Cách tiến hành phương pháp quan sát cho trẻ mầm non
Quảng Nam là một trong ba địa phương tại Việt Nam đồng hành cùng Tổ chức Hợp tác Phát triển và Hỗ trợ kỹ thuật vùng Fla-măng, vương quốc Bỉ (VVOB) trong dự án “Giảm thiểu rào cản đối với hoạt động học tập của trẻ mầm non tại các huyện khó khăn và có nhiều dân tộc thiểu số cùng sinh sống” (BAMI) hướng đến cải thiện chất lượng giáo dục mầm non thông qua việc phá bỏ các rào cản trong tiếp cận giáo dục như ngôn ngữ, môi trường, giới tính. Đồng hành cùng dự án, giáo viên tại các trường mầm non trên địa bàn 9 huyện miền núi của Quảng Nam được tập huấn nhiều nội dung và phương pháp giáo dục tiên tiến như phương pháp giáo dục lấy trẻ lầm trung tâm, phương pháp quan sát trẻ theo quá trình, học thông qua chơi, giáo dục có đáp ứng giới,… Các phương pháp này đã và đang góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy tại địa phương, đặc biệt là giúp các trẻ em đồng bào dân tộc thiểu số được tiếp cận giáo dục bình đẳng, có chất lượng, và không bị bỏ lại phía sau. Thực hành “quan sát trẻ theo quá trình” để tìm hiểu sở thích của trẻ Trường mẫu giáo Hoa Mai (huyện Hiệp Đức, Quảng Nam) là một trong những nơi áp dụng phương pháp “quan sát trẻ theo quá trình” ngay từ những ngày đầu năm học mới và được đội ngũ giáo viên duy trì trong mọi hoạt động học tập và vui chơi của trẻ trong suốt cả năm. Cô Mai Anh, giáo viên trường mẫu giáo Hoa Mai, chia sẻ: “Trẻ lớp tôi rất đa dạng về mặt văn hoá vì có nhiều nhóm dân tộc khác nhau, vì vậy thực hành quan sát mức độ thoải mái và tham gia của trẻ trong các hoạt động hàng ngày giúp tôi rất nhiều trong việc thấu hiểu từng em, để biết các em thích gì, muốn gì, từ đó mới có thể giúp các em hòa nhập, vượt qua các rào cản khi đến lớp. Và như vậy thì mình đã giúp trẻ đến lớp thoải mái, vui vẻ hơn, tham gia tốt hơn và học tập hiệu quả hơn. ”
Cô giáo Mai Anh sử dụng sơ đồ tư duy để tìm hiểu sở thích của trẻ Trong suốt năm học, cô Mai Anh và đồng nghiệp đã tổ chức các buổi trò chuyện hàng tuần cùng trẻ với nhiều chủ đề đa dạng như sở thích của em, vật nuôi, nghề nghiệp, gia đình, … Các buổi trò chuyện được tổ chức trong không khí cởi mở và vui vẻ, hình thức tổ chức thân thuộc với trẻ như những buổi sinh hoạt trong gia đình, buôn làng. Các cô đưa ra các câu hỏi đơn giản và dẫn dắt, gợi mở để giúp trẻ chia sẻ về ước mơ, sở thích, khả năng của mình hoặc về một chủ đề bất kỳ. Quá trình diễn ra các hoạt động này là cơ hội để các giáo viên quan sát khả năng ngôn ngữ của trẻ, sự tự tin, sự thoải mái và mức độ tham gia của các em.
Cô giáo Mai Anh trong hoạt động trò chuyện hàng tuần cùng trẻ “Hiểu được sở thích của trẻ là một trong những yếu tố quan trọng giúp giáo viên có thể kết nối với trẻ. Đây cũng là nền tảng để giúp giáo viên có thể lựa chọn áp dụng cách tổ chức hoạt động cho phù hợp với trẻ, giáo viên cũng có thể tham khảo Khung 8 điểm hành động của Phương pháp quan sát trẻ theo quá trình vào trong lớp học. Chính vì lý do đó, nên tôi và các giáo viên đã áp dụng rất nhiều cách khác nhau để qua đó quan sát và tìm hiểu sở thích của trẻ như: thử nghiệm đồ dùng học tập mới, trò chơi mới, đổi mới các câu chuyện – bài hát, sử dụng sơ đồ tư duy để trò chuyện sâu với trẻ, thay đổi không gian học và chơi, …” – Cô Phương Thúy, Hiệu trưởng trường mầm non Hoa Mai (Quảng Nam) chia sẻ. Nhân rộng phương pháp “quan sát trẻ theo quá trình” trên cả nước Sau 5 năm đồng hành cùng dự án BAMI (từ 2017 đến nay), “quan sát trẻ theo quá trình” trở thành một phương pháp mang lại nhiều kết quả tích cực cho cả giáo viên và học sinh tại các trường mầm non tại Quảng Nam. Thông qua hoạt động quan sát trẻ, giáo viên liên tục được thực hành và bồi đắp các kỹ năng, suy ngẫm và cải tiến các hoạt động giảng dạy để đạt hiệu quả cao nhất. Bên cạnh đó, nhờ quan sát trẻ mà giáo viên và trẻ trở nên gắn kết hơn. Trẻ được thấu hiểu và đáp ứng đúng sở thích, nhu cầu khi đến trường và trở nên chủ động hơn, tham gia tốt các hoạt động vui chơi, học tập hơn so với trước đây. Trong hội thảo trực tuyến tổng kết 5 năm dự án BAMI, PGS.TS Nguyễn Bá Minh - Vụ trưởng Vụ GDMN (Bộ GD&ĐT) đánh giá: “quan sát trẻ theo quá trình” là phương pháp khoa học tuyệt vời mà VVOB đã cống hiến cho ngành giáo dục Việt Nam. Trong giai đoạn mà ngành giáo dục mầm non Việt Nam có nhiều đổi mới, phương pháp này hứa hẹn sẽ góp phần quan trọng trong việc hiện thực hóa các mục tiêu của ngành trong tương lai, hướng tới xây dựng trường mầm non lấy trẻ làm trung tâm trên khắp cả nước.
Trang bìa tài liệu “Thực hành Quan sát trẻ theo quá trình trong cơ sở giáo dục mầm non” VVOB và Bộ Giáo dục & Đào tạo Việt Nam biên soạn Bên cạnh đó, bộ tài liệu “Thực hành Quan sát trẻ theo quá trình trong cơ sở giáo dục mầm non” do các chuyên gia VVOB và Bộ Giáo dục & Đào tạo Việt Nam biên soạn được kỳ vọng sẽ áp dụng tại tất cả các trường mầm non trên cả nước trong thời gian tới. Đọc thêm về tài liệu “Thực hành Quan sát trẻ theo quá trình trong cơ sở giáo dục mầm non” tại: https://vietnam.vvob.org/vi/resources/ *Ảnh chỉ mang tính minh họa để đảm bảo tính bảo mật *Tên nhân vật và tên trường trong bài đã được thay đổi để bảo đảm tính bảo mật
Khái niệm khả năng quan sát Quan sát là cách nhìn nhận sự vật hiện tượng một cách chi tiết với chủ ý rõ ràng kèm theo sự phân tích và đánh giá. Việc quan sát sẽ phải có sự kết hợp giữa các giác quan, bởi nếu chỉ đơn giản là sử dụng thị giác thì đó chỉ là nhìn mà không phải quan sát nữa. Người có kỹ năng quan sát tốt sẽ có tư duy tốt, có khả năng đánh giá sự việc và đưa ra quyết định đúng đắn, giúp ích cho công việc và cuộc sống trong tương lai. Tại sao khả năng quan sát lại quan trọng Học hỏi và ghi nhớ nhiều hơn Kỹ năng quan sát tốt giúp chúng ta học hỏi được nhiều điều hơn trong cuộc sống. Không chỉ nhìn một chi tiết kỹ càng mà ta còn thấy được các sự việc liên quan, xâu chuỗi chúng thành vấn đề. Chẳng hạn như khi nhìn ngắm một cánh đồng hoa, bạn không chỉ thấy trên cánh đồng có những loài hoa gì, màu sắc như thế nào mà còn biết được hướng mọc của từng loài hoa, hướng gió thổi, … Kỹ năng phân tích và đưa ra quyết định Từ việc quan sát kỹ lưỡng sự vật, hiện tượng, chúng ta sẽ ghi nhớ và xâu chuỗi những điều liên quan, dần dần nhận ra bản chất vấn đề. Đây là yếu tố quan trọng để đưa ra những phân tích cũng như quyết định nhanh chóng giúp giải quyết công việc. Nâng cao kỹ năng giao tiếp Kỹ năng quan sát tốt sẽ giúp chúng ta học hỏi được nhiều điều, hiểu rõ hơn về con người, địa điểm, sự kiện, đưa ra những đánh giá, phân tích và quyết định đúng đắn. Khi kiến thức được mở mang, chúng ta sẽ trở nên tự tin hơn, đồng thời có nhiều kinh nghiệm để dễ dàng tương tác với mọi người, góp phần nâng cao kỹ năng giao tiếp. Phương pháp rèn luyện khả năng quan sát của trẻ Tập cho trẻ quan sát ngay từ khi còn nhỏ Việc trang trí phòng cho trẻ sơ sinh bằng các màu sắc tươi sáng, có nhiều tranh ảnh, đồ vật được xem như là bước đầu tiên mà bố mẹ có thể chuẩn bị trong hành trình giúp tăng khả năng quan sát cho trẻ. Mặc dù khi 1, 2 tháng tuổi trẻ chưa thể nhìn thấy những màu sắc xung quanh nhưng việc trang trí này sẽ phát huy tác dụng khi trẻ lớn hơn 1 chút. Khi trẻ 1, 2 tháng tuổi mỗi ngày bạn nên cho trẻ nhìn vào 1 bức hình kẻ sọc đen trắng khoảng 3 phút, thực hiện trong vòng 1 tuần. Nhìn vào bức hình sọc trắng đen này sẽ giúp khả năng tập trung của trẻ tăng lên, sau này khi quan sát trẻ sẽ tập trung hơn vì đây sẽ trở thành phản xạ ăn sâu vào tiềm thức trẻ. Khi trẻ lớn hơn khoảng 6, 7 tháng, bạn thay ảnh sọc trắng đen bằng ảnh khác (ảnh hình học đơn giản) có màu sắc đậm, tương phản để trẻ nhìn. Khi trẻ biểu hiện đã chán nhìn ảnh cũ, bạn có thể cho trẻ nghỉ ngơi và bắt đầu lại sau 1 vài tuần hoặc có thể thay đổi hình ảnh và màu sắc. Tạo hứng thú cho trẻ Khi trẻ lớn hơn, nhất là khi trẻ bắt đầu tập nói, bố mẹ nên tập cho trẻ gọi tên các đồ vật, con vật mà trẻ thấy được. Bạn có thể dạy trẻ từ từ vì nhồi nhét quá nhiều thứ cùng một lúc hoàn toàn không tốt cho trẻ. Sau khi trẻ biết được hình dáng và tên gọi của mọi vật và đã bắt đầu nhận biết được hầu hết mọi vật (3-4 tuổi) bạn nên thường xuyên đưa những câu hỏi khác nhau, hỏi trẻ xem trong vườn nhà cây nào cao nhất, cây nào có lá dài nhất, hoa đẹp nhất, con gì hút mật, … Trẻ không trả lời được sẽ tự đi tìm lời giải đáp đồng nghĩa với việc trẻ phải quan sát tỉ mỉ, kỹ lưỡng mới tìm ra sự khác biệt giữa các loài cây, loài hoa trong vườn, khi đó trẻ mới trả lời được những câu hỏi cha mẹ đưa ra. Trong quá trình tìm tòi, quan sát trẻ sẽ biết thêm nhiều điều, hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh và đây cũng là động lực thúc đẩy trẻ tiếp tục tìm tòi, khám phá thế giới xung quanh, giúp tăng khả năng quan sát cho trẻ. Dạy trẻ phương pháp viết nhật ký quan sát Đây là phương pháp tăng khả năng quan sát cho trẻ hiệu quả nhất, quan sát bình thường sau đó ghi lại thì hiệu quả không cao và việc ghi lại quá trình quan sát này cũng rất khó. Nhật ký quan sát ghi chép quá trình quan sát tỉ mỉ, kỹ lưỡng, đòi hỏi nhiều công sức. Muốn trẻ viết một bài văn hay miêu tả phong cảnh quê hương, đất nước, cần cho trẻ đi thực tế và hướng dẫn trẻ viết nhật ký quan sát. Khi trẻ không thích viết bạn cũng thể cho trẻ vẽ, sử dụng màu sắc để khắc họa mọi vật sẽ dễ nhớ hơn. Tạo điều kiện cho trẻ được đi đây đi đó Khả năng quan sát của trẻ tốt hay không phụ thuộc rất nhiều vào tầm bao quát mà trẻ có được. Một đứa trẻ suốt ngày ở trong phòng đọc sách khả năng quan sát sẽ kém hơn những đứa trẻ khác. Cùng một sự vật, hiện tượng có trẻ quan sát được nhiều, có trẻ quan sát được ít, điều này phụ thuộc vào trí thức và sự hiểu biết của trẻ. Trẻ hiểu biết càng nhiều, liên hệ được với thực tế, ấn tượng để lại trong trẻ càng lâu, trẻ sẽ quan sát tốt hơn. Có thể nói quan sát là cơ sở của sự hiểu biết và kinh nghiệm và chính 2 tác nhân này sẽ có tác dụng nâng cao khả năng quan sát. Dạy trẻ biết cách kết hợp quan sát với suy luận Các bậc cha mẹ cần hướng dẫn trẻ quan sát kỹ lưỡng, tỉ mỉ sau đó yêu cầu suy luận sâu sắc. Khi nhận được thông tin nào cũng cần phân tích, xử lí sáng tạo thông tin đó, kết hợp quan sát với suy luận. Như vậy sẽ làm cho khả năng quan sát của trẻ tiến bộ một cách nhanh chóng. Khi trẻ còn nhỏ bạn nên cho trẻ chơi cái trò chơi ghép hình đơn giản như tìm hai hình giống nhau, cho 1 mảnh ghép còn thiếu… Từ các trò chơi như thế này, trẻ sẽ tự vận dụng khả năng quan sát để biết được hình dáng của mọi vật và tự tìm được đáp án cho trò chơi. Tập cho trẻ tính tự giác quan sát Khả năng quan sát của trẻ là một hành vi tự giác mang tính chủ quan. Thông thường trẻ quan sát theo đúng hứng thú, do đó cha mẹ cần ở bên cạnh nhắc nhở để hướng sự tập trung quan sát của trẻ vào mục đích đã đề ra, thúc đẩy và tăng khả năng quan sát cho trẻ. Cần phải quan sát những sự vật xuất hiện nhiều lần và cả những sự vật xuất hiện ngẫu nhiên. Cha mẹ cũng cần dạy cho trẻ cách tập trung quan sát, giả tưởng về khác nhau giữa các sự vật, loại trừ ảo giác, nắm được bản chất của sự vật. Lựa chọn phương pháp quan sát hiệu quả Thông thường, chúng ta quan sát từ gần tới xa, từ đơn giản đến phức tạp, từ bộ phận đến chỉnh thể. Các bậc cha mẹ nên cho trẻ xem hình minh họa để hiểu khái niệm rồi mới quan sát thực tế. Ngoài quan sát, bố mẹ cũng nên cho trẻ cảm nhận bằng xúc giác, vị giác, thính giác, khướu giác để trẻ có cái nhìn toàn thể về mọi thứ xung quanh. Ngoài ra, Chương trình số học trí tuệ ANZAN - Phát triển não bộ toàn diện chuẩn Châu Âu sẽ giúp các em từ 4 đến 14 tuổi có một bộ não khỏe mạnh, ổn định, đồng thời nâng cao khả năng tư duy logic, quan sát nhanh cũng như phát triển các kỹ năng cần thiết. ANZAN là một chương trình đào tạo đặc biệt bao gồm các kỹ thuật toán ngón tay, bàn tính lớn, Anzan, trò chơi trí tuệ và trí nhớ lớn. Chương trình sử dụng các kỹ thuật số học và trí nhớ tinh thần cùng với các trò chơi trí tuệ để thúc đẩy sự phát triển trí não của trẻ. Đồng thời, trẻ nên dành thời gian luyện tập 30 phút ở nhà mỗi ngày trên phần mềm của chương trình. Các bậc phụ huynh quan tâm đến Chương trình số học trí tuệ Anzan giúp trẻ có bộ não khỏe mạnh vui lòng truy cập website https://www.anzan.vn/ hoặc gọi đến hotline (024) 73000045 để được tư vấn. |