và đào tạo thử nghiệm riêng biệt đều bắt nguồn từ chủ nghĩa hành vi. Những cách tiếp cận này thường rất hữu ích trong việc thay đổi các hành vi không lành mạnh hoặc có hại ở cả trẻ em và người lớn.
Tham khảo: Tâm lý học Tội phạm
Tuy nhiên, tâm lý học hành vi đang đồng hoá con người chúng ta với động vật, cơ sở của thuyết này chỉ mới căn cứ vào những quan sát bên ngoài. Do đó, khi xét về mặt khoa học thì dữ liệu và kết luận vẫn chưa thực sự thuyết phục.
Việc xoá những ranh giới giữa con người và động vật chính là nguyên nhân khiến tâm lý học hành vi gặp nhiều khó khăn và phản bác.
Mặt khác, chủ nghĩa hành vi chưa xét đến yếu tố đạo đức con người, ý thức, nhận thức nên không thể có kết luận chính xác cho tất cả các trường hợp.
Nhiều nhà phê bình cho rằng chủ nghĩa hành vi là cách tiếp cận một chiều để hiểu hành vi của con người. Các nhà phê bình về chủ nghĩa hành vi cho rằng các lý thuyết hành vi không tính đến ý chí tự do và những ảnh hưởng bên trong như tâm trạng, suy nghĩ và cảm xúc.
Freud chẳng hạn, ông cảm thấy rằng chủ nghĩa hành vi thất bại khi không tính đến những suy nghĩ, cảm xúc và ham muốn của tâm trí vô thức ảnh hưởng đến hành động của mọi người. Các nhà tư tưởng khác, như Carl Rogers và các nhà tâm lý học nhân văn khác, tin rằng chủ nghĩa hành vi quá cứng nhắc và hạn chế, không xem xét đến cơ quan cá nhân.
Gần đây, tâm lý sinh học đã nhấn mạnh sức mạnh của não bộ và di truyền học trong việc xác định và ảnh hưởng đến hành động của con người. Phương pháp nhận thức đối với tâm lý học tập trung vào các quá trình tinh thần như suy nghĩ, ra quyết định, ngôn ngữ và giải quyết vấn đề. Trong cả hai trường hợp, chủ nghĩa hành vi bỏ qua các quá trình và ảnh hưởng có lợi cho việc nghiên cứu chỉ những hành vi có thể quan sát được.
Tham khảo: 6+ Học thuyết tâm lý học hiện đại nổi tiếng
Ngoài ra, tâm lý học hành vi không tính đến các loại hình học tập khác xảy ra mà không sử dụng củng cố và trừng phạt. Hơn nữa, con người và động vật có thể điều chỉnh hành vi của họ khi thông tin mới được đưa ra, ngay cả khi hành vi đó được thiết lập thông qua củng cố.
- Con người thích kể về bản thân mình: Đó là lý do vì sao bạn sẽ thấy một người có thể thao thao bất tuyệt kể về những chiến tích, những thành công của mình mà không mệt mỏi. Do đó, nếu muốn ai đó thích bạn, hãy khuyến khích họ kể về chính mình.
- Muốn biết ai đang nhìn bạn? Bạn có cảm giác ai đó đang nhìn mình? Nếu muốn biết ai đó đang nhìn bạn hãy thử ngáp hoặc cười, có thể họ sẽ làm theo bạn đấy.
- Bạn muốn có thêm câu trả lời? Hãy nhìn người đối diện thật lâu, họ sẽ thấy lúng túng và tìm cách nói/phân bua với bạn nhiều hơn.
- Lời khuyên của bố: Không hiểu sao việc nói: Bố tôi nói rằng,….Bố tôi khuyên tôi là…. rất ít khi nhận lại sự phản bác từ người nghe.
- Hiệu ứng khởi đầu kích thích hành vi: Bạn có thấy ngày đầu tiên của năm mới, tháng mới, tuần mới thật nhiều năng lượng không? Đây là lúc thích hợp để vạch ra những mục tiêu, kế hoạch, thậm chí đẩy mạnh bán hàng.
- Thời điểm nào ghi nhớ tốt nhất? Thường thì sáng sớm và cuối ngày là lúc chúng ta ghi nhớ tốt nhất.
- Để người khác tin tưởng và trút bầu tâm sự với bạn, hãy chia sẻ với họ trước. Điều này sẽ cho họ cảm giác họ được bạn tin tưởng và họ sẽ đáp lại.
- Muốn kết bạn với ai, hãy nhờ họ việc gì đó: Đây là một cách khá hay, bạn có thể áp dụng với người bạn thích. Khi có gì đó để làm chung sẽ giúp chúng ta gần nhau hơn.
- Phân vân có nên mua món đồ này không? Hãy tưởng tượng số tiền phải chi trả và cân đo đong đếm, sau đó bạn sẽ biết có nên mua hay không.
- Ai là người thích bạn? Trong đám đông, khi mọi người phá lên cười, bạn sẽ có khuynh hướng nhìn về phía người bạn thích và đối phương cũng vậy.
Có một số sách tâm lý học hành vi bạn có thể tìm đọc [Click vào tên sách để xem mô tả]:
Tham khảo:
Bên cạnh đó, bạn nên tìm hiểu về John B. Watson, Skinner, người đã “khai sinh” ra thuyết tâm lý học hành vi để hiểu hơn về học thuyết này. Bởi mình thấy nhiều sách tuy nói viết về tâm lý hành vi nhưng lại lý thuyết và mang tính chung chung nhiều chứ không có gì cụ thể.
Hoặc bạn có thể mua sách chuyên ngành tâm lý của các trường đại học có đào tạo ngành tâm lý học.
Đọc bài: Tâm lý học nhận thức
Chia sẻ với bạn tài liệu tâm lý học hành vi mà mình sưu tập được trong quá trình học tâm lý học tại trường ĐH Khoa học Xã hội & Nhân văn Tp. HCM:
[pdf id=1294]
Link tải tài liệu tâm lý học hành vi PDF
Nếu không mở được file, hãy nhấn yêu cầu quyền truy cập nhé, mình sẽ phản hồi lại sớm.
Cám ơn bạn đã đọc đến đây, TPL hy vọng bạn đã có những hiểu biết về tâm lý học hành vi là gì, lịch sử hình thành, ưu nhược điểm và ứng dụng của nó trong cuộc sống.